Olzbekiston respublikasi oliy va 0 ‘rta maxsus ta’lim vazirligi

12-jadval
Zamonaviy menejmentga yangicha yondashuv turlari
T/r
Yonda­
shuv
turlari
Izoh
1 Tizimli
yonda­
shuv
Tizim — bu bir-biri bilan o ‘zaro bog‘langan qismlar 
majmuidir. 
Har bir qism 
yaxlit tizimning 
o ‘zgarishiga o‘z hissasini qo‘shadi. Tashkilot - bu 
yaxlit ochiq tizimdir. Uning taqdiri tashqi va ichki 
muhitga bog‘liq. Tashkilotni boshqarishga tizimli 
yondashuvda 
asosan 
uning 
ichki 
muhitiga 
(iqtisodiy, ilmiy-texnik, ijtimoiy-siyosiy) e’tibor 
beriladi. 0 ‘zbekistonda jismoniy tarbiya va sportni 
boshqaruv tizimi shakllangan va uni takomillashib 
borishiga e ’tibor berib kelinyapti.
2
Vaziyatli
yonda­
shuv
Garchi tizimli yondashuvda «Yaxlit tashkilot 
qanday qismlardan tashkil topgan?» degan javob 
topa olsakda, bu o ‘rinda qismlarning qaysi biri 
muhim, qaysi biri ikkinchi yoki uchinchi darajali 
degan savol ko‘ndalang turmaydi.
Yaxlit tizimining qaysi biri o‘ta muhim degan 
savolga vaziyatli tahlil javob beradi. Bunda
187

---

12-iadvalnine davomi
tashkilotning ichki tarkibidagi o ‘zgarishlar tashqi 
muhitning ta’siri bilan bog1 lab o ‘rganiladi, ammo 
turli darajadagi vaziyat turli darajadagi bilimni 
talab qiladi. Jismoniy tarbiya va sportni boshqaruv 
tizimlari da vaziyatning o ‘zgarib turishi boshqa 
sohalarga qaraganda jadallroq uchrab turadi deyish 
mumkin.
3
Funk­
sional 
yonda­
shuv aso- 
sida 
menej­
ment 
funk- 
siyalarini 
amalga 
oshirish
Funksional yondashuv asosini texnika-texnolo- 
giya, moddiy-texnik ta’minot, xodimlar, moliya 
ta’minoti va boshqalami o ‘zaro mujassamlash- 
tirgan tizim tashkil etadi. Funksional vazifalaming 
ijrosi menejmentning quyidagi funksiyalari orqali 
amalga oshiriladi:
- funksional faoliyatni rejalashtirish;
- funksional faoliyatni tashkil etish;
- funksional faoliyat a’zolari ishini motivat- 
siyalash;
- funksional faoliyat natijalarini nazorat qilish.
4
Miqdorli
yonda­
shuv
Miqdorli yondashuv orqali mavjud tizim doirasida 
asosan quyidagi masalalalar amalga oshiriladi:
- menejment boshqaruvida operatsion prinsiplarga 
amal qilish;
- menejment boshqaruvida qaror qabul qilish 
nazariyasi prinsiplariga amal qilish;
iqtisodiy-matematik 
modellar 
va 
usullar 
menejment amaliyotiga keng joriy etiladi;
- miqdorli yondashuvdagi boshqarish jarayonida 
matematik, statistika, kibemetika, muhandislik 
fanlari bilan bir qatorda sotsiologiya, ruhshunoslik, 
tizimlar nazariyasi kabi fanlardan ham keng 
foydalaniladi.
Jadvaldan ko‘rinib turibdiki, menejment yondoshuvlarini 
jismoniy tarbiya va sportga tadbiq etadigan bo'lsak, eng avvalo, 
barcha yondoshuvlar tizimli usullarga bevosita bog‘liq ekanligi va 
ulaming amaldagi ijrosi maxsus boshqaruv tizimlari orqali amalga 
oshirilishi mumkinligini ko‘rish mumkin. Boshqacha qilib aytganda,
188

