Oliy va o‘rta maxsus ta`lim

2 – jadval.

Tajriba tartibi	Boshlang‘ich konsentratsiya, M				V0	K	lgK	I
1
2
3

O‘rganilyotgan reaksiya uchun tajriba tenglamasi quyidagicha ifodalanadi:

8
V₀=K[J^-]₀^α·[S₂O ^2-]₀^β (20)
Bu orqali reaksiya tezlik doimiysini hisoblash mumkin:
(21)
Ikkala reagent bo‘yicha reaksiyaning xususiy tartiblari qiymati (α va β) 1 – ishdan olinadi.
Eritmaning ion kuchi (J) faqat reaksiyada qatnashuvchi ionlarnigina emas, balki eritmada mavjud bo‘lgan barcha ionlarning konsentratsiyasiga bog‘liq. Shuning uchun eritmaning ion kuchi quyidagi formula bilan hisoblanadi:
(22)
bunda: C_i – berilgan ionning konsentratsiyasi Z_i – uning zaryadi.
Quyidagi ion kuchini bajarilgan amaliy ish tajribalari uchun hisoblash mumkin bo‘lgan formulasi keltirilgan.
Eritmada ion kuchi eritmada mavjud bo‘lgan KJ, NaCl, Na₂S₂O₃, (NH₄)S₂O₈ va H₂SO₄ kabi elektrolitlar natijasida hosil bo‘ladi:

Bu formula bilan har bir ko‘rib chiqilgan tajribalar uchun ion kuchi qiymatlari hisoblanadi. Ko‘rsatilgan ionlarning boshlang‘ich konsentratsiyalari esa (2) formula orqali hisoblab topiladi.

Olingan natijalar asosida lgK ning ga bog‘liqlik grafigi chiziladi. K₀ ning qiymati hisoblanadi, lgk/k₀ ning ga bog‘liqlik grafigi keltiriladi.

Reaksiyaning faollanish enerigiyasini aniqlash

Tekshirish obyekti sifatida yodid ionlari bilan persulfat ionlarini ta’sirlashish reaksiyasi tanlangan:
2I^-+S₂O₈^2-→I₂+2SO₄^2-
Talaba ishni bajarishda quyidagi keltirilgan jadvaldan foydalanib, o‘qituvchi tomonidan bitta tajribani termostatda 3 – 4 xil haroratda bajarishi kerak.

3-jadval.

1 – eritma, ml							2 – eritma, ml
№ tajriba	KI 0,1 M	Na2S2O3 0,001 M	KCl 0,1 M	suv	kraxmal	0,2 M H2SO4		Ammoniy persulfat 0,01 M
1	20	10	5	1	1	1		20
2	20	10	10	1	1	1		20
3	20	10	20	1	1	1		20
4	20	10	30	1	1	1		20
5	20	10	40	1	1	1		20

200 – 250 ml hajmga ega bo‘lgan kolbaga berilgan tartibli tajribaning 1 – eritma komponentlari birin – ketin quyiladi, ikkinchi kolbaga esa ammoniy persulfat (2 – eritma) quyiladi. So‘ngra ikkala eritma harorati 18 – 20⁰C bo‘lgan termostatga qo‘yiladi, 5 – 7 minutdan (kolba harorati termostat haroratiga yetgach) keyingi ikkala eritmani aralashtirish vaqti tajribani boshlanishini, kolbadagi eritmaning ko‘k ranga kirishi esa tajribaning tugashini ko‘rsatadi. Vaqt sekundlarda

aniqlanadi. Ko‘rsatilgan haroratda tajribani bajargandan so‘ng kolbadagi eritma to‘kiladi, ikkala foydalanilgan kolbalar distillangan suv bilan tozalab yuviladi, so‘ngra berilgan tartibli tajriba yana ikki xil haroratda termostatda bajariladi.
Boshqa haroratlarda bajarilgan tajribalar ham 18 – 20⁰C dagi kabi bajariladi. Olingan natijalar talaba tomonidan quyidagi jadvalga yoziladi.

Tajriba soni	V0	k	lgk	T, K	1/T

Reaksiyaning boshlang‘ich tezligi quyidagi tenglama bilan hisoblanadi:

V₀=[Na₂S₂O₃]/ΔT
tezlik doimiysi:
V=k[I^-]^α[S₂O₈^2-]^β
Tenglama yordamida topiladi, bunda α va β 1 ga teng deb olinadi.
Olinagan qiymatlar talaba tomonidan koordinatalari logorifm lgk – 1/T ga bog‘liqlik grafigi tarzida ko‘rsatiladi. Tekshirilyotgan reaksiyaning faollanish energiyasi grafik bo‘yicha analitik usul bilan hisoblash ham ta’lab qilinishi mumkin.

12. LABORATORIYA ISHI

Mavzu: Reaksiya tezligiga konsentratsiyaning ta’siri
Ishning maqsadi: Kimyoviy reaksiya tezligiga konsentratsiyaning ta’sirini aniqlash.

Ishning borishi:

Shpatel uchida taxminan o’n ikki qism natriy tiosulfat kristalgidratidan olib xovonchaga soling va kukun xolatiga kelguncha maydalang. Keyin to’rtta konussimon kolba olib ularning biriga bir qism ikkinchisiga ikki qism, uchinchisiga uch qism, to’rtinchisiga to’rt qism kukun soling. Har bir kolbaga menzurka yoki o’lchov silindiri yordamida 50ml dan suv quying va kolbalarni tiosulfat erib ketguncha yaxshilab chayqating. Hosil bo’lgan eritmaga xlorid kislotasi qo’shilsa quyidagicha reaksiya sodir bo’ladi:

Na₂S₂O₃ +2HCl=2NaCl +SO₂ +H₂O+S

Oltingugrt suvda erimagani uchun eritma loyqalanadi.

To’rtta kolbadagi reaksiyalarni borishini kuzatib boring. Buning uchun to’rtta probirkaga 10 ml dan xlorid kislota quying.Vaqtni belgilab probirkalardan biridagi eritmani tiosulfat konsentratsiyasini eng kam bo’lgan kolbaga tezda quying va kuchli chayqating.Eritmaning loyqalanishiga qancha vaqt ketganligini,vaqt o’tishi bilan loyqaning ko’payishini aniqlang.
Yuqoridagi tajribani boshqa kolbalardagi eritmalar bilan takrorlang.olingan natijalar asosida eritmaning loyqalanish darajasini tiosulfat konsentratsiyasiga bog’liqlik grafigini tuzing.
Ayni reaksiyaga xlorid kislataning konsentratsiyasi xam ta’sir qiladi.Buni o’rganish uchun quyidagi tajrabani o’tkazing:
Besh qism natriy tiosulfatning 200ml suvda yaxshilab eriting. Eritmani 50 ml dan to’rtta konussimon kolbaga bo’ling.Qolgan amallarni yuqoridagi tajribadagi kabi bajariladi. Faqat xlorid kislota va suvning quyidagicha aralashmalarini tayyorlang:

Tajriba	1	2	3	4
Kislota	20	15	10	5
Suv	0	5	10	15