Он эконометрика Зойирқулов Мазмун эк-80 13

Методолгия ҳисоби бўйича
(кўрсаткичларни ҳисоблаш янога методология бўйича ўтказилиши зарур)

Қиймат бўйича
(баҳони ўзгариши оқибатида)



Рўйҳатга олиш вақти бўйича
(мавсумий ҳодисалар сабабли вужудга келади. Масалан, йилнинг фасллари бўйича электр энергиясини истеъмоли турличадир, ва уларни фақат маълум саналарни ҳисобга олганҳолда мос равишда солиштириш мумкин)





Ўлчов бирлиги бўйича
(Вужудга келади шундай ҳолда, агарда кўрсаткич турли ҳилдаги ўлчов бирлигида келтирилган бўлса (масалан, меҳнат унумдорлиги меҳнат ва қиймат бирликларида ўлчанса)

Вақтли қаторнинг умумий ташкил этувчи компоненталари:

ёки
бу ерда
_–қаторнинг умумий тенденциясини характерловчи, доимий (асосий) компонента;
_–мавсумий компонента (йил ичидаги тебранишлар) умумий кўринишда - циклик ташкил этувчи;
_–тасодифий компонента (тасодифий четга чиқиш).
Тренд параметрлари қийматлари ва энг кичик квадратлар усули бўйича аниқланади. Бунинг учун нормал тенгламалар тизими тузилади:

Чизиқли тренд учун соддалашган нормал тенгламалар тизими:


Парабола тенгламасини параметрлари қийматлари

Параметр	Параметр мазмуни
	Тренд коэффициенти ҳисоб боши деб қабул қилинган момент ёки давр учун, ўртача текисланган даражага миқдордан тенг, (=0)
	Тренд коэффициенти, бутун давр ичида йиллик ўртача ортишни ўртачасини характерлайди, энди у константа ҳисобланмайди, ва ўртача тезланиш билан бир текисда, 2 тенг ўзгаради
	Тезланишни характерловчи, тенгламанинг бош параметри

Парабола трендининг асосий хусусиятлари:

1. 
   Тенг бўлмаган, аммо тенг вақт оралиғида бир текисда ортиб борувчи ёки камайиб борувчи абсолют ўзгаришлар кузатилади
   
2. 
   Парабола иккита шохга эга: белгининг даражаси ортиши билан юқорига йўналтирилган ва камайиши билан пастга йўналтирилган бўлади
   
3. 
   Тенгламанинг эркин хади кўрсаткичнинг ҳисоб боши моментидаги қиймати сифатида одатда мусбат қиймат бўлади, тренднинг характери ва параметрларнинг ишоралари билан аниқланади:
   

а) _> 0 ва _> 0 бўлганида шоҳ юқорига йўналтирилган бўлади, яъни даражаларни тезлашган ўсиши кузатилади;
б) _< 0 ва _< 0 бўлганида шоҳ пастга йўналтирилган бўлади, яъни даражаларни тезлашган қисқариши кузатилади;
в) _> 0 ва _< 0 бўлганида шоҳ юқорига йўналтирилган бўлади, даражаларни секинлашган ўсиши кузатилади, ёки параболанинг иккала шохи - ўсиб ва пасайиб борувчи, агарда уларни ягона жараён деб ҳисобланса;
г) _< 0 ва _> 0 бўлганида шоҳ пастга йўналтирилган бўлади, яъни даражаларни секинлашган қисқариши кузатилади, ёки параболанинг иккала шохи - пасайиб ва ўсиб борувчи, агарда уларни ягона жараён деб ҳисобланса;

4. 
   Занжирли темпларнинг ўзгариши ёки камаяди, ёкибаъзи вақтда ортиб боради, аммо етарлича узоқ вақт даврида эртами ёки кеч ўсиш темплари албатта пасайишни бошлайди, даражанинг қисқариш темпи эса _< 0 ва _< 0 бўлганида албатта ўсишни бошлайди (нисбий ўзгаришнинг абсолют қиймати бўйича).
   

Парабола трендининг параметрлари энг кичик квадратлар усули бўйича ҳисоблаш учун қуйидаги учта номаълумли нормал тенгламалар тизими қурилади:

Гипербола кўринишининг энг содда формасидан бири –қуйидаги кўринишдаги тенгламадир: