Oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi qo’qon universiteti

---

OLIY VA O’RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI
 
QO’QON UNIVERSITETI
 
Iqtisodiyot va ta’lim fakulteti “Psixologiya” ta’lim yo’nalishi
PS-2.21 guruh talabasi Shokirjonova Diyoraxonning 
“Umumiy 
psixologiya” fanidan
“Psixik azoblanish”aqliy yoʻqotish”shaxsiy 
salomatlik
” 
mavzusida tayyorlagan
REFERATI 
Qabul qildi: 
_______ 
Tayyorladi: 
_______ 

---

Mavzu: 
“Psixik azoblanish”aqliy yoʻqotish “shaxsiy salomatlik”
1)Psixik azoblanish 
2)
Aqliy yoʻqotish, kuchli dipressiya
3) Shaxsiy salomatlik 
4) Xulosa 
5) Foydalanilgan adabiyotlar va internet manbalari 
Koʻpchilik
odamlarning ruhiy azoblariga qo’rquv va hamdardlik bilan munosabatda 
bo’lishga odatlangan.
Qo’rquv, hamma bir joyda bo’lishdan deyarli qo’rqishidan 
kelib chiqadi. Hamdardlik ruhiy azob-
uqubatlar noloyiq bo’lib tuyulishi va 
tashqaridan kelganligidan kelib chiqadi.Ruhiy og’riq jismoniy og’riq bilan bog’liq. 
Jismoniy og’riqlar uchun kam 
odam 
aybdor.Kasalliklar irsiy bo’lib, qarish natijasida 
kelib chiqadi yoki infektsiyalar, jarohatlar yoki boshqa baxtsiz holatlarning 
natijasidir.Jismoniy jihatdan odamlar zaif va kasallikda bir-
birlarini qo’llaridan 
kelgancha qo’llab
-quvvatlashlari kerak.Jismoniy azob-
uqubatlarga duchor bo’lgan 
odamlar yumshoq davolanishga, uy sharoitida va tibbiy yordamga 
loyiqdir.Ko’pchilik ruhiy azob
-uqubatlarga xuddi shunday qarashadi.Biror kishi 
yig’layapti, demak, buning sababi bor, u og’riqni his qiladi, hamdardlik bildirishi 
kerak.Biroq, ruhiy og’riq ko’pincha jismoniy organlarga 
emas, funksional organlarga 
bog’liq.Kattalar ko’pincha o’zlari uchun ruhiy og’riq yaratadilar. Agar 
sevgan qizingiz 
qaytib kelmasligini bilsangiz, nega uning rasmini oldingizga qo’ydingiz? Ruhni 
zaharlash uchunmi? Ruhiy og’riq, ruhiy tananing og’rig’i mashhur psixologik 
me
tafora bo’lib, mashhurligi tufayli haqiqatga aylandi.
Madaniyatimizning ertaki 
sifatida yurak og’rig’i –
bu munosabatlarning chuqurligi va yaqinligi haqida 
gapiradigan boy tajriba. Aqliy og’riq kundalik holat sifatida, haqiqat sifatida, 
psixosomatik tabiat
ning yoqimsiz hissiyotidir , uning paydo bo’lishi uchun 
javobgarlik tashqi sharoitlar va boshqalarga o’tadi .Ruhiy og’riq, ba’zi bir vaziyatda 

