Oliy va o‘rta

-§. Geodezik punktlarning markazlari

Geodezik tarmoqlarning har bir punktini o‘rni joyida odatda kamida 1,5–2 m, ayrim rayonlarda kamida 6 metr chuqurlikda gruntga o‘rnatiladigan maxsus markazlar yordamida mahkamla­ nadi.

Markazning yuqori qismiga sement qorishmasida chugun mar­ ka o‘rnatiladi yoki markaz metall trubaga kovsharlanadi. Marka­ ning sferik yuzasida diametri 2 mm li teshikcha belgisi qo‘yilgan bo‘lib, uni markaziga punktning koordinatalari va unda baja­ rilgan o‘lchash natijalari tegishli bo‘ladi, shuning uchun ular joy­ larda mustahkam mahkamlanishi lozim.

Davlat geodezik tarmoqlari klassiga bog‘liq bo‘lmagan holda markazning saqlanishi va uni uzoq vaqt davomida gruntda planli va balandlik o‘rnining o‘zgarmas bo‘lishi geodezik punktlarning markazlariga qo‘yiladigan muhim talab hisoblanadi.

Markazlarning uzoq vaqt saqlanishini ta’minlash uchun ular korroziyaga qarshi vositalar bilan qoplangan yuqori sifatli quri­ lish materiallaridan: temir­beton pilon va svaylardan, asbosement va metall quvurlardan tayyorlanadi. Markazning asosi yuqorida­

gi qurilmalar bilan mahkamlanadi va grunt muzlash chegarasi­ dan pastda o‘rnatiladi.

Tuproqda markazning mustahkamligi ko‘plab faktorlarga bog‘liq, jumladan gruntning tarkibi va xususiyatiga, tuproqning muzlash va erish chuqurligiga, tuproq namligining o‘zgarishiga, yerosti suvlari sathining o‘zgarishiga va boshqalarga. Bularning ichida eng muhimi tuproq grunti muzlashi va erishi hisoblanadi. Shuning uchun geodezik markazlarni mahkamlash va saqlanish masalasiga juda katta e’tibor beriladi. Markazlar konstruksiyasi va ularni mamlakatning turli mintaqalarida o‘rnatish texnologiyasi­ ning tavsifi «Davlat geodezik to‘rlarning markazlari va reperlari» yo‘riqnomasida keltirilgan.

1­tipdagi markazlar (3.19­rasm) tuproqning mavsumiy muz­ laydigan joylarida qo‘llaniladi.


10

300–400
1-tip 2-tip


50

16

20
3.19-rasm. Gruntlari mavsumiy muzlaydigan hududlar uchun geodezik punktlarning markazlari:

1 – armatura D 10–12 mm; 2 – armaturali halqa D 5–6 mm; 3 – tuproqning muzlash chegarasi; 4 – temir dasta; 5 – temir­beton qoziq (svay).

Markaz 16x16 sm diametrdagi temir­beton (yoki beton bi­ lan to‘ldirilgan 14–6 sm diametrli asbosementli truba), burg‘ilab o‘rnatilganda diametri 50 sm va balandligi 20 sm li yoki kot­ lovanga o‘rnatilganda 50x50x20 sm o‘lchamdagi beton yakordan


150

400–600

80
tashkil topadi. Markazning asosi grunt muzlash chegarasidan ka­ mida 0,5 m pastda va barcha holatlarda yer yuzasidan kamida 1,5 m pastda joylashishi lozim.

200–300

20

100
3.20-rasm. Ko‘p yillar davomida muzlaydigan rayonlar uchun geodezik markazlar: 1 – metall truba;


80

100

0

10

20

≥100

50
2 – topish belgisi; 3 – yakorli; 4 – muz erish chegarasi.