Oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi qarshi davlat universiteti tabiiy fanlar fakulteti botanika va ekologiya kafedrasi

V.I.PALLADINNING VODORODNI FAOLLASHTIRISH 
NAZARIYASI 
Biologik oksidlanish jarayonining mexanizmini o‘rganishda I.Palladinning (1912) ishlari muhim 
ahamiyatga ega bo‘ldi. Uning nazariyasiga ko‘ra o‘simlik xromogenlari substratdagi vodorodni o‘ziga 
biriktirib oladi va keyinchalik ularni kislorodga o‘tkazadi. Bu nazariya bo‘yicha nafas olish ikki 
bosqichdan iborat: 1) anaerob, 2) aerob: 
1) С
6
Н
12
О
6
+6Н
2
О+12R →6СО
2
+12RН
2
2) 12RН
12
+6О
2
→ 12R+12Н
2
О 
Birinchi rayeksiya nafas olish jarayonining anaerob, ikkinchi reaksiya- aerob bosqichini 
ifodalaydi. R-rangli nafas pigmenti, RH
2
-rangsiz nafas olish xromogeni. Birinchi reaksiyada reduktaza 
fermenti yordamida substratdan vodorod atomlari qabul qilinib, nafas olish pigmentiga (R) o‘tkaziladi va 
nafas olish xromogeni (RH
2
) hosil bo‘ladi. Hamma СО
2
ham shu anaerob jarayonda ajralib chiqadi. 
Ikkinchi reaksiyada molekulyar kislorod ishtirok etib, xromogenlarni (RH
2
) nafas olish pigmentlarigacha 
oksidlaydi va ular yana vodorodning akseptori vazifasini bajaradi. Bu reaksiyalarda kislorod RH
2
dan 
elektronlar va protonlarni tortib oladi va natijada suv hosil bo‘ladi. Keyingi izlanishlarda, V.I.Palladin 
nazariyasi, ya’ni nafas olishda anaerob va aerob bosqichlarning mavjudligi hamda bunda suv ishtirok 
etishi to‘la tasdiqlandi. 1912 yilda nemis bioximigi G.Viland ham biologik oksidlanish vodorodning 
ajratib olinishi bilan bog‘liq ekanligini ko‘rsatgan edi. 
Nafas olishda suvning ishtirok etishi va kislorod vodorodning oxirgi akseptori ekanligini 1955 
yilda B.B.Vartapetyan va L.A.Kursanov tajriba asosida isbotladlar. Buning uchun ular izotoplar (О
18
) 
usulidan foydalandilar. 
 
NAFAS OLISH VA BIJG‘ISHNING O‘ZARO ALOQASI. 
S.P.Kostichev (1910) ko‘rsatishi 
bo‘yicha nafas olish va bijg‘ishlar bir xil jarayonlar bilan shakarlarning parchalanishidan boshlanadi. 
Keyinchalik nafas olish СО
2
va suvning, bijg‘ish esa СО
2
va spirtning hosil bo‘lishi bilan yakunlanadi. 
Buni quyidagi sxemada ko‘rsatish mumkin: 
Keyingi yillarda nemis bioximigi K.Neyberg, S.P.Kostichev va boshqalarning ilmiy izlanishlari 
asosida aniqlanishicha nafas olish va bijg‘ish jarayonlari bir-biri bilan oraliq mahsulrot pirouzum kislota 
orqali bog‘liqdir .

---

78 
Hozirda aerob xarakterga ega bo‘lgan nafas olish jarayoni ikki bosqich dan iborat ekanligi 
tasdiqlandi. Birinchi, boshlang‘ich -anaerob nafas olish jarayonida murakkab organik moddalar 
(uglevodlar) oddiy organik moddalarga parchalanadi (pirouzum kislotasiga). Ikkinchi, asosiy-aerob 
sharoitda piruvat kislotasi karbonat angidrid va suvga parchalanadi. Bunda fermentlar tizimi ham faol 
ishtirok etadi.