|
3.3. K. Debyussi “Quvonch oroli” Fortepiano pyesasi
Tahlili
Kompozitor Klod Debyussi “Maskalar” asaridan farqi ravishda butun pianistik merosidagi zavq va yorug'likning eng kuchli ifodasini "Quvonch oroli" (Antuan Vattoning Luvrdagi "Siteraga jo'nash - 1717" kartinasidan ilhomlangan) pyesasida namoyon etadi. Debüssining Bu yorqin musiqaning 1904 yildagi shaxsiy tajribalar bilan aloqasi shubhasizdir; Vatto kartinasining nafis va rang-barang, biroq tantanali tasvirlari "Quvonch oroli"da to'liq yoritib o'tilganini sezmaslik mumkin emas.
“Maskalar” pyesasining asosiy tonalligi – a-moll, “Quvonch oroli”niki esa – A-dur. Bundan tashqari, bu yerda u katta qat'iyat va doimiylik bilan ajralib turadi Shakl koloristik rivojlanishining asosi (registrlar, faktura, ritm va boshqalarning ta'siri bilan birga) yaxlitlik, xromatiklik va diatonic butun tonlikda ijro qilishi bo'lib qoladi.
K irish, asosiy orttirilgan uchtovushliklarning xromatik yonma-yon qoʻshilishi asosidagi oʻzining naqshli bezaklari bilan suv chayqalishini yoki (metaforik maʼnoda) toʻlqinlardagi quyosh nurlarining chaqnashini chizadi. 7 - taktdan (Modere et tres souple) chayqalayotgan suv landshaftining xususiyatlari aniq ko'rinadi (chap qo'ldagi chayqalishlar figuralari Liszt “Villa d'Estedagi favvoralari”dagi mos keladiganlarga o'xshaydi).
21-takt uchun Debussi turli xil ranglarni almashtiradi va dissonans qarshiliklar yoki diatonik burilishlar yordamida. - ba'zan jarangdor, ba'zan bo'g'iq ohanglar to’qiydi.
D astlabki taktlardan 3/8 o’lchovida xromatizmlar hukmronlik qiladi. Ammo musiqa unga yopishib qolmaydi, tez orada pentatonik shovqinlarning juda rang-barang, yorqin kontrastlari bilan kichik tersiyadagi sekvensiyalar bilan ko’tariladi (ikkala miltillovchi tonal to'xtashlar - sol major va si bemol - major – xuddi asosiy tonallikni yuqoridan va pastdan qoplaganga o'xshaydi).
Bu o’tish xuddi kuchaytirlgan tantanavor qo’ng’iroqlar va muqaddima mavzusini varirovat qilingan trellar “quasi una cadenza” juda g’ayri oddiy.
Va keyin (yana, 3/8 o’lchovda, un peu cede molto rubato) yashirin ishtiyoqli noziklikning kontrastli tasviri boshlanadi (ikkinchi mavzu). Bu yerda ohangning akkordlar bilan siqilgan ravon ko‘tariluvchi-pastlanuvchi gammasimon to‘lqinlari ham, ularga qarama-qarshi bo‘lgan hamrohlik kvintolalarining o‘lchovli tebranishi ham – barcha yomon va barchasi qayg’uli edi. Musiqa diatonik; faqat lya majorning to'rtinchi pog'onasida ilgari mavjud bo'lgan o'sish saqlanib qolgan, bu ladga Lidiya ladi izini beradi, endi re-bakar tomonidan o'chiriladi, keyin esa yangilanadi (Ioniy va Lidiya ladlarining gsrmonik ijrodagi hayratini beradi).
Ikkinchi mavzuning oxiridan so'ng, tasdiqlangan va shaffof ovozning yangi soyalari paydo bo'ladi. Bu A-dur yoki og’ishma bilan Gis-dur (yuqori to'rtinchi qadam bilan yana bir og'ish ichida Arpeggio tez toshmalar bor!) va majorga. Keyinchalik, sinovdan o'tgan selotonik vositalar va (boshda buzilgan ikkinchi mavzu bor), shunchalik ishonchli tarzda ovoz chiqarib, suvning shov-shuvlarining "befarqligi" (bu "befarqlik" ning mohiyati, asoslarning selotonik kayfiyati va turg'unlik yo'qligida, tabaqalashtirilgan mantiq.). Çürüyen çürüyen çürütülmesi (va hatto katta soniya, shu jumladan bilan) tez o'sadi — va birdan ajoyib kuch bilan, ikki marta yirik tridention oldin zarba bor-faqat barcha noaniq ajoyib aniq o'zgardi (u dargumon bu yerda Debussy esladi va o'ziga xos, shuning uchun lol "Freyshutsu" uchun Overture oxirida yirik oldin ta'sir ishlatiladi, deb shubha mumkin. Va asosiy tonalit bilan nisbati-tertsevoe!).
"Xursandchilik oroli" ning keyingi bosqichi musiqa bo'ronli butun tonli gammalarda katta kodaning boshlang'ich Gis-dur oktavalariga siljimaguncha oldingi effektlarni o'zgarishlar bilan takrorlaydi. Shunday qilib, yettinchi bosqichga, asosiy kalitning kirish ohangiga erishildi (ammo bu cis-moll A-dur tonikasining minor tersiya variant sifatida dominanta bo'lib xizmat qiladi,).
