Oliy va o‘rta maxsus ta`lim

AMALIY QISM

Sirt tarangligi dinamik va statik usullarda aniqlanadi. Dinamik usullarda  sirtlar orasidagi chegara hosil bo‘layotgan onda aniqlansa, statik usullarda  sirtlararo chegarada muvozanat holat qaror topganda aniqlanadi. Dinamik usullar ancha murakkab bo‘lganligi sababli faqat maxsus masalalarni xal qilishda qo‘llaniladi. Ko‘pincha statik usullar ishlatiladi: tomchilarni sanash va tortish; kapillyar ko‘tarilish; xalqani uzish; sokinlikdagi tomchi; pufakchada maksimal bosim hosil qilish usullari. Gaz pufakchasidagi maksimal bosimni aniqlash, ya’ni Rebinder usulida ancha aniq natijalar olinishi mumkin, shu sababli bu usul bizning praktikumda qo‘llaniladi.

Rebinder qurilmasi

O‘rganilayotgan suyuqlik solingan idishga uchi kapillyardan ibort bo‘lgan shisha naycha tushiriladi va suyuqlikning sirti bilan tutashtiriladi. Avvaliga suyuqlikning sathi kapillyarning uchidan bir oz yuqoriroq turadi va termostat yordamida kerakli temperatura o‘rnatilgandan so‘ng, zaruriyatga qarab, pipetka yordamida ortiqcha suyuqlik olib tashlanadi. So‘ngra idishdan havo so‘riladi yoki, aksincha, kompressor yordamida suyuqlik sirtida bosim hosil qilinadi. Birinchi holda sirtqi qavatdan havo pufakchasini bosib o‘tkazib yuborishda monometrda
hosil bo‘ladigan maksimal farq h aniqlanadi. Ikkinchi holda esa bosim bevosita naychaning kapillyari orqali pufakchaning ichida hosil qilinadi va pufakcha ichidagi havoning sirt qavatidan bosib o‘tkazilayotganda manometrda kuzatiladigan h₁ va h₂ satxlarning maksimal farqi aniqlanadi. Boshqa usullardagi kabi, Rebinder usulida ham, sirt tarangligini o‘lchaydigan uskunaning doimiysi sirt tarangligi ma’lum bo‘lgan etalon suyuqlik bo‘yicha K=_et/h_et hisoblanadi. Buning uchun etalon suyuqlikning sirt qavatidan puffakchani bosib o‘tkazish uchun zarur bo‘lgan manometrdagi maksimal farq h_et tajribada topiladi. Manometr ko‘rsatkichlaridagi maksimal farq etalon suyuqlik uchun h_et va o‘rganilayotgan suyuqlik uchun h_x turli temperaturalarda 15-20 martadan o‘lchanadi va o‘rtacha arifmetik qiymatlar olinadi.
Olingan natijalar jadvalga yoziladi: =f(T) grafigidan T_kritik topiladi va termodinamik parametrlar hamda; (4) va (5) tenglamalardan paraxorning qiymatlari hisoblanadi.