Oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi termiz davlat universiteti milliy libos va san’at fakulteti musiqa ta’lim yo’nalishi musiqa asarlari tahlili va Garmoniya fanidan

Ilk romontizm davri fortepiano ijodi

Bu mavzuning dolzarbligi shundaki, romantizm davri kompozitorlarning ko'p avlodlari uchun tayanch bo'lib, musiqa madaniyati rivojida ulkan rol o'ynagan, shuningdek, romantizmning kelib chiqishida turgan bastakorlar tomonidan yaratilgan. Yevropa jamiyati yo`nalishning asosiy mafkurasini qo`yib, o`z ijodi bilan asosiy estetik kategoriyalarni belgilab berdi.

Romantizm san'atdagi usul va yo'nalish sifatida murakkab va ziddiyatli hodisa edi. Har bir mamlakatda uning yorqin milliy ifodasi bor edi. Shatobriand va Delakrua, Mitskevich va Shopen, Lermontov va Kiprenskiyni birlashtirgan xususiyatlarni adabiyot, musiqa, rasm va teatrda topish oson emas.
Romantiklar jamiyatda turli ijtimoiy va siyosiy pozitsiyalarni egallagan. Ularning barchasi burjua inqilobi natijalariga qarshi isyon ko'tardilar, lekin ular har xil yo'llar bilan isyon ko'tardilar, chunki har birining o'z ideali bor edi. Ammo ko'plab yuzlar va xilma-xillik bilan romantizm barqaror xususiyatlarga ega.
Zamonaviy davrdagi umidsizlik romantiklar orasida burjuagacha bo'lgan o'tmishdagi qiziqish ijtimoiy shakllanishlarga, patriarxal antik davrga alohida qiziqish uyg'otdi. Romantiklar ko'pincha patriarxal jamiyatni ideallashtirdilar, ularda mehr-oqibat, samimiylik va odob saltanatini ko'rdilar. O'tmishni she'rlash, ular qadimgi afsonalarga, xalq ertaklariga kirishdi.
Ko'pgina romantiklar janub va sharq mamlakatlari - Italiya, Ispaniya, Gretsiya, Turkiyaning go'zal ekzotizmi zerikarli burjua kundalik hayotiga she'riy qarama-qarshilik degan g'oya bilan ajralib turardi. O'sha paytda tsivilizatsiyadan unchalik ta'sirlanmagan bu mamlakatlarda romantiklar yorqin, kuchli belgilar, o'ziga xos, rang-barang hayot tarzini qidirdilar. Milliy o'tmishga bo'lgan qiziqish ko'plab tarixiy asarlarning paydo bo'lishiga olib keldi.
Klassizmning ratsionalistik kanonlarini inkor etish. Borliq nasridan yuqoriga ko'tarilish, shaxsning xilma-xil qobiliyatlarini ozod qilish, ijodda o'zini maksimal darajada anglash uchun romantiklar san'atni rasmiylashtirishga va unga to'g'ridan-to'g'ri va oqilona yondashishga, klassitsizmga xosdir. . Romantizm ichki dunyoga uyg'unlikka qarshi. Romantiklar klassitsizmning ko'p asrlik adabiy qonunlarini o'zining tartibli ruhi va muzlatilgan ulug'vorligi bilan buzdi. San'atni mayda tartibga solishdan ozod qilish uchun kurashda romantiklar rassomning ijodiy tasavvurining cheksiz erkinligini himoya qildilar.
Klassizmning cheklovchi qoidalarini rad etib, ular janrlarni aralashtirishni, ularning talabini go'zallik va xunuklik, fojia va kulgi aralashgan tabiatning haqiqiy hayotiga mos kelishi bilan asoslab berishni talab qildilar. Romantiklar inson qalbining tabiiy harakatlarini ulug‘lab, klassitsizmning ratsionalistik talablariga zid ravishda tuyg‘uga sig‘inishni, klassitsizmning mantiqiy umumlashgan xarakterlarini ilgari surdilar, ularning o‘ta individuallashuviga qarshi chiqdilar.
XIX asr - fortepiano "adabiyoti"ning g'alabasi asri. fortepianoning nafaqat dizayni takomillashtirilmoqda, balki uni chalish texnikasi, kuylovchi kantilena, ifodali melodik chiziqlar yaratish qobiliyati ham ochib berilgan. Bastakorlar ritmi klassitsizm sezuralarining “kishanlari” va raqs figuralarining qat’iy muntazamligidan xalos bo‘ldi. Romantik kompozitsiyalar improvizatsiya qulayligi bilan to'ldiriladi, agar ohang muallif niyat qilganidek va ijrochi his qila oladigan his-tuyg'ular harakatining o'zgaruvchanligiga mos keladi. Nuansning roli va musiqiy ijroning roli kuchaytirilmoqda. Vokal va cholg'ulik, qo'shiq va raqs, kantilena va nutq tamoyillari romantizm davrining eng muhim tamoyillari hisoblanadi.