---

odamda jismoniy zo’riqish va nafasni ushlab turish, masalan, qo’rquv yoki 
kechiktirilgan g’azab tajribasi bilan bog’liq bo’lganda paydo bo’ladi. Agar inson bu 
holatni ruhiy og’riq ertakiga aylantirsa, uni sof fiziologiya sifatida emas, balki 
o’zining ruhiy hayotidagi hodisa sifatida yoki, aniqrog’i, bezovtalik yoki dahshatli 
tush-dahshat sifatida tushunsa, endi u shunchaki emas. Mushaklarning 
kuchlanishini va qisqichlarini his eting, lekin allaqachon ruhiy og’riqni boshdan 
kechirmoqda. 
Ba’zida ruhiy og’riq reaktsiya sifatida, qandaydir noxush hodisaning 
o’tmishdagi og’riqli tajribalar xotirasi bilan assotsiativ aloqas
i sifatida yuzaga keladi, 
ba’zan kattalar o’zlari uchun ruhiy og’riqni yaratadilar.Agar siz sevgan ayolingiz 
qaytib kelmasligini bilsangiz, unda nega uning suratini oldingizga qo’ydingiz? Ruhni 
zaharlash uchunmi? 
Ko’pincha yurak og’rig’i orqasida bir yoki 
boshqa ichki foyda 
bor : o’ziga e’tiborni jalb qilish istagi, muvaffaqiyatsizlikdan qo’rqish, qasos olish 
yoki hokimiyat uchun kurash . Shuni ham hisobga olish kerakki, zamonaviy 
madaniyat ruhiy dardni tarbiyalaydi. U ruhiy dardga chalingan kishilarni 
tarb
iyalaydi, buni fazilat deb biladi va ularni ruhiy og’riqni boshdan kechirish tabiiy, 
muqarrar va bilimli insonning qadr-
qimmati ekanligiga ko’niktiradi .“Uning ruhi 
og’riyapti!” “Xo’sh, meni ozgina bo’lsa ham sog’indingizmi?” “Albatta, men 
xafaman! Menga 
baribir!”Agar ruh qo’zg’almasa, ruhiy og’riq o’z
-
o’zidan mushak 
qisqichlari bo’shashgan tezlikda yo’qoladi: bolalarda bir necha soat, kattalarda bir 
necha kun, keksa odamlarda bir necha hafta ichida. 
Afsuski, og’riqli tajribaga moyil 
bo’lgan odamlarda “yaraga tuz quyish” odat tusiga kiradi: og’riqli mavzularni 
ko’tarish , o’zi bog’langan , ammo munosabatlari umidsiz bo’lgan odamni keskin 
tajriba sharoitida ko’rish ( “Davol
an
magan ruhiy yara”) qimmat bo’lgan narsa 
haqida eslash, lekin uni qaytarib bo’lmaydi. Qalbdagi bo’shliqni egallash yoki 
sevimli mashg’ulotingiz bilan o’yin
-kulgi qilish imkoniyati sifatida buni tushunish 
mumkin, ammo o’zingizni bu kabi jiddiy qiynoqqa solish ahmoqlik va 
noloyiqdir.Atrofingizdagi odamlar ongli ravishda yoki aqliy og’riqni 
keltirib 
chiqarishi mumkinligini hisobga olaylik (usullar bir xil 
–
siz uchun og’riqli mavzularni 
ko’taring, qo’shilishni kuchaytiring, qalbdagi og’riqli nuqtalarni uring ). Bunday 
holda, ehtimol siz bu odamlar bilan munosabatlaringizni qayta ko’rib chiqis
hingiz 
yoki hech bo’lmaganda ular bilan aloqani vaqtincha kamaytirishingiz kerak.Ruhiy 
og’riq paydo bo’lishining oldini olish uchun odamning hissiy barqarorligini 
rivojlantirish, aqliy mustahkamlikni o’rgatish , hech bo’lmaganda hayotning mayda
-
chuydalariga duch kelganda ruhiy daxlsizlikni kuchaytirish mumkin.Eng kulgili, 
ammo samarali vosita, g’alati, saqichdir. Bu qayta
-qayta tasdiqlangan: agar bemor 

