Oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi sadulla Avezbayev, Otabek Sadullayevich Avezbayev geoma’lumotlar bazasi va arxitekturasi

(
shared 
locks
)
va 
ekskluziv qulflashlar
ni 
(
exclusive locks
)
qo‘llaydi va olib tashlaydi. Bu 
qoidaga yagona istisno ̶ ArcCatalog da geomaʼlumotlar bazasi tanlovlarini olib 
tashlash.Shunday geoma’lumotlar bazasidan qulflashni olib tashlash uchun 
geomaʼlumotlar bazasi joylashgan papkani qo‘lda yangilashga to‘g‘ri keladi. 
Ushbu bo‘limda qulflashsxemalarining qay tarzda ish olib borishi to‘g‘risida aytib 
o‘tiladi. 
Ko‘p foydalanuvchili geomaʼlumotlar bazasida yoki ishchi guruh 
geomaʼlumotlar bazasida bitta maʼlumotlar to‘plamini bir vaqtning o‘zida bir 
nechafoydalanuvchilar ko‘rib chiqishi yoki o‘zgartirish kiritishi mumkin. ArcMap 
singari ilova dasturidagi geomaʼlumotlar bazasi maʼlumotlari bilan ishlay olish 
uchun, shuningdek, geomaʼlumotlar bazasi sxemasi geomaʼlumotlar bazasi tarkibi 
bilan ishlayotgan paytdao‘zgarmasligi uchun, ilova dasturi quyidagi tamoyilga 

---

82 
asoslanib 
ishlashi 
kerak. 
Misol 
uchun 
sizning 
kartangizga 
geomaʼlumotlarbazasidan fazoviy obyektlar sinfini qo‘shish vaqtida uning sxemasi 
siz tomoningizdan yoki boshqa bir foydalanuvchi tomonidan o‘zgartirilmagan 
bo‘lishi zarur. 
Fazoviy obyektlar sinfini kartangizdan o‘chirib tashlashingiz bilanoq yoki 
kartahujjatlarini yopishingiz bilan, shuningdek, boshqa foydalanuvchilar ham shu 
fazoviy obyektlar sinfiga o‘zgartirishlar kiritmasa yoki unga chaqiruv talablarini 
amalga oshirishmasa, shundagina sxemao‘zgartirilishi mumkin bo‘ladi. 
Geomaʼlumotlar bazasi va ularning maʼlumotlar to‘plamlari kamdan kam 
turg‘un holatda bo‘ladi. Ko‘pchilikmaʼlumotlar to‘plamlari vaqti-vaqti bilan 
o‘zgartirilib va yangilanib turiladi. Gohidahar xil sabablarga ko‘ra geomaʼlumotlar 
bazasiga yangi maʼlumotlar to‘plamlari qo‘shilishi mumkin, mavjud maʼlumotlar 
to‘plamlari esa o‘chirib tashlanishi mumkin. Bundan tashqari, mavjud maʼlumotlar 
to‘plamlari uchun sxemaga o‘zgartirishlar amalga oshiriladi, masalan, atributlar 
ustuni qo‘shilishi, topologiya qoidalari o‘zgartirilishi, kartografik qo‘shimchalar 
qo‘shilishi va h.k.
Agar siz bir foydalanuvchili geomaʼlumotlar bazasi bilan ish olib borayotgan 
bo‘lsangiz, bunday o‘zgartirishlar bemalol amalga oshirilishi mumkin: siz olib 
borayotgan ishingiz natijalari boshqa foydalanuvchilarning ishlariga ta’sir etishi 
to‘g‘risida o‘ylab o‘tirishingizga hojat bo‘lmaydi. Ammo agar boshqa 
foydalanuvchilarda xuddi shu siz o‘zgartirishlarni amalga oshirmoqchi bo‘lgan 
geomaʼlumotlar bazasidan foydalanish huquqlari bo‘lsa, bunday holatlarda sizga 
sxemani 
o‘zgartirish uchun bir necha ishchi oqimlarni (workflows) 
o‘rnatishingizga to‘g‘ri keladi. Misol uchun boshqa foydalanuvchilar ishlariga 
ta’sir ko‘rsatmagan holdao‘zgartirishlarni amalga oshirish uchun, siz qolgan barcha 
foydalanuvchilar tizimda ish olib bormaydigan paytga moslab, sxema bilan ishlarni 
bajarish uchun vaqt belgilashingiz mumkin. 
ArcGIS sizga geomaʼlumotlar bazasidagi o‘zgartirishlaringizni boshqarishga 
yordam 
berish 
uchun 
bir 
necha 
avtomatlashtirilgan 
qulflashsxemalari 

---

83 
mexanizmlarini taklif etadi. Siz ularni o‘zingizning ish rejangiz tuzilishiga qarab 
ko‘rib chiqishingiz kerak.