Romantik bastakorlar o'zlarini haqiqatga qarama-qarshi his qildilar, fantastika yoki go'zal tushda ularga dushman bo'lgan dunyodan "yashirish" ga intildilar. Musiqada nozik ruhiy tebranishlar, ehtirosli impulslar, kayfiyatlarning o‘zgaruvchanligi mujassamlana boshlaydi – musiqachilarning ba’zan fojiali tarzda rivojlangan haqiqiy tashvishlari va hayotiy taqdirlarining aksidir. Instrumental miniatyura bastakorlarga yaqinlashdi, uning yangi fortepiano janrlari yaratilmoqda: ekspromptu, etyud, noktyurn, prelyudiya, dastur parchalari sikllari, balladalar atoqli pianinochilar (Shumann, Shopen, List) ijodida alohida rivojlanishga erishgan. , Brams).
Ilk romantizm musiqasi vakillariga Frants Shubert, Robert Shumann, Karl Veber, Nikolo Paganinini kiritish mumkin.
Musiqadagi romantizmning birinchi ko'rinishlaridan biri Frants Shubertning ijodidir. U musiqa tarixiga musiqiy romantizm asoschilarining eng yirigi va bir qator yangi janrlar: romantik simfoniya, pianino miniatyurasi, lirik-romantik qoʻshiq (romantika) ijodkori sifatida kirdi.
Shubert janr musiqasi tilida gapiradi va uning obrazlari asosida fikr yuritadi. Qo'shiq lirik intonatsiyalarini keng umumlashtirishda - Shubert ijodining milliyligi. Qo'shiq elementi uning ijodining barcha sohalariga singib ketgan. Qo'shiq ohangi Shubertning cholg'u kompozitsiyalarining tematik asosidir. Shunday qilib, “Sayyor” fantaziyasida, “Torut” fortepiano kvintetida xuddi shu nomdagi qo‘shiqning ohangi final varianti uchun mavzu bo‘lib xizmat qiladi.
Shubert birinchi navbatda qo'shiqda o'zini topdi, unda uning iste'dodining barcha qirralari porladi. Ammo Shubert pianino uchun musiqa ham yozgan. Ushbu asbob uchun u juda ko'p asarlar yozgan. Qo'shiqlar singari, uning pianino asarlari ham kundalik musiqaga yaqin va oddiy va tushunarli edi. Shubertning pianino asarlarini uning qo‘shiqlari bilan solishtirsangiz, ko‘plab o‘xshashliklarni topishingiz mumkin. Avvalo, bu katta ohangdor ifoda, nafislik, major va minorning rang-barang yonma-yon kelishidir. Uning kompozitsiyalarining sevimli janrlari raqslar, marshlar, hayotining so'nggi yillarida esa - ekspromt edi.
Shubertning fortepiano musiqasidagi yangilik, birinchi navbatda, uning raqslarida - asosan valslarda (shu jumladan, landerlar) va marshlarda uchraydi. Valsning fortepiano adabiyotiga kirib borishi Shubert musiqani demokratlashtirishning yorqin dalilidir.
Shubert valslari haqiqiy kamerali miniatyuradir. Kundalik raqs bilan aniq aloqasiga qaramay, ular o'yin-kulgi musiqasidan beqiyos ko'tariladi. Shubert bilan vals she'rga aylanadi - unda juda ko'p qo'shiqlar bor, ohang juda noyob va maftunkor, juda ko'p nozik ranglar jo'r bo'ladi. Shu bilan birga, kundalik raqsning quvnoqligi va tezkorligi to'liq saqlanib qoladi.
Faoliyatining oxirlarida Shubert romantik pianino miniatyurasi janrini yaratdi. Bular sakkizta “Eksprompt” (op. 142, op. 90, 1827) va oltita “Musiqiy lahzalar” (op. 94, 1827).
Shubertning pianino asarlari uchun tanlagan o'ziga xos, o'sha davr uchun yangi nomlari ma'lum bir muallifning g'oyasini ifodalashga qaratilgan. Har bir “Musiqiy lahza”, har bir “Eksprompt” ijodkorning doimiy o‘zgarib turadigan, hissiyotlarga boy ichki hayotidan bir lahzani tortib olishi kerak. Bu "lahzalar"ning kayfiyati sokin qo'shiqlardan tortib to bo'ronli dramatik portlashlargacha. Aksariyat qismlarda ma'lum bir ritmik naqsh ustunlik qiladi, ko'pincha kundalik raqslar (polka, vals, marsh, ekosez) bilan bog'liq. Shubert shuningdek, butun asar yoki uning asosiy qismini qamrab oluvchi ma'lum bir "piano-etyud" texnikasini topdi. Bunday "texnik" texnika o'ziga xos badiiy va ekspressiv ma'noga ega.