Kodada Debussi g'ayratning ajoyib, chidab bo'lmas o'sishini, rangning haqiqiy ekstazini beradi. Uning qadamlari sezilarli. Avvaliga tantanavor ohanglar juda yangi (sakkiztalik, ikkita o‘n oltitalik va sakkiztalik ritmi yangisiga o‘xshaydi, lekin u ohangda bir necha marta paydo bo‘lgan!). Debüssi Es-durni bir necha marta eng yorqin va yeng yengil sifatida ko‘proq ishlatgan,. Diatonik tantanavor ohanglar ularni bir-biriga bog'lab turadigan butun ohang bo'laklari bilan soyalanadi.
Debüssi hech qachon baxtga bo'lgan cheksiz turtkini pianino kompozitsiyalarida bunday kuch bilan ifodalamagan edi. “Quvonch oroli”ning shakli juda ham diqqatga sazovordir - juda uyg'un va jonli, kadensiya bilan boshlanadi va tugaydi, mavzularni takrorlash bilan aniq, ikkinchi mavzuni mo''jizaviy tarzda o'zgartiradi, tinglovchilarni ekstaz hissiyotlari noaniq va tushunarsiz qadamlar bo'ylab ishonchli tarzda olib boradi.
Xulosa
Fortepiano ijodiyoti evolutsiyasini siz bilan ozmi ko’pmi ko’rib chiqdik aynan hozirgi kunda ushbu ijod bilan shug’ullanuvchi ko’plab ijrochi musiqachilarni uchratish mumkin. Davr musiqa ijodi bevosita har bitta siyosiy va iqtisodiy jaroyon bilan bog’liq.
XX asr insoniyat tarixiga mafkuraviy kurashlar, inqiloblar, ikki jahon urushlari bilan muhrlandi. Asrning boshida yuzaga kelgan ko‘tarinkilik to‘lqini shiddat, qat’iyatlik va ishonch bilan qadam tashlayotgan avlodning fikri va hayoli eski dunyoni qayta qurishga va yangi shaxsni shakllantirishga qaratilgan edi. Qо‘yilgan maqsadlarga erishish madaniyatsiz va ommani ma’rifiy yuksaltirishga qaratilgan ishlarsiz amalga oshmasdi. Butun dunyoga xos bo‘lgan bu harakatlar turli davlatlarda o‘ziga xos ko‘rinishda kechdi. Masalan, sharqda ma’rifatparvarlik harakati jamiyatlarni o‘zgartirgan bo‘lsa, Rossiyada bu jarayon ikki inqilobni yuzaga keltirdi. Inqilobdan oldingi Rossiya badiiy madaniyatga ega bo‘lgan, dunyoga adabiyot, musiqa, o‘ziga xos xalq og‘zaki ijodini tuhfa qilgan mamlakat edi. Shu bilan birga ommaning past savodxonligi ham haqiqat edi, chunki aksariyat dehqon va ishchilar hatto o‘qishni ham bilmasdi. Ma’rifatga deyarli umrining aksariyat qismini bag‘ishlagan ilg‘or insonlarni omma savodxonligi masalasi doim qiziqtirib kelgan. Inqilobdan so‘ng ishchi va dehqonlarni madaniyat bilan tanishtirish masalasi o‘z dolzarbligi bilan ajralib turardi. Xalq savodini chiqarish, oddiy insonlarni teatr va musiqa san’ati bilan tanishtirishni o‘z oldiga maqsad qilib qo‘ygan juda ko‘p insonlar bu ishni o‘z hayot tarziga aylantirgan edi.
Xulosa qilib shuni aytish mumkinki, ikkita urush orasidagi davrda musiqiy san'at sohasida keskin burilish yuz berdi. Jahon tarixi, u bilan birga musiqa tarixining yo'li tezlashdi. Ijtimoiy-siyosiy, iqtisodiy, umummadaniy jarayon¬lar yuz berishining ziddiyati, portlash xususiyati musiqada, uning estetik-uslubiy oqimlarida, janrlarida, ifoda vosi¬talarida o'z aksini topdi. Kompozitor-novatorlar juda murak¬kab izlanishlar yo'lidan borib, kechki romantizm, neoklassi¬sizm, “yangi dinamizm”, neofolklorizm kabi oqimlarni, eksperimental yechimlarni yengib o'tdilar. Bu izlanishlarning oliy maqsadi yangi klassikani, ya'ni XX asr klassikasini yaratish edi..
Foydalanilgan adabiyotlar
Barns, Kristof, nashr etilgan va tarjima qilingan. “Rus pianino maktabi: rus pianistlari va Moskva fortepiano san’ati bo’yicha konservatoriya professorlari”. London: Kan va Averill, 2007 yil
В. Галацкая. Музыкальная литература зарубежных стран./Выпоск III/ Москва -1974. 561 с.
N. Sharipova. Xorijiy musiqa adabiyoti. Toshkent – 2014. 264
B. Yoqubov. Xorijiy mamlakatlar musiqa adabiyoti. Ma’ruzalar to’plami, Farg’ona – 2005
A. Trigulova. Xorijiy musiqa adabiyoti. “Ilm Ziyo” Toshkent – 2009 y. 352 – b.
Do'stlaringiz bilan baham: |
