Oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika universiteti tillar kafedrasi

2-topshiriq. Quyida berilgan matndan sinonimlarni aniqlang va matn asosida jadvalni to‘ldiring.
Royal Dutch kompaniyasi ko‘lami bo‘yicha eng yirik kompaniyalardan biri hisoblanadigan gidrokorbanat ishlab chiqaradigan korxonadir. Gigant kompaniya dunyo miqyosida 100 000 dan ortiq ishchi kuchini ish bilan ta’minlaydi.Ulardan 8000 tasi Angliya fuqarolarini tashkil qiladi.

	So‘z/ibora	Sinonimi
	Yirik	gigant
	yog‘
	Kompaniya
	dunyo miqyosida
	Insonlar

1. 
   Ba’zida sinonimlar ma’no jihatidan aniq bo‘lmasligi mumkin. Masalan, “korxona” so‘zi uchun “firma” aniq sinonim bo‘la oladi, lekin “rahbar” so‘zining o‘rniga “boshqarucvhi” so‘zi rasmiy ma’noda qo‘llaniladi.
   
2. 
   Ko‘pchilik so‘zlar uchun aniq sinonimni uchratish qiyin. (masalan, sanoat, madaniyat, iqtisod)
   

3-topshiriq.Quyida ajratib ko‘rsatilgan so‘zlarning sinonimlarini toping.

1. 
   Professor Hik tadqiqotdagi topilmalar bo‘yichaso‘rovnoma olib bordi.
   
2. 
   Statistika o‘quvchilar soni proporsional oshib borayotganini ko‘rsatdi.
   
3. 
   Institutning taxmini bahs-munozaralarga sabab bo‘ldi.
   
4. 
   Narx - bu tizimga asosiy yetishmovchilik bo‘lishi mumkin.
   
5. 
   Ular birinchi tanlovda fikr jamlashlari kerak.
   
6. 
   Leksiyadan so‘ng u g‘oyani aniqlashtirishga harakat qildi.
   
7. 
   Uch muammo analiz qilinishi kerak.
   
8. 
   Korpus saqlanib qolinishi mumkin, ammo maqsad o‘zgartirilishi kerak.
   
9. 
   Yog‘ ishlab chiqaruvchilar maqsadi: mahsulot hajmini kamaytirish va jahonda narxlarni oshirish.
   
10. 
    Kichik oilalarning ko‘rsatkichi oxirgi o‘n yillik ichida tezkor ravishda ko‘tarildi.
    

9-topshiriq.Matnni o‘qing. Iqtisodiy atamalarni daftaringizga yozing va izohlang.
Bozor iqtisodiyoti
G‘arbda bozor iqtisodiyoti deganda, iqtisodiy yechimlar asosan markazlashmagan tarzda qabul qilinadigan iqtisodiyot tushuniladi. Bozor iqtisodiyotining faoliyat ko‘rsatishi asosan bozor mexanizmlari orqali amalga oshiriladi. G‘arb adabiyotida bozorning ko‘pgina ta’riflari mavjud. Lekin ularning hammasi shundan iboratki, bozor mustaqil ravishda qarorlar qabul qiluvchi alohida xo‘jalik yurituvchi subyektlar o‘rtasidagi o‘zaro munosabatlar, aloqalar shakli hisoblanadi. Har doim ham bozor iqtisodiyoti sharoitida erkin bozor bo‘lmay, balki raqobatli bozor o‘z faoliytini ko‘rsatadi. Uning faoliyat ko‘rsatishi uchun dastavval mulkchilikning xilma-xil shakllarini (xususiy, kooperativ, aksiyadorlik, davlat va boshqalarni) ro‘yobga chiqarishini va bozor infrastrukturasini vujudga keltirishini talab etadi.
Adabiyotlar ro’yxati:
1. Husanov N., Mirahmedova Z. Mutaxassislik tili. T.: TMI, 2003.
2.Husanov N., Mirahmedova Z. Iqtisodiyot atamalari va ish yuritish. –T.: TMI, 2005.
3.Husanov.N., Husanova M., Xo’jaqulova R., Yusupov E. “Iqtisodiyotda texnik yozuv”. T.: “Fan va texnologiya markazi”, 2012. 152 b.