---

jag’lari bilan shirin kauchukni kuchli va o’ylangan holda qayta ishlay boshlasa, 
taxminan o’n daqiqadan so’ng saqichning shirinligi ham, azobning achchiqligi ham 
yo’qoladi. Gap shundaki, ruhiy azob
-uqubatlar yuz mushaklarining juda nozik ishini 
o’z ichiga oladi va saqich chaynash paytida jag’larning to’mtoq va qattiq harakatlari 
ularni yo’q qiladi.
Salomatlik 
–
bu tananing tabiiy holati, uning atrof-muhit bilan 
muvozanati va og’riqli o’zgarishlarning yo’qligi bilan tavsiflanadi.Aholining 
sog’lig’ining holati ko’plab omillar bilan belgilanadi: ijtimoiy
-siyosiy tizimning 
mohiyati, ijtimoiy siyosat, sanitariya-gigiyena madaniyati darajasi, aholining turli 
guruhlari urf-
odatlari va an’analarining o’ziga xos xususiyatlari, mehnat va turmush 
tarzi. 
Sharoitlar, 
farovonlik 
darajasi, 
ijtimoiy 
xavfsizlik, 
shaxslararo 
munosabatlarning tabiati, atrof-
muhit holati, sog’liqni 
saqlash va tibbiyotning 
rivojlanishi. Ijtimoiy va biologik omillar bilan bir qatorda, aholi salomatligi ko’p 
jihatdan shaxsning o’z sog’lig’iga va uning atrofidagilar sog’lig’iga, turmush tarziga 
sub’ektiv munosabati bilan belgilanadi.
Hayotiylik 
–
bu inson tanasida yuzaga 
keladigan murakkab biologik jarayon bo’lib, sizga salomatlik va ish faoliyatini saqlab 
qolish imkonini beradi. Biologik jarayonning zarur va majburiy sharti bu faoliyatdir. 
Keng ma’noda bu so’z insonning yashashi va ri
vojlanishi uchun sharoit yaratishning 
ko’p qirrali jarayonini anglatadi.Inson faoliyatining asosiy turlari –
mehnat, o’qitish, 
o’yin. Boshqa faoliyat –
ijtimoiy-siyosiy, pedagogik, harbiy va boshqalar. Har doim 
ijtimoiy xususiyatga ega bo’lgan mehnat tufayli paydo bo’lgan.Har xil faol faoliyat 
jarayonida inson atrof-
muhit bilan o’zaro munosabatda bo’ladi. Ushbu 
kontseptsiya bizning kundalik hayotimiz va faoliyatimizga bevosita yoki bilvosita 
ta’sir qiladigan bizni o’rab turgan barcha narsalar deb tushunilad
i. Atrof-muhit 
inson salomatligiga doimiy ravishda moddiy omillar: fizik, kimyoviy va biologik ta’sir 
ko’rsatadi. O‘z
-
o‘zidan ma’lumki, shaxs ijtimoiy mavjudot sifatida psixogen 
omillarning ham bevosita ta’sirida bo‘ladi.Uzoq evolyutsiya jarayonida inson t
abiiy 
muhitga moslashdi va undagi har qanday o’zgarishlar uning sog’lig’iga salbiy ta’sir 
qiladi. Inson tanasi ma’lum ta’sirlarga, agar ular insonning moslashish imkoniyatlari 
chegarasidan oshmasa, og’riqsiz dosh berishga intiladi. Aks holda, ma’lum bir 
o’
zgarish darajasiga erishilganda, baxtsiz hodisa (jarohat) yoki surunkali kasallik 
sifatida baholanadigan tanaga zarar yetkaziladi.Sivilizatsiyalashgan jamiyat 
rivojlanishining postindustrial darajasida ommaviy epidemiyalar kamaydi, ammo 
sog’liq bilan bog’liq hayotiy faoliyatning boshqa xavfli omillari paydo bo’ldi. 
Masalan, jismoniy va ruhiy jihatdan sog’lom odamgina shaxsiy avtomobil yoki 
qayiqni o’zi va boshqalar uchun xavfsiz haydashi, tirbandlik ko’p bo’lgan ko’chani 

---

kesib o’tish vaqtini to’g’ri aniqlashi, uzoq samolyot parvoziga dosh berishi, ta’tilda 
suv ostida sho’ng’in qilish va hokazo.Shunday qilib, zamonaviy sharoitlarda hayot, 
sog’liq va xavfsizlik bir
-
biri bilan chambarchas bog’liq.“Salomatlik” tushunchasi, 
salomatlik ko’rsatkichlari va tarkibiy 
qismlari.Inson hayoti organizmning salomatlik 
holatiga va uning psixofiziologik imkoniyatlaridan foydalanish darajasiga bog’liq. 
Ijtimoiy hayotning keng doirasidagi inson hayotining barcha jabhalari 
–
ishlab 
chiqarish va mehnat, ijtimoiy-iqtisodiy, siyosiy
, oilaviy va maishiy, ma’naviy, sog’liq, 
ta’lim –
pirovard natijada salomatlik darajasi bilan belgilanadi. Jahon 
sog’liqni 
saqlash tashkiloti (JSST) ta’rifiga ko’ra, salomatlik –
bu insonning to’liq jismoniy, 
aqliy va ijtimoiy farovonligini aks ettiruvchi va nafaqat mehnat, ijtimoiy va biologik 
funktsiyalarni to’liq bajarilishini ta’minlaydigan normal psixosomatik holat. 
Kasalliklar va jismoniy nuqsonlarning yo’qligi.
Shu bilan birga, bu erda teskari 
munosabat ham namoyon bo’ladi: insonning turmush tarzi, un
ing kundalik 
hayotdagi, ayniqsa ishdagi faolligi darajasi va tabiati, asosan, uning sog’lig’i holatini 
belgilaydi. Bu o’zaro bog’liqlik profilaktika va salomatlikni mustahkamlash uchun 
katta imkoniyatlar yaratadi.Salomatlik mehnat resurslarining sifatiga, ijtimoiy 
mehnat unumdorligiga va shu bilan jamiyatning iqtisodiy rivojlanish dinamikasiga 
ta’sir qiladi. Ishlab chiqarishni rivojlantirishning
asosan intensiv turiga o’tish 
sharoitida mamlakat aholisining sog’lig’i boshqa sifat xususiyatlari bilan bir qato
rda 
iqtisodiy o’sishning etakchi omili rolini oladi.
Salomatlik va jismoniy rivojlanish 
darajasi ishchi kuchi sifatining eng muhim shartlaridan biridir. Ularning 
ko’rsatkichlariga qarab, shaxsning muayyan sohalarda ishtirok etish imkoniyati 
baholanadi mehnat faoliyati . Shu sababli, mutaxassislik va kasbiy tayyorgarlik turini 
tanlash bosqichida shaxsning kasbiy faoliyatning muayyan turlariga psixofizik 
muvofiqligi muammosi ob’ektiv ravishda paydo bo’ladi, qo’yiladi va hal qilinadi.
Hayot ritmining tezlashishi va zamonaviy ishlab chiqarishning yuqori 
mexanizatsiyalash va avtomatlashtirish bilan murakkablashishi tanaga sezilarli 
yuklarni, reaktsiya tezligi, qaror qabul qilish tezligi, xotirjamlik, ehtiyotkorlik kabi 
shaxsiy xususiyatlarning ahamiyatini belgil
aydi. Ko’proq darajada odamlar 
salomatligi ko’rsatkichlarining butun majmuasi bilan belgilanadi, oshadi.
Sog’likka 
bo’lgan ehtiyoj universaldir, u butun jamiyatga xosdir. O’z sog’lig’iga e’tibor, uning 
buzilishlarining individual profilaktikasini ta’minlas
h qobiliyati, hayot faoliyatining 
turli shakllarini sog’lig’iga ongli ravishda yo’naltirish –
bularning barchasi insonning 
umumiy madaniyatining ko’rsatkichlari.Jismoniy tayyorgarlik muayyan faoliyat 
turiga jismoniy tayyorgarlikning natijasidir. Bu faoliyat uchun etakchi sifatning 

