Oliy va o’rta mahsus ta’lim vazirligi toshkent moliya instituti

Kriptovalyutalarning turlari, ularning bozor kapitalizatsiyasi va 
izohlar
Valyuta 
turi 
Kodi 
Yili 
Muallifi 
F
a
ol
li
gi 
Sayti 
Ma
ksi
mal 
mi
qdo
ri 
Bozor
 
kapitalizat
siyasi 
(2017 yil 
oktabr 
holatiga 
mln.AQSH 
dollarida) 
Xe
sh 
Izoh 
Bitcoin
 
BTC, 
XBT 
2009 
Сатоси 
Накамото
 
Ha 
bitcoin.
org
 
21 
mln 
89 592 
SHA-
256
 
Birinchi va eng 
mashhur 
kriptovalyuta, 
proof-of-work 
Ethereum
 
ETH 
2015 
Виталик 
Бутерин
 
Ha 
ethereu
m.org
 
28 840 
Ethas
h 
Ripple
 
XRP 
2005, 
2011 
Ripple 
Labs Inc. 
Ha 
ripple.c
om
 
8 312 
To‘lov tizimi, 
raqamli aktivlar 
birjasi va 
kriptavalyuta.
Bitcoin 
Cash 
BCH 
2017 
Fork block 
8MB 
Ha 
www.bit
coincash
.org 
21 
mln 
5 391 
SHA-
256
 
proof-of-work 
Litecoin
 
LTC 
2011 
Coblee 
Ha 
litecoin.
org
 
84 
mln 
3 067 
Scryp
t
 
proof-of-work 

---

56 
Valyuta 
turi 
Kodi 
Yili 
Muallifi 
F
a
ol
li
gi 
Sayti 
Ma
ksi
mal 
mi
qdo
ri 
Bozor
 
kapitalizat
siyasi 
(2017 yil 
oktabr 
holatiga 
mln.AQSH 
dollarida) 
Xe
sh 
Izoh 
Bitshares 
BTS 
2014 
Daniel 
Larimer 
Ha 
bitshare
s.org 
2,6 
mlrd 
+ 
zaxira 
~1 
mlrd 
140 
Delegated Proo
f of Stake (DP
OS)
Peercoin
 
PPC 
2012 
Sunny 
King 
Ha 
ppcoin.
org
 
Yuqor
i 
miqdo
ri 
mavju
d 
emas 
27 
SHA-
256 
proof-of-
work
/
proof-of-
stake
 gibrid 
mexanizmi 
NXT
 
NXT 
2013 
BCNext 
Ha 
nxt.org
 
1 
mlrd 
13 
proof-of-stake
 
Namecoin
 
NMC 
2011 
Vinced 
Ha 
dot-
bit.org
  
11 
SHA-
256 
proof-of-work 
Shuni ham aytish kerakki, bitkoin tangalarini yaratish uchun sarflanadigan 
xarajatlar unchalik katta emas, biroq xuddi oltin yoki neftni qazib olishdagi 
tashkilotlar ko‘payishi va ushbu resurslarning kamyob topilishi bois narxi oshgani 
singari bitkoinni ham so‘nggi vaqtlarda mayning orqali hosil qilish 
murakkablashgan holda butun bir boshli «mayning fermalari»dagi bir necha kunlik 
to‘xtovsiz amaliyot natijasida bor yo‘g‘i bir nechta bitkoin hosil bo‘layotgani 
hamda bitkoinlar maksimal soni chegaralangani (21 000 000) narxning 
ko‘tarilishiga turtki bo‘lmoqda. Biroq bundan boshqa yana eng katta sabablardan 
biri bitkoinni Xitoy, Yaponiya va Janubiy Koreya singari rivojlangan mamlakatlar 
iqtisodiyotida rasman to‘lov vositasi sifatida qabul qilinishi ushbu bitkoin 

---

57 
tangalariga nisbatan talabni chunonan kuchaytirdiki, 2017 yilning o‘zida yil 
boshiga nisbatan jadal o‘sish ko‘rsatkichiga erishildi (kurs 998 AQSh dollaridan 
20000 AQSh dollarigacha o‘sdi). Bugun dunyodagi yetakchi birjalar va yirik 
banklar ham bitkoinning oldi-sotdisini treyding tizimida yo‘lga qo‘yishlariga 
to‘g‘ri kelmoqda. Garchi kriptovalyutalarning gurkirab rivojlanishi butun jahon 
moliyaviy-iqtisodiy tizimiga katta ta`sir qilgan holda mavjud bo‘lgan tizimni yo‘q 
bo‘lib ketishiga sabab bo‘lishi mumkin bo‘lsa ham, ayni paytda katta daromad 
ko‘rish istagida bo‘lgan investorlar bitkoinning rivojlanishidan manfaatdor 
bo‘lishmoqda. Shuningdek, bitkoin tangalarini gurkirab rivojlanishidan eng ko‘p 
manfaat ko‘ruvchi insonlar – bu yashirin iqtisodiyotda faoliyat yurituvchi 
investorlardir. Aynan shuning uchun ham hozirda bir nechta iqtisodi rivojlangan 
davlatlar bitkoin orqali turli noqonuniy va jinoiy faoliyatlarning rivojlanib 
ketishi oldini olish maqsadida bitkoinni to‘lov vositasi sifatida qabul qilishmayapti. 
Bitkoinni xarid qilish masalasiga to‘xtaladigan bo‘lsak, hozirgi vaqtda uni 
bir nechta maxsus birjalar va umuman har qanday bitkoinga ega bo‘lgan 
ishtirokchidan to‘g‘ridan-to‘g‘ri sotib olish yo‘llari mavjuddir. Unda bitkoinning 
qiymati ishtirokchilar o‘zaro kelishgan narxda amalga oshiriladi. To‘lovlar agar 
birjalar orqali amalga oshirilsa, xalqaro VISA, Master Card kartalari orqali va 
Webmoney, Qiwi, Perfect Money, Advcash, Payeer, Paypal va boshqa elektron 
hamyonlar orqali sotib olish mumkindir. 
Hozirgi kunga kelib, kriptovalyutalarga ma’lum bir usulda (
mayning, forjing
) 
emissiyasi qilganlargina ularga ega bo‘lishi mumkin. Qolganlar esa virtual pullarni 
faqatgina boshqalardan olishlari mumkin. Buning uchun ma’lum miqdorda pul 
to‘lashlari yoki tovar yoki xizmatga almashtirishlari mumkin. Almashinuv hech 
qanday vositachilarsiz amalga oshirilishi mumkin. Ammo amaliyotda bu ishni
maxsus joylardagina amalga oshirish mumkin bo‘lib qolmoqda. Bu esa tabiiy 
ravishda kriptovalyutalar bozorini vujudga keltirdi. Natijada hozirgi vaqtda 
kriptovalyutalar egalari ularni nafaqat haqiqiy pullarga balki boshqa turdagi virtual 
pullarga ham almashtirish imkoniga ega bo‘lmoqdalar.

---

58