Oliy va o‘rta

Poligonometriya usuli. Bu usul anchadan buyon ma’lum, am­ mo uni davlat geodezik tarmoqlarini barpo etishda qo‘llash invar simlar yordamida chiziqli o‘lchashlarni bajarilishi murakkabli­ gi tufayli yaqingacha foydalanmay kelindi. Taxminan XX asrning 60­yillaridan boshlab, geodezik ishlab chiqarishga aniq sveto­ra­ diodalnomerlarning joriy qilinishi poligonometriya usulini rivoj­ lantirdi va geodezik tarmoqlarni barpo etishda keng qo‘llanila boshlandi. Bu usulning mohiyati quyidagidan iborat. Joyda cho‘zilgan yakka yo‘l (3.4­rasm) yoki kesishuvchi yo‘llar sistema­ si rasmidagi yaxlit tarmoqni tashkil etuvchi geodezik punktlar mahkamlanadi. Yo‘lning qo‘shni punktlari orasida S_i tomonlar

uzunligi, punktlarda esa burilish burchaklari o‘lchanadi. Poligo­

nometriya yo‘llarni azimutal oriyentirlash birlashuvchi burchak­ lar o‘lchangan holda uning oxirgi punktlarida aniqlanuvchi yoki beriluvchi azimutlar yordamida amalga oshiriladi. Ba’zan yuqori klass aniqlikdagi geodezik tarmoqlarning koordinatalari ma’lum punktlari orasida poligonometrik yo‘llar o‘tkaziladi.

qator hollarda poligonometriya usuli, masalan, aholi yashay­ digan joylarda, yirik shaharlar hududida va o‘rmonzorlarda trian­ gulyatsiya usuliga qaraganda qulay va iqtisodiy jihatdan maqbul hisoblanadi, sababi triangulyatsiya punktlarida poligonometri­ ya punktlariga qaraganda baland geodezik belgilar o‘rnatib, ko‘p sonli punktlar orasida to‘g‘ridan to‘g‘ri ko‘rinishni ta’minlash lo­ zim bo‘ladi. Geodezik belgilarni qurish geodezik tarmoqlarni barpo etishda eng qimmat turuvchi ish turi hisoblanadi va u bar­ cha xarajatlarning o‘rtacha 50–60% ni tashkil qiladi.

Poligonometriya usulida ham o‘ziga yarasha kamchiliklar mavjud, ular quyidagilardan iborat:

• 
  poligonometriya tarmog‘i, ayniqsa yakka yo‘llari, triangu­ lyatsiya qatori yoki tarmog‘iga qaraganda geometrik jihatdan an­
  

cha past hisoblanadi, poligonometriyada punktlar orasida geo­ metrik bog‘liqliklar soni triangulyatsiyaga qaraganda ancha kam (ikkala holatda ham punktlar soni bir xil bo‘lishiga qaramasdan);

• 
  ortiqcha o‘lchashlar soni (shartli tenglamalar soni) trian­ gulyatsiyaga qaraganda poligonometriyada ancha kam, shu sa­ babli teng sharoitlarda poligonometriya tarmog‘i triangulyatsiya­ ga qaraganda aniqligi ancha kichik bo‘lishiga olib keladi;
  
• 
  poligonometriyada daladagi o‘lchashlarning nazorati trian­ gulyatsiyaga qaraganda ancha kam, punktlar soni triangulyatsiya teng bo‘lishiga qaramasdan poligonometriyada shartli tenglama­ lar soni kam.
  

Yuqoridagi kamchiliklardan aytishimiz mumkinki, yu­ qori klass aniqlikda geodezik tarmoqlarni barpo etishda poligo­ nometriya usulining imkoniyati triangulyatsiyaga qaraganda che­ garalangan.

O‘lchash ishlarida tayanch punktlariga nisbatan past bo‘lgan klassdagi geodezik tarmoqlarni barpo etishda ayniqsa sveto va radiodalnomerlardan foydalanilganda poligonometriya usulining operativligi kuchlidir.