Oliy va o‘rta

Markazlashtirish va reduksiya uchun tuzatma hisoblash

Markazi O nuqtada joylashgan punktda burchaklar o‘lchashda teodolit J nuqtada va vizirlash silindri V nuqtada joylash­ gan bo‘lsin (4.9­rasm). J nuqtasidan boshlang‘ich punkt A ga qarabJA= O° yo‘nalishni, boshqa punkt B ga qarab JB yo‘nalish o‘tkazamiz; V nuqtasidan yana o‘sha A va B punktlarga qarab VA

4.9-rasm. Teodolitni markazlashtirish va vizir nishon reduksiyasi uchun yo‘nalishlarga tuzatma chizmasi
va VB yo‘nalishlar o‘tkazamiz. Punktda turib boshlang‘ich punk­ tdan o‘lchangan yo‘nalishni M bilan belgilaymiz. O punkt­

dagi markazlash elementlari e, θ, reduksiya elementlari esa e₁, θ₁ bo‘lsin. O nuqtadan JB yo‘nalishiga parallel bo‘lgan OB' yo‘nalishni o‘tkazamiz. Shunda c'' burchagi (c'' =< B'OB) O va B punktlarining markazi orasidagi topilishi kerak bo‘lgan OB yo‘nalishni olish uchun OB yo‘nalishga kiritiladigan markazlash uchun tuzamaga teng. O va B nuqtalaridagi c'' burchaklari o‘zaro teng. JOB uchburchakni yechib, unda O va B punktlar orasidagi masofa S= OB, JOB burchak [(M+ θ) – 360°] ga teng, quyidagini topamiz:

e _ sin c

^{s sin} ^{(M ) 360 }_. ^(4.31)

Burchak c juda kichik bo‘lgani uchun o‘lchangan yo‘nalishga teodolitni markazlash xatosi uchun kiritiladigan tuzatmani hisob­ lash formulasi quyidagi ko‘rinishda yozilishi mumkin

_{c }e sin(M ) _'' s

_. (4.32)

Vizirlash nishoni V punkt markazi ustida joylashmagani sa­ babli B punktida o‘lchangan yo‘nalish BV ga vizirlash nishoni V ni reduksiyasiga tuzatma r– LOBV bilan tuzatish kerak bo‘ladi. OVB uchburchagini yechib, unda S= OB, burchak OVB esa

(M₁+ θ₁)– 360°ga teng bo‘lganidan kichik burchak r, ya’ni BV

yo‘nalishiga vizirlash nishoni reduksiyasi uchun tuzatmani qu­ yidagi formuladan topish mumkin:

e₁ sin(M₁ ₁ )

_{r  '' .} (4.33)

s

Shuni ta’kidlash kerakki, teodolitni O punktda markazlash xatosi uchun tuzatmalar undan o‘lchangan yo‘nalishlarga, vizir­ lash nishoni reduksiyasi uchun tuzatmalar esa ularga teskari yo‘nalishlarga (ya’ni AV, BV yo‘nalishlarga ) o‘z ishorasi bilan beriladi, chunki A, B punktlarida vizirlash O punktining marka­ ziga emas, balki u bilan tutashmaydigan V vizirlash nishoniga ba­ jariladi.

Tuzatmalar c va r 1–2­sinf triangulayatsiyasida 0,001'', 3–4­ sinflar uchun esa 0,01'' gacha aniqlikda hisoblanadi.