Oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi qarshi davlat universiteti tabiiy fanlar fakulteti botanika va ekologiya kafedrasi

Pentozafosfat sikli
Ikkinchi bosqichda, ribulozo-5-fosfat izomerlanib, riboza-5-fosfatga va ksiluloza-5-fosfatga 
aylanadi. Bulardan, transketolaza va transaldolaza fermentlari ishtirokida sedogeptuloza-7-fosfat va 3-
fosfoglitserin aldegidi hosil bo‘ladi. Keyin eritrozo-4-fosfat va fruktozo-6-fosfat hosil bo‘ladi. Fruktoza-
6-fosfat izomerlanib yakuniy mahsulot glyukozo-6-fosfatga aylanadi. 
Umuman pentozafosfat yo‘lida olti molekula glyukoza-6-fosfat ishtirok etsa, uning umumiy 
tenglamasini quyidagicha ko‘rsatish mumkin: 
6 glyukoza-6-fosfat+12НАДФ +7 Н
2
О 
5 glyukoza -6-fosfat + 6СО
2
+ 12НАДФН + 12Н + Н
3
РО
4
Keyinchalik har bir molekula НАДФН oksidlanganda 3 molekula АТФ sintezlanadi. Demak 12 
НАДФН molekulasi oksidlanganda 36 molekula АТФ hosil bo‘ladi. Bu siklda hosil bo‘lgan oraliq 
mahsulotlar-pentozalar organizm uchun juda zarur bo‘lgan moddalar (nuklein kislotalar va boshqalar) 
hosil qilishda ishtirok etadi. Bu yo‘lning hamma reaksiyalari hujayra sitoplazmasining eruvchi qismida 
protoplastidalar va xloroplastlarda sodir bo‘ladi. Nafas olishning pentozafosfat yo‘li ayniqsa sintetik 
jarayonlar kuchli borayotgan hujayralarda faol xarakterga ega. Bunday hujayralarda membranalarning 
lipid komponentlari, nuklein kislotalar, hujayra devori va fenol birikmalar faol ravishda sintezlanadi. 
GLIOKSILAT SIKLI.
Bu sikl 1957 yilda birinchi marta G.L.Korenberg va G.A.Krebs 
tomonidan bakteriyalar va mog‘or zamburug‘larida aniqlangan edi. Keyinchalik aniqlanishicha u moyli 
o‘simliklarning unayotgan urug‘larida va zapas yog‘lar, shakarlarga aylanishi kerak bo‘lgan organlarida 
sodir bo‘lar ekan. Glioksilat sikli hujayrasidagi maxsus organoid glioksisomalarda sodir bo‘ladi. 
Mitoxondriyalarda, shuningdek hayvon hujayralarida ham bu sikl bo‘lmaydi. 
Glioksilat sikli asosan moyli o‘simliklarning nafas olishidagi aerob bosqichida Krebs sikli o‘rnida 
sodir bo‘ladi. Chunki u Krebs siklining ma’lum miqdorda o‘zgargan yo‘lidir: 

---

83 
1) 
Krebs 
siklining 
bir 
qismida: 
izotsitrat 
kislota→a-ketoglutarat 
kislota→ 
suksinil→SoA→suksinat kislota→fumarat kislota→malat kislota→ ...
2) Glioksilat siklining shu qismida: izotsitrat kislota→suksinat kislota→glioksalat 
kislota→atsetil SoA→malat kislota→.... 
Ko‘rinib turibdiki, Krebs siklidan farqli o‘laroq bu siklda glioksalat kislota va atsetil SoA hosil 
bo‘ladi va natijada har bir doirada ikki molekula atsetil СоА ishtirok etadi (51-rasm). Umuman glioksalat 
sikli zapas yog‘larni sarflaydi va yog‘larning parchalanishida oraliq modda- atsetil СоА ҳосил бўлади.
Har ikki molekula atsetil -SoA hisobiga bir molekula NADN qaytariladi va uning energiyasi 
mitoxondriyalarda ATF sinteziga sarflanishi mumkin. Hosil bo‘lgan suksinat kislota (qahrabo kislota) 
glioksisomadan tashqariga chiqadi va mitoxondriyalarga o‘tib, biosintez jarayonlarida ishtirok etadi. 
Glioksilat kislota esa glikokol aminokislotasining hosil bo‘lishi uchun dastlabki modda hisoblanadi. 
 
70 - расм.