Oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi qarshi davlat universiteti tabiiy fanlar fakulteti botanika va ekologiya kafedrasi

DON, MEVA VA SABZAVOTLARNI SAQLASHDA 
NAFAS OLISHNING AHAMIYATI
O‘simliklarning nafas olish jarayoni, ulardagi modda almashuvining muhim qismini tashkil etib, 
o‘sish, rivojlanish va hosildorlikning asosini tashkil etganidek, yetishtirilgan mahsulotlarni uzoq 
muddatga va sifatli saqlash ham nafas olish tezligini boshqarishga asoslangan. 
Mahsulotlarni saqlashda nafas olish jadalligi qancha past bo‘lsa,organik moddalarning miqdori 
shuncha kam sarflanadi va ular sifatli saqlanadi. Nafas olish jadalligining darajasi eng avvalo harorat va 
namlik miqdoriga bog‘liq. Donlarning tarkibidagi suv miqdorini va ular saqlanadigan omborlar haroratini 
boshqarish katta ahamiyatga ega (72-rasm). Suv miqdori g‘allasimonlarning donlarida 14% va moyli 
o‘simliklarning donlarida 8-9% dan oshmaganda, harorat esa О
0
atrofida bo‘lganda nafas olish eng past 

---

85 
darajada saqlanadi. Namlikning miqdori 18-22% va harorat 45-50
0
ga yetganda nafas olish jadalligi ham 
keskin oshadi.
Natijada urug‘dagi zapas organik moddalar tezlik bilan 
sarflanadi. Buning natijasida ajralib chiqqan kimyoviy energiya 
issiqlik energiyasiga aylanadi, omborlarning harorati yanada oshadi 
va har xil chirituvchi mikroorganizmlarning rivojlanishiga sharoit 
yaratiladi. Bunday sharoitda saqlangan donlar unib chiqish 
qobiliyatini yo‘qotadi. Shuning uchun ham donlarni saqlashda 
namlik kam miqdorda bo‘lishi maqsadga muvofiq. 
72-rasm. 
Bug‘doy donlarining nafas olish jadalligi namlik 
miqdoriga va harorat darajasiga bog‘liqligi (Кретович, 1972). 
I-harorat -О 
0
С, II-harorat -10 
0
С, III-harorat -18 
0
С, IV-
harorat -25 
0
С 
Meva sabzavotlarni saqlash donlarni saqlashdan biroz farq qiladi. Chunki ularning tarkibida suv 
juda ko‘p (75-90% gacha). Suvni kamaytirish ular sifatining pasayishiga sabab bo‘lishi mumkin. Shuning 
uchun ham meva sabzavotlarni saqlashda bosh omil harorat hisoblanadi. Eng qulay harorat 0
0
atrofida 
bo‘lishi aniqlangan. Maxsus xonalarda va muzlatgichlarda saqlanganda ham harorat 3-7
0
С dan oshmasligi 
kerak. Masalan, kartoshka uchun saqlash harorati 2-4 С
0
, karam uchun О
0
dan -1 
0
С, qolgan meva va 
sabzavotlar uchun +О +1 
0
С eng qulay ekanligi aniqlangan. Bunda nafas olish tezligi past 
bo‘lib,mahsulotlar sifatli saqlanadi. 
Meva va sabzavotlarni saqlashda СО
2
ning miqdori ham katta ahamiyatga ega. U ko‘p bo‘lsa, 
nafas olish jadalligi pasayadi.
7-MAVZU.