Oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika universiteti tillar kafedrasi

Amaliyot
topshiriq. Matnni oʻqing. Alisher Navoiyning til imkoniyatlari va soʻz
ma’nosi taraqqiyoti haqidagi qarashlari asosida insho yozing.
«Muhokamat ul-lug‘atayn»dan.
Koʻngil barcha ma’nolarni jamlagan ummondir, soʻz — koʻngil dengizidagi bir inju. Dengizdan injuni g‘avvos olib chiqqani va uning qiymatini tayin etganidek, koʻngildagi soʻz injusi soʻzlovchi tarafidan bezaladi, qiymati ham anglash darajasining nisbatiga koʻra belgilanadi. Injuning qiymati haqida: «darajalari koʻp», hatto;«qiymati bir dirhamdan 100000 dirhamgacha boʻlgan injular bor» deyish mumkin...Soʻz injusining qiymati bundan-da ulug‘, darajasi bundan-da yuksakdir. Uning ulug‘ligi shu darajaki, oʻlik tanga ruh bag‘ishlaydi. Ayni paytda, tirik jonni ruhdan mahrum etmog‘i mumkin. Har bir jamiyatning soʻz boyligi boshqalaridan, soʻzlarning ma’nolari-da oʻzgalaridan farqlidir va bir-birlarida boʻlmagan bir necha xususiyatlari bilan ajralib turadi. Qushlarning, hayvonlarning, yirtqichlarning tillari ham shundaydir. Har birining oʻziga xos gapirish tarzi, bir boʻlmagan tovush va sayrashlari bor. Ammo soʻz ma’no ifodalash xususiyatiga, inson fikrlash salohiyatiga egadir. Soʻz — ma’no, inson esa bayon bulog‘idir.
topshiriq. Navoiyning «Muhokamat ul-lug‘atayn» asaridan olingan ushbu parchaga e’tibor bering. Turkiy tilning imkoniyatlari haqida fikr yuriting.
Yana bir adolari borki, ba’zi alfozning soʻngg‘ida «ch, i» «ki», «chi» lafzidir, orttururlar, yo mansabning, yo hunarning, yo peshaning izhori uchun; forsiyda yoʻqtur, balki alar ham turkcha ayturlar.
Mansabda andog‘ki, qoʻrchi va suvchi va xizonachi va kerak-yarog‘chi va chavgonchi va nayzachi va shukurchi va yurtchi va shilonchi va axtachi yoʻsunlug‘ koʻptur.
Hunar va peshada andog‘ki, qushchi va borschi va qoʻruqchi va tamg‘achi va jibachi va yoʻrg‘achi va halvochi va kemachi va qoʻychi...

topshiriq. Soʻzlardagi ichki ma’noviy farqlarni izohlab bering.
Boshqacha — oʻzgacha — ajib — ajoyib — g‘alati — g‘aroyib — alomat — antiqa.
Тuzuk — durust — bir navi — yaxshi — zoʻr — a’lo — gap yoʻq — mixdek.