Oliy va o’rta maxsus ta'lim vazirligi andijon davlat universiteti

ajratuvchi 
(analitik)  va  umumlashtiruvchi  (sintetik)
  bo‘lishi  mumkinligini  ko‘rsatadi. 
Analitik  bilim  tafsilotlarni,  xususan,  asosiy  negizda  mavjud  mazmunning  butun 
salohiyatini aniqlash imkonini beradi. Sintetik bilim nafaqat umumlashtirish, balki 
mutlaqo  yangi  mazmunning  yaratilishiga  olib  keladi.  Analitik  yondashuvning 
mohiyati shundan iboratki, o‘rganilayotgan hodisaning asosiy muhim tomonlari va 
qonuniyatlari  berilgan,  asos  qilib  olingan  materialda  mavjud  deb  faraz  qilinadi. 
Tadqiqot  ishi  belgilangan  sohada,  qo‘yilgan  vazifa  doirasida  amalga  oshiriladi  va 
unga  xos  bo‘lgan  ichki  tahlilga  qaratiladi.  Sintetik  yondashuv  tadqiqotchini 
bog‘lanishlarni  ob’ektdan  tashqarida,  sirtdagi  tizimli  munosabatlar  kontekstida 
izlashga yo‘naltiradi.  
Ilmiy bilimni tuzish mantiqining bir xil emasligi ko‘pgina faylasuflar tomonidan 
qayd  etilgan.  Masalan,  M.Mamardashvili  «Tafakkur  shakllari  va  mazmuni» 
monografiyasida fanning mantiqiy apparatida bilish faoliyatining ikki tipini farqlash 
lozimligini  qayd  etadi.  Birinchi  tipga  mavjud  bilimlardan  isbotlash  va  ehtimol 
tutilgan  barcha  oqibatlarni  tadrijiy  keltirib  chiqarish  yo‘li  bilan  yangi  bilimlar 
majmuini  olish  imkonini  beruvchi  vositalar  kiritilgan.  Biroq  bilim  olishning  bu 
usulida predmetlar haqida mutlaqo yangi fikrlar va yangi abstraksiyalarning yuzaga 
kelishi nazarda tutilmaydi. Ikkinchi usul «predmetlar bilan ta’sirlanish orqali» yangi 
ilmiy bilim olishni nazarda tutadi. U mulohaza yuritish jarayoniga mazmunni jalb 
qilishga  asoslanadi
9
.  Bu  yerda  mazmundan  biron-bir  yangi  jihatdan  foydalanish 
nazarda tutiladi.  
An’anaviy  klassik  gnoseologiya  ilmiy  bilish  jarayonining  harakatini  hozirgacha 
masaladan muammo sari, so‘ngra gipotezaga qarab harakatlanuvchi jarayon sifatida 
                                                 
9
 Қаранг: Мамардашвили М.К. Формы и содержание мышления. – М., 1968. – 26, 28-б.  

---

tavsiflaydi.  Bunda  gipoteza  yetarli  darajada  asoslanganidan  so‘ng  nazariyaga 
aylanadi  va  konsepsiyani  yuzaga  keltiradi.  Shunday  qilib,