---

rivojlanish darajasi (chidamlilik, kuch, epchillik, moslashuvchanlik, tezlik) va 
ko’nikmalarni egallash darajasi (yuqori, o’rta, past) bilan tavsiflanadi.Jismoniy 
rivojlanish darajasi, jismoniy tayyorgarligi va sog’lig’i insonning
yashash 
sharoitlariga optimal moslashishini ta’minlaydi.
2. Turmush tarzi va uning 
salomatlikka ta’siri. Sog’lom turmush tarzi 
asoslari. Turmush 
tarzi insonning o’z 
sog’lig’i uchun hayot sharoitlarini qanday amalga oshirishi ko’rsatkichidir.
Tug’ilgandan boshlab, inson sog’lig’ining ma’lum zaxiralariga ega va ulardan 
foydalanish muddati insonning o’ziga bog’liq (xulq
-atvor, uslub, turmush tarzi). 
Salomatlik ajdodlarimiz tomonidan bizga berilgan asosiy ne’mat bo’lib, biz har doim 
ham oqilona va behuda sarflamaymiz. 
Sog’lom turmush tarzi deganda
, insonning 
o’z sog’lig’ini saqlash va mustahkamlashga qaratilgan xatti
-harakatlarining 
individual tizimi tushuniladi. An’anaviy ravishda bu jarayonni ikki yo’nalishga bo’lish 
mumkin: 
1.
Shaxsning o
’
zining sog
’
lig
’
ini shakllantirish va mustahkamlash bo
’
yicha 
faol harakatlari (jismoniy tarbiya, chiniqtirish, gigiena qoidalari, ratsional 
ovqatlanish, kun tartibi, jinsiy tarbiya va boshqalar) va 
2.
Shaxsning sog
’
lig
’
ining buzilishiga olib keladigan omillar ta
’
siridan qochish 
istagi (birinchi navbatda, chekish, giyohvandlik, giyohvandlik va spirtli 
ichimliklarni suiiste
’
mol qilish kabi yomon odatlar, uyda, ko
’
chada xavfsiz 
harakat qilish, bu jarohatlarning oldini olishni ta
’
minlaydi. Va zaharlanish). 
Sog’lom turmush tarzining muhi
m tarkibiy qismlari shaxsiy gigiena, 
oiladagi do’stona munosabatlar va axloqiy xatti
-harakatlardir. 
Sog’lom 
turmush tarzi jamiyatimizdagi inson ehtiyojlari va qadriyatlari 
ierarxiyasida hali birinchi o’rinni egallamaydi. Ayniqsa, yosh avlod 
bolalikdanoq o‘z salomatligini qadrlash, asrash va mustahkamlashga 
intilishi muhim. Yoshlar (16 yoshdan 29 yoshgacha bo‘lganlar) kasallanish 
darajasi so‘nggi 5 yil ichida 26 foizga oshdi. Yuqumli bo’lmagan 
kasalliklardan o’lim doimiy ravishda o’sib bormoqd
a va hozirda 83% ga 
etadi (JSST ma’lumotlariga ko’ra).
Bu kabi kasalliklarning barchasiga sabab 
yoshlarda sog‘lom turmush tarziga shaxsiy qiziqishning yo‘qligi, ularning 
davom etishi haqida qayg‘urishdir. Aqlli odamlarning avlodlari sog’lom 
turmush tarzi bo
’yicha oddiy va tushunarli tavsiyalarni ishlab chiqdilar:
O’zingizni biling va o’z oldingizga haqiqiy bo’lmagan maqsadlar 
qo’ymang;Tanangizni toza tuting;
To’g’ri va to’g’ri ovqatlaning;
Mehnat, 