Qo'shiqlarda bo'lgani kabi, bu erda ham ifoda erkinligi va bevositaligi shakl uyg'unligi bilan uyg'unlashgan. Shubertning koʻpgina pianino asarlari uch harakatdan iborat boʻlib, oʻrta qismi oʻta qarama-qarshidir (masalan, “Musiqiy moment” cis-moll, “Eks-dur” yoki As-dur). Bu shakl keyinchalik bastakorlarning - keyingi avlod romantiklarining fortepiano musiqasida keng tarqaldi.

Shubertning bir harakatli pianino asarlari orasida “Tugallanmagan simfoniya” bilan bir yilda yozilgan “S-dur” fantaziyasi “Sayyorchi” alohida ajralib turadi. Fantaziyaning virtuoz ko'rinishi va uning ulug'vor shakli Shubertning konsentratsiyalangan lirik miniatyuralarida o'ziga xosdir. Bastakor estrada asariga yangi va jasur talqinni berdi, bu kontsert fantaziyalari-parafrazalari uslubi bilan hech qanday umumiylik yo'q edi. Shubert fantaziyaning markaziy epizodi sifatida o'zining "The Wanderer" qo'shig'ining mavzularidan birini ishlatgan. 1821-yilda nashr etilgan ushbu romantika Bayronning ma'yus kayfiyati bilan kuchli taassurot qoldirdi. Shubert fojiali Adagioni virtuoz fantaziyaning hissiy markaziga aylantirishdan qo'rqmadi. Dramatik pafosdan butunlay xoli bo'lgan qo'shiq mavzusi butun epizodning chuqur mohiyatini aniqladi.

Fantaziya turli xil tematik materiallar bilan to'yingan va Shubert unda shakl birligi muammosini yangicha hal qildi. Odatda, cholg'u asarida qo'shiqlarining mavzularidan foydalangan holda, Shubert ularni klassik an'anada rivojlantirdi. Ammo "Vanderer" fantaziyasi oddiy variatsion shaklda yozilmagan, u 18-asrning klavier "improvizion" fantaziyalari uslubi bilan unchalik bog'liq emas. "Sayyor" ko'p jihatdan Shubertdan keyingi davrda shakllangan simfonik she'r janrini kutgan. Bu qarindoshlik fantaziyaning emotsional-psixologik dasturlanishida, uning sonata va variatsiya xususiyatlarini o‘zida mujassam etgan bir qismli shaklida, shuningdek, rang-barang va garmonik elementlarning katta rolida seziladi.
Shubertning lirik uslubida yozilgan epizodlar ayniqsa go'zal: bular butun asarning badiiy markazini tashkil etuvchi qo'shiq mavzusidagi variatsiyalar bo'lib, unda modulyatsiyalar yordamida hayratlanarli hissiy ta'sirga erishiladi, maftunkor sherzolar va triolar. Biroq, ajoyib badiiy joziba ham yorqin ekstremal epizodlarga xosdir.
Shubertning 1815 yildan boshlab yaratgan pianino sonatalari hayratlanarli majoziy boyligi bilan ajralib turadi. Betxovenning sonatalari yoki Shubertning o'z qo'shiqlari singari, har bir pianino tsikli alohida individualdir. Ularning barchasi eng ilhomlantiruvchi lirik epizodlarga boy. Dramaning kutilmagan chaqnashlari ularda mujassamlashgan tafakkur lahzalari bilan, janr epizodlari ekstatik tushunchalar bilan almashib turadi. Ajoyib bevosita go'zalligi bilan ajralib turadigan keskin ekspressiv tematiklik Shubertning deyarli barcha sonatalariga xosdir. Ularda ko'plab ajoyib qo'shiq mavzulari, garmonik va tembr topilmalari mavjud. Pianino musiqasining eng yorqin namunalari orasida Shubertning kontrastli miniatyuralariga o'xshash so'nggi B-dur sonatasining ikkinchi qismi kiradi.
Insonning murakkab, ziddiyatli ichki dunyosini ajoyib she’riyat bilan gavdalantirgan nozik musiqachi-psixolog – Shumann o‘zining pianino musiqasida shunday namoyon bo‘ladi. Musiqadagi «Schumann»ning mohiyati uning pianino asarlarida ifodalangan. Bu yorqin o'ziga xos san'at "bastakor" yoshligida to'liq rivojlangan. Bu qisman Shubert va Mendelsonning pianino asarlari bilan bog'liq. Ularni she'riy kayfiyat, "estrada-salon" uslubiga mutlaqo o'xshamaslik va miniatyuraga moyillik birlashtiradi. Va shunga qaramay, Shumannning hech bir zamondoshi bunchalik xilma-xil taassurotlarni, bunday hissiy o'tkirlikni yorita olmagan.
