Oliy va o’rta mahsus ta’lim vazirligi toshkent moliya instituti

CNC (http://chncoin.org) - Chinacoin 
Chainacoin ham fork Litecoin hisoblanadi va u scryptdan hamda POW 
sxemadan foydalanadi. Bloklar har bir daqiqada generatsiya qilinadi. Unda jami 
2 628 000 bloklar bo’lib, u 462,5 million tangani tashqil qiladi. Murakkablik har 
5040 blokda qayta hisoblanadi, blok uchun mukofot miqdori 88 CNC.
RUC (https://www.rucoin.org) - Rucoin 
Ushbu kriptovalyuta tangalarni scrypt hamda 
sha256d
sxemalari orqali 
generatsiya qiladi. Tarmoqning xakerlar xujumidan himoyalanish kattaligi 51% ga 
teng bo’lib, u mayningda generatsiya qilingan bloklarning katakchalari nomi bilan 
amalga oshirilgan. Xakerlar xujumi vaqtida tarmoq himoyalangan rejimga o’tadi va 
bloklarni faqatgina ishonchli tugunlardangina qabul qila boshlaydi. Hamyonlarning 
nomlari chiroyli va tranzaktsiyalar izoxlar orqali keltiriladi. 
Konfidentsial to’lovlar uchun kriptografiyaning ilk bora ishlatilishi 1990 
yildan 
Devida Chomning DigiCash
tizimidan boshlangan. Afsuski, uning 
kompaniyasi 1998 yilda bankrotlikka uchragan. Ammo uning to’lov tizimi 
markazlashgan bo’lgani uchun saqlanib qolgan va «kriptovalyuta» atamasi birinchi 
marta Bitcoin pirring to’lov tizimi paydo bo’lganidan so’ng ishlatilina boshlandi. 

---

53 
Ushbu tizim 2009 yilda Satosi Yakomoto ismli (
psevdonomli
) inson yoki shaxslar 
guruxi tomonidan ishlab chiqilgan. Bu tizim 
SHA-256
turidagi xeshlashtirishdan va 
proof-of-work tizimidan foydalanadi. Shundan keyingi yillarda Bitcoin ga bog’liq 
bo’lmagan mustaqil kriptovalyutalar ham ishlatilina boshlandi. Ularni Bitcoin 
forklari deb ataladi. Masalan, Namecoin, Litecoin, PPCoin, Novacoin va boshqalar.
Bulardan boshqa bir qancha forklar ham yaratilgan, ammo ularning Bitcoindan 
unchalik katta farqlari yo’q desa ham bo’ladi. Farqlari faqat emissiya tezligi va 
chegaralari yoki xesh-funktsiyalar algoritmlaridagina bo’lishi mumkin. Bunday 
turdagi ko’pgina forklar 2011-2014 yillarda Bitcoinning bozorda erishgan 
muvaffaqiyatlari 
tufayli 
vujudga 