---

xavfsizlik qoidalariga, mehnat va dam olish rejimiga rioya qilish; 
To’g’ri 
do’stlarni tanlash
Ichki dunyongizni toza tuting; 
Vasvasalarga “yo’q” 
deyishni o’rganing;
Sog’lom turmush tarzi xavfsiz, qoniqarli va farovon hayotning 
j. Bu 
organizmning namoyon bo’lishi va inson shaxsiyatining turli jihatlariga keng 
ijob
iy ta’sir doirasiga ega
.Xulq-
atvorda bu ko’proq hayotiylik, xotirjamlik, 
yaxshi muloqot qobiliyatlarida namoyon bo’ladi; ularning jismoniy va psixo
-
emotsional jozibadorligini his qilish, optimistik munosabat, to’liq va yoqimli 
dam olishni ta’minlash qobili
yati, yaxlit hayot madaniyati.Psixologik jihatdan 
sog’lom turmush tarzining afzalliklari ruhiy salomatlik, farovonlik, neyropsik 
barqarorlik, ruhiy zo’riqish oqibatlariga muvaffaqiyatli bardosh berish 
qobiliyatida; aniq belgilangan ixtiyoriy tashkilotda (o
’z
-
o’zini nazorat qilish, 
maqsadga muvofiqlik, maqsadga erishishda qat’iyatlilik, qat’iyatlilik), o’ziga 
ishonch, depressiyaga kamroq moyillik, gipoxondriya, shubhalilik. 
Anhedoniya kuzatiladi, ya’ni. Ilgari yoqimli narsalardan zavqlana olmaslik, 
shuningde
k, befarqlik (ko’pincha qiziqishlar doirasining torayishi yoki 
ularning butunlay yo’qolishi, istaklar, motivlar va ehtiyojlarning pasayishi 
yoki yo’qolishi bilan befarqlik hissi bilan tavsiflanadi). Bemorlar zerikish, 
dangasalik, iroda etishmasligi, tashabbusning etishmasligi, aqliy letargiya, 
befarqlik haqida gapirishadi. Bemor yana qanday qiyinchiliklarga duch 
keladi?
Letargiya va fikrlashning sustligi aqliy faoliyatni to’liq to’xtatish hissi bilan 
namoyon bo’ladi. Bemorlar o’ylamaslik, xotirani yo’qotis
hdan shikoyat 
qiladilar. Nutq ixcham, elementar bo’ladi.Sezgilar intensivligining pasayishi 
ham kuzatiladi: kun alacakaranlık sifatida qabul qilinadi, ob’ektlar yomon 
farqlanadi, tovushlar bo’g’iq, tushunarsiz, ranglar va tembr o’zining boyligi va 
yorqinli
gini yo’qotadi. Dunyo kul rangga aylanmoqda.Vaqtni idrok etish 
o’zgaradi, sog’inish bilan tajribalarning vaqtinchalik vektori o’tmishga 
qaratilgan. Bemorlar kelajak haqida o’ylamaydilar, u ular uchun yopiq, “hech 
narsa” yo’q yoki u yaqinlashib kelayotgan s
inovlar va muammolar bilan 
to’ldirilgan deb qabul qilinadi. Hozirgi kun faqat og’riqli holatni boshdan 
kechirish sifatida tashvishlanadi. Kun tinmay, tinimsiz davom etadi va 
xotiralarda o’tgan kun qisqadek ko’rinadi.Depressiya qanday namoyon 
bo’ladi?