Hayajon, hayajon, impuls va elegik xayolparastlikka aylanib borishi, nihoyatda qarama-qarshi qarama-qarshilikda namoyon bo‘lish, g‘alati sir, hazil, ba’zan grotesk, ballada-rivoyat lahzalari – bularning barchasi Shumanning pianino asarlariga o‘ziga xos xususiyatlar bag‘ishlaydi. Ular musiqiy va adabiy obrazlar o'rtasidagi ajralmas bog'liqlikni yaqqol ko'rsatdilar.
Bastakorning ko'plab tsikllari va alohida asarlari adabiyotning bevosita ta'siri ostida tug'ilgan. Ammo shu bilan birga, Shumann odatda vizual dasturlashga murojaat qilmadi, chunki uning fikriga ko'ra, bu tinglovchining tasavvuriga bog'liq edi. Shumann ko'p hollarda o'z asarlarini tugatgandan keyin nomlagan. Ularning nomlari asarni tasvirlar doirasiga kiritish va muallifning niyatini buzilgan idrok etishdan himoya qilish uchun mo'ljallangan. Va bu g'oyalar shunchalik g'ayrioddiy va yangi ediki, ularning zamondoshlari ularni tushunishlari uchun hech bo'lmaganda sarlavha shaklida qandaydir ip kerak edi.
Shumanning pianino asarlarining badiiy texnikasi xarakterlidir. Adabiy janrlar bilan solishtirganda, Shumann dramaturg sifatida emas, balki "So'zsiz qo'shiqlar"idagi Mendelson kabi miniatyura shoiri sifatida emas, balki qisqa hikoyalar muallifi sifatida namoyon bo'ladi. Musiqiy hikoyaning bu o'ziga xos turini Shubertning "harflardagi romanlari", ya'ni hikoya va lirizmni birlashtirgan qo'shiq sikllari tayyorlagan. Ammo Shumann ko'p qirrali hayotiy taassurotlarni namoyish etishda Shubertdan uzoqroqqa bordi.
Bu erda ichki dunyoning har doim hayajonli, o'zgaruvchan ko'rinishlari: bu erda "hikoyachi" kayfiyati bilan ranglangan tabiat rasmlari va aniqligi bilan ajoyib portret eskizlari; va fantastik sahnalar. Ranglarning uzluksiz o'zgarishi, chiaroscuro effektlari, umuman olganda rang bayrami Shumanning pianino musiqasiga hissiy o'tkirlik beradi.
Ayniqsa, karnaval tasvirlari uni hayratga soldi. Shumann tinglovchilar oldida bir qator yorqin suratlar yoki voqealarni ochib beradi, ular birgalikda to‘liq “qisqa hikoya”ni tashkil qiladi. Shunday qilib, “Karnaval”da taassurotlar xilma-xilligi birin-ketin ketayotgan yigirmata miniatyura “sahna”larida ifodalanadi. Vals musiqasi fonida tinglovchining oldidan niqoblar o'tayotgandek tuyuladi, yuzlar miltillaydi, suhbatlar parchalari eshitiladi va individual belgilar paydo bo'ladi.
Katta birlashtiruvchi yakun "Davidsbündlerlar" ning Filistlarga qarshi g'alabali yurishini tasvirlaydi. O‘zining eng samimiy, ehtirosli asarlaridan biri bo‘lgan “Kreysleryan” asarida Shuman “romantik rassomning shiddatli tuyg‘ularini” yetkazadi, “Bolalar sahnalari”da esa bolalar dunyosiga kattalar nigohi bilan qaraydi.
Shumanning pianino asarlarining "romanistik" tabiati ularning musiqiy shaklining o'ziga xosligini aniqladi. Asosiy asarlar sonata rivojlanishi bilan emas, balki alohida tugallangan qismlarning ketma-ket almashinuvi natijasida shakllanadi. Miniatyuralarning siklizatsiya usuliga asoslanib, Shumann pianino musiqasida o'zining tipik yirik shaklini yaratadi.
Shumanning asarlari Shubert sikllaridan va 18-asr syuitasidan kompozitsiyaning ta'kidlangan dramatikligi, ekstremal kontrastlardan foydalanish bilan ajralib turadi. Ekstremal emotsional “registrlar”ning izchil qarama-qarshiligi – ehtirosli ko‘tarilishdan tortib, chuqur fikrlash yoki o‘tkir hazilgacha – hayrat va drama tuyg‘usini yaratadi.

2.