8-mavzu: Ilmiy uslubning grammatik xususiyatlari

Mavzu rejasi:

1. 
   Sohaviy terminlarni qoʻllash xususiyatlari.
   
2. 
   Sohaviy terminlarning morfologik, sintaktik, semantic usullarda yasalishi.
   

Sohaga oid qisqartmalar. Soha lugʻatlari

Ilmiy adabiyotlarda ta‘kidlanishicha, ma‘lum fan, ishlab chiqarish sohasidagina Qoʻllaniladigan va asosan Oʻsha soha kishilari tushunadigan maxsus soʻzlar terminlar – atamalar sifatida qaraladi.
Atamalarning shakllanishi ham xalqning tarixi qadar qadimiydir. TOʻnyuquq, Kultegin, Bilga hoqon singari bitiktoshlarda xalqimiz mashg‘ul boʻlgan hunarlarga oid atamalarni uchratamiz. Ular xalq tomonidan yaratilgan afsonalarda, qahramonlik qoʻshiqlarida ham mavjud boʻlgan. Ularni mujassam qilgan Mahmud Qoshg‘ariyning «Devonu lug‘otit-turk» asari ularning bizgacha yetib kelishida katta tarixiy vazifani bajargan.
Atamalarning dastlab ikki katta guruhga ajratish toʻgʻri boʻladi:

1. 
   Umumiylik xususiyatiga ega boʻlgan atamalar.
   
2. 
   Xususiylik xususiyatiga ega boʻlgan atamalar.
   

Umumiy atamalar sirasiga bir terminologik tizimning barcha yoʻnalishlari uchun tushunarli boʻlgan atamalar kiradi. Masalan, sportdagi musobaqa, sovrin, sovrindor, yutuq, g‘alaba, birinchilik, chempionat, koʻrik, trener, hakam atamalarini sportning barcha turlarida bemalol Qoʻllash mumkin. Fizikaga oid issiqlik, temperature, jism, elektr, magnit, gaz, harakat, energiya, maydon singari atamalar haqida ham shu gaplarni aytish mumkin.
E‘tirof etish kerakki, Oʻzbek tilida chetdan qabul qilingan ilmiy- texnikaviy atamalarning salmog‘I katta. An‘anaga koʻra ularni quyidagi yoʻnalishlarda Oʻrganamiz:

1. 
   Arabcha: amaliyot, asar, asos, izoh, ilm, in‘ikos, ilova, isloh, istiloh, islohot, maqola, misol, masala, maxraj, manfiy, musbat, mavzu, mazmun, mantiq, ma‘naviy, ma‘rifiy, muqaddima, mushohada, tajriba, taqriz, tahlil, uslub, fan, falsafa va hokazo.
   
2. 
   Forscha-tojikcha: bastakor, duradgor, zabtkor, navosoz, navoxon, shogird, peshqadam, sovrin, sozanda, ustoz, chavandoz, yakkaxon, havaskor, hamshira kabi.
   
3. 
   Ruscha-baynalmilal: abzats, agronomiya, agrotexnika, arxeologiya, gazeta,
   

kodeks, lingvistika, matematika, nekrolog, plenum, realism, romantiam, sessiya, syezd, fizika, fonetika, fonologiya va hokazolar. Ularning ma‘lum qismlari:

1. 
   Lotincha: abbreviatsiya, abstrakt ot, agglyutinatsiya, adverbializatsiya, adyektivatsiya, aktualizatsiya, aksentologiya, alliteratsiya, areal, artikulyatsiya, assimilyatsiya, affiks, affiksoid, affrikata kabi.
   
2. 
   Yunoncha: allegoriya, allomorph, allofon, alfavit, amorf tillar, analitik tillar, analogiya, anomaliya, antiteza, antonym, antroponim, apokopa, arxaizm, aforizm singari.