---

Dvigatel depressiv buzilishlar sekinlik, harakatlarning kamligi, tez charchash, yuz 
ifodalarining o’zgarishi bilan namoyon bo’ladi –
ko’rinish qayg’uli, qayg’uli, og’ir 
holatlarda, muzlab qolgan, azob-uqubat ifodasi bilan harakatsiz. Yuz ifodalari 
–
asta-sekin 
o’zgarib turadigan (afsuslanishning ustunligi bilan) qayg’uli, azobli 
niqobga. 
Depressiya miyaga qanday ta’sir qiladi?
Ko’pgina neyrotransmitterlar depressiya 
bilan shug’ullanadi va bundan ham muhimi, turli xil miya tuzilmalari. Korteks 
atrofdagi voqelikni etarli darajada baholay olmaydi (va hamma narsa yomon deb 
hisoblaydi, buning uchun etarli ob’ektiv asoslarsiz), gippokampus hech qanday 
yaxshi narsani eslamaydi, amigdala hamma narsadan qo’rqadi va hech narsadan 
xursand bo’lmaydi, yadro. Accumbens bizning xayrli ishlarimizni quvonch tuyg’usi 
bilan mukofotlamaydi, gipotalamus ovqatlanish, uxlash yoki jinsiy aloqada bo’lish 
istagini shakllantirishda har qanday muvaffaqiyatsizlikka yo’l qo’yadi va hokazo..
Depressiya miyaning stressga javobini o’zgartiradi
, miyaning faolligini bostiradi. 
Gipotalamus, gipofiz va buyrak usti bezlari.Nega depressiya 
tug’iladi?Depressiyaning ayrim shakllari oilada avloddan
-
avlodga o’tadi, bu 
kasallikka mavjud biologik moyillik irsiy bo’lishi mumkinligini ko’rsatadi. Bipolyar 
bu
zuqlik xuddi shunday holatga o’xshaydi. Biroq, bipolyar affektiv buzuqlikka 
genetik moyilligi bo’lgan har bir oila a’zosi ham kasallikni rivojlantirmaydi. Katta 
ehtimol bilan, uyda, ishda yoki maktabda stress va tashvish kabi qo’shimcha 
omillar kasalliknin
g rivojlanishiga ta’sir qiladi. Irsiy yoki yo’q, klinik tushkunlik 
ko’pincha miyaning tuzilishi yoki funktsiyasidagi o’zgarishlar bilan bog’liq. O’zini 
past baholaydigan, o’ziga va atrofidagi dunyoga doimiy pessimistik nuqtai nazarga 
ega bo’lgan odamlar depressiyaga moyil.Oxirgi tadqiqotlar shuni ko’rsatdiki, 
tanadagi jismoniy o’zgarishlar ham ruhiy o’zgarishlar bilan birga bo’lishi mumkin. 
Qon tomirlari, yurak xuruji, saraton, Parkinson kasalligi va gormonal kasalliklar 
kabi kasalliklar depressiv holatlarga olib kelishi mumkin, bu esa bemorni befarq va 
jismoniy ehtiyojlarini qondirishni istamaydi va shu bilan tiklanish davrini 
kechiktiradi. Bundan tashqari, qayg’u, og’ir munosabatlar, moliyaviy muammolar 
yoki har qanday stressli (istalmagan yoki hatto orzu qilingan) turmush tarzi 
o’zgarishlari depressiyani keltirib chiqarishi mumkin. Ko’pincha depressiya 
buzilishi genetik, psixologik va atrof-muhit omillarining kombinatsiyasi tufayli 
yuzaga keladi. Kasallikning keyingi hujumlari hatto ozgina stress tufayli yuzaga 