---

jismoniy tarbiya va sportni boshqarish har doim ma’lum tizim orqali 
amalga oshirilishi va ushbu tizimning zamon talablari asosida 
takomillashib borishi qonuniyat darajasida ekanligini tan olmasdan 
iloj yo‘q.
0 ‘zbekistonda ham kibemetika fanining shakllanishi davridan 
boshlab, ayniqsa, mustaqillik davriga kelib, «Boshqarish nazariyasi 
va amaliyoti» fani jadal sur’atlar bilan rivojlanib kelyapti. Fandagi 
ushbu yo‘nalishning rivojlanishi jismoniy tarbiya va sport 
menejmentining nazariy va amaliy asosiarini takomillashuviga 
qo‘shilgan katta hissa boiyapti deyish mumkin.
Menejment nazariyasi va amaliyotida XX asr 50-60-yillarining 
oxiriga kelib tizimli yondashuv keng taraqqiy topa boshladi. 
Avvalgi menejment nazariyalari ko'pgina yutuqlarga ega bo‘lishiga 
qaramasdan, ba’zi kamchiliklari ham namoyon boMa boshladi. 
Asosiy kamchilik shundan iborat ediki, menejment masalalarining 
keng doirali bo‘lishiga qaramay, asosiy diqqat-e’tibor boshqaruv­
ning faqatgina ba’zi-bir tor elementlariga qaratilgandi. Jumladan, 
ularga boshqaruvdan kutilgan natijaga umumiy samaradorlik deb 
qaralmadi, natijada menejment faoliyatida pirovard natijalarga 
erishishda umumiylikni ta’minlash muammolari yuzaga kelib chiqa 
boshladi.
Menejmentda umumiylikni ta’minlashni boshqaruv tizimi orqali 
amalga oshirilishi mumkinligi oydinlashib qoldi. Boshqaruvda 
tizimli nazariyaning shakllanishi va rivojlanib borishi rahbarlarga 
tashkilotni to‘laligicha bir butun hisoblab, ularni tashkil qiluvchi 
qism (element)larini o ‘zaro bog‘langan holda ko‘rish imkonini 
yaratadi. Menejmentga tizimli yondashish boshqaruv faniga 
salmoqli hissa qo‘shdi.
Boshqaruvga tizimli yondashuv nazariyasi menejment tarixida 
birinchi marotaba uning barcha kategoriyalarini birlashtirgan, yaxlit 
holatda ko‘rish, tasavvur qilish va undan unumli foydalanish 
imkonini yaratdi. Haqiqatdan ham, shu davrgacha menejmentning 
asosiy kategoriyalari bo‘lmish uning prinsiplari, funksiyalarx, 
usullari va texnologiyalari alohida talqin etib kelinib, yaxlitlikni 
ta’minlash imkoniyati bo‘lmagan. Menejmentga tizimli yondashish 
nazariyasi uning tarqoq holdagi kategoriyalarini birlashtirib, ko'zga
189

---

ko‘rinadigan darajada ularni birlashtirish va bir-birlarini to‘ldirish 
imkoniyatini yaratgan holda umumiy maqsad sari yo‘naltirdi.
Tizim, yoki sistema grekcha so‘z bo‘lib, menejment nuqtai 
nazaridan bir-biriga bog‘langan ko‘plab elementlarning m a’lum bir 
yaxlitligini ifodalaydi. Elementlar murakkab yaxlit sistemaning 
tarkibiy qismi hisoblanadi. Jismoniy tarbiya va sportda boshqaruv 
tizimi oddiy sportchi bilan shu sohadagi eng yuqori lavozimdagi 
rahbar orasidagi mavjud barcha elementlarning bir-biri bilan 
majmuasi tushuniladi.
Boshqaruv tizimlari o ‘zlariing mohiyati, vazifasiga ko‘ra turli 
shakllarga ega bo'ladi, ularni shartli ravishda quyidagi turlarga 
ajratish mumkin: texnikaviy, texnologik, biologik, tashkiliy, iqtiso­
diy, ijtimoiy, mashg‘ulot, musobaqa va boshqa tizimlar.
Tizimning har bir turi o ‘zining aniq vazifalariga ega:
Boshqaruv sistemalari ichida asosiy va tayanch tizim vazifasini 
o‘tab kelayotgan tarkib-tashkiliy tizim hisoblanadi, u ishlab 
chiqarish jarayonini amalga oshirish, mehnat