---

kelishi mumkin yoki hech qanday sababsiz paydo bo’lishi mumkin.
- Agar uning 
tarjimai holidagi jiddiy salbiy voqea haqida gapiradigan bo’lsak, kasallik odamga 
qanchalik tez “ta’sir qiladi”?
O’tkir stressdan keyin bir necha soat ichida depressiv 
reaktsiya rivojlanishi mumkin, ammo alomatlar kamida ikki hafta davom etsa, 
depressiya buzilishi haqida gapirish mumkin.Depressiyani davolash 
qanday?Davolash depressiya turiga va uning og’irligiga qarab ancha uzoq davom 
etadi. Yondashuv individualdir, engil holatlarda psixoterapiya bilan kurashish 
mumkin bo’ladi, endogen depressiya bilan antidepressantlarni tayinlash 
majburiydir.
Bu dorilar qanday ishlaydi va ular nimaga bevosita ta’sir qiladi?
Depressiya paytida miya disfunktsiyasining yagona, ammo hali ham muhim 
komponenti 
–
bu signallarni bir neyrondan ikkinchisiga uzatuvchi 
neyrotransmitterlar darajasining pasayishi, xususan, serotonin va norepinefrin. 
Birinchisi tashvish, quvonchni tartibga soladi va kayfiyat uchun javobgardir, 
ikkinchisi ishlash va motivatsiya uchun javobgardir.Doimiy stress, yopiq 
chegaralar, o’zini
-
o’zi izolyatsiya qilish, kuchaytirilgan xavfsizlik choralari, yangi 
COVID-
19 holatlari statistikasi va kelajak haqidagi qo’rqinchli fikrlar ruhiy 
salomatlikka o’z ta’sirini o’tkazmoqda. Biror
kishi tushkun kayfiyatda yoki aksincha 
tajovuzkor bo’ladi. Boshqalar esa ishtahani, uyquni va hayotning ta’mini 
yo’qotadilar. Bunday holda, biz bir vaqtning o’zida juda keng tarqalgan va kam 
ma’lum bo’lgan haqiqiy kasallik haqida gapirishimiz mumkin –
depressiya haqida. 
Bu so‘z ortida qanday chuqur muammolar yashiringanini bizga Respublika klinik 
shifoxonasi psixiatri, psixoterapevt Yuliya Gromatskaya tushuntirdi. Depressiya 
yo’q, bu o’z ustida ishlashni istamaydigan zaif odamlarning bahonasi, degan fikr 
b
or. Bunga qanday izoh bergan bo’lardingiz?
Depressiya affektiv buzilishlar 
qatoriga kiruvchi kasallik bo‘lib, kasalliklarning xalqaro tasnifiga kiritilgan. Bu 
tananing jismoniy holatiga, kayfiyatiga va ruhiyatiga ta’sir qiladi, odamning 
ovqatlanishi va ux
lashi, o’ziga qanday munosabatda bo’lishi va atrofdagi dunyoni 
qanday idrok etishiga ta’sir qiladi. Bu yomon kayfiyatda bo’lish bilan bir xil emas. 
Depressiya insonning zaifligi yoki iroda yoki xohish bilan engib o’tadigan holat 
belgisi emas. Depressiyaga 
uchragan odamlar shunchaki o’zlarini tortib olishlari va 
tuzalib ketishlari mumkin emas. Inson populyatsiyasidagi har qanday 
o’zboshimchalik davrida klinik depressiya erkaklarning 2
-3 foizini va ayollarning 5-
9 foizini ta’sir qiladi. Agar siz erkak bo’lsangiz, umr bo’yi kasal bo’lish xavfi 5
-12% 
va ayol bo’lsangiz 10
-25% ni tashkil qiladi. 
Depressiya nimaga o’xshaydi?
Dunyoda 
ushbu kasallikning etmishdan ortiq tasnifi mavjud. Eng oddiy va tushunarli tasnif 
–

---

bu psixogen, endogen va ekzogen depressiv kasall
iklarga bo’linish.
Ular haqida 
ko’proq gapirib 
bering. Psixogen depressiya 
–
travmatik hodisaga reaktsiya 
(reaktiv depressiya, charchoq depressiyasi). Ular uzoq muddatli yoki qisqa 
muddatli psixososyal stress omillariga ta’sir qilish, shaxslararo munosabat
larni 
buzish, mehnat nizolariga asoslangan bo’lishi mumkin.
Endogen depressiyalar 
tashqi qo’zg’atuvchilarga (manik
-depressiv psixoz (MDP), siklotimiya, niqoblangan 
depressiya, involyutsion melankoliya) ozgina bog’liq bo’lgan biologik moyillik bilan 
bog’liq. Ularning paydo bo’lishida, albatta, genetik omil katta ahamiyatga 
ega.Ekzogen depressiya miyaning organik shikastlanishi (yallig’lanish jarayonlari, 
travmatik miya shikastlanishi), intoksikatsiya (alkogol, neyroleptik), har xil turdagi 
somatik patologiya (arterial gipertenziya, ateroskleroz) natijasida yuzaga keladi. 
Depressiyaning belgilari qanday? Klassik tarzda, ruhiy tushkunlik kayfiyatning 
buzilishi, fikrlash va hissiyotlar intensivligining pasayishi bilan namoyon bo’ladi. 
Uyquning buzilishi depressi
ya tashxisida muhim rol o’ynashi mumkin. Uyquning 
davomiyligini qisqartirish, erta uyg’onish, ertalab to’liq bo’lmagan “uyg’onish” 
hissi, uxlab qolish qiyinligi, uyqusizlik kechaning yarmida tez-
tez uyg’onish bilan 
birlashtiriladi. Apatiya bilan og’rigan bemorlarda uyquchanlik, ko’pincha yuzaki 
tungi uyqu haqida gapirish mumkin. 
Depressiv sindromga xos bo’lgan 
qo’zg’alishlarning kamayishi g’amgin va apatik depressiyalarda eng aniq namoyon 
bo’ladi. Ishtahaning yo’qolishi ba’zan ko’rishdan, ovqat hididan nafr
atlanish bilan 
birga keladi, bemorlar ovqatdan bosh tortishni boshlaydilar, tezda vazn 
yo’qotadilar. Bu ruhiy tushkunlik va jinsiy istakning pasayishiga xosdir.
Og’ir 
holatlarda o’z joniga qasd qilish va o’z joniga qasd qilish istagiga qadar yetib 
boradigan,
o’z joniga qasd qilish fikrining paydo bo’lishi alohida e’tiborga 
loyiqdir.Depressiyaga uchragan odam o’zini qanday his qiladi?Melan
xolik 
affektning ustunligi bilan bemorlar o’zlarining kayfiyatlarini qayg’u, qayg’u, 
tushkunlik, tushkunlik, tushkunlik, q
ayg’u, melankolik sifatida tavsiflaydi. Bu 
tajribalarni o’ziga xos umidsizlik hissi bilan solishtirish mumkin.
Xavotirli 
depressiyalar uchun ichki hayajon, tashvish, zo’riqish, kutish, umidsizlik ko’rinishi 
ko’proq xarakterlidir. Bemorlar yaqinlashib kelay
otgan yoki davom etayotgan 
ofatni kutishning og’ir hissi haqida gapirishadi, yaqinlarining sog’lig’i va farovonligi 
haqida qo’rquv va xavotirlarni bildiradilar. Bu tashvishlar ham sub’ektiv, ham 
noaniq bo’lishi mumkin.Anhedoniya kuzatiladi, ya’ni. Ilgari y
oqimli narsalardan 
zavqlana olmaslik.Ruhiy (psixik) salomatlik 
—
insonning murakkab hayotiy 
sharoitlarini yengish, shu bilan birga eng optimal hissiy fonni va xatti-

---

harakatlarning adekvatligini saqlab qolish qobiliyatidir. Ruhiy salomatlik 
tushunchasi, euthumiya («ruhiyatning yaxshi holati») Demokrit tomonidan 
tasvirlangan, Suqrotning hayoti va o’limiga tegishli bo’lgan ichki garmoniyaga 
erishgan insonning obrazi Platonning dialoglarida qayd qilingan. Turli 
tadqiqotlarda ruhiy azob-
uqubatlarning manbai ko’p
incha madaniyat deb ataladi 
(Zigmund Freyd , Alfred Adler, Karen Horney, Erix Fromm ishlarida). Viktor Frankl 
ruhiy sog’lomlikning muhim omilini insonda qadriyatlar tizimining mavjudligi deb 
ataydi.Sog’liqni saqlashga gender yondashuv bilan bog’liq holda, 
ruhiy 
salomatlikning bir nechta modeli ishlab chiqildi: Normativ, ruhiy salomatlikning 
ikki tomonlama standartini qo’llagan holda (erkak va ayollar uchun).Androsentrik, 
ruhiy salomatlikning erkak standarti qabul qilingan.Androgin, jinsdan qat’iy nazar, 
yagona ruhiy salomatlik standarti va mijozlarga nisbatan bir xil munosabatda 
bo’lishni o’z ichiga oladi.
Normativ bo’lmagan (Sandra Bem modeli bo’yicha) bu 
faqat erkaklarga yoki ayollarga tegishli bo’lgan xususiyatlar bilan 
assotsiatsiyalanmaydigan sifatlarga asoslangan.
Xulos: 
Insonlarda shaxsiy salomatlikka eʼtiborning kamayib ketayotgani
, dipressiyaning
homiladorlikdan farzandiga oʻtkazayotgani
, ota-onalarning homiladorlik va 
bolaning yosh tarbiyalarida, er- hotin muammolariga farzand aralashiviga 
eʼtiborsizligi tufayli koʻplab
dipressiyalar va suitsidlarning kelib chiqishi 
kuzatilmoqda . Buning oldini olish maqsadida oila psixologiyasini 
yoʻlga qoʻyish va 
psixologik markazlar bilan 
farzand kutayotgan davrdan boshlab ishlash, koʻplab 
yosh oilarga tavsiya etiladi. 
Foydalanilgan adabiyotlar: 
Учебник для вузов / Под ред. Г. С. Никифорова. –
СПб.:Питер, 2006.–
607 л: 
ил. –
(Серия «Учебник для вузов»).ISBN 5
-318-00668-
Х
Федеральная целевая программа «Культура России» Поддержка полиграфии 
икнигоиздания России
https://www.psychologos.ru/articles/view/dushevnaya-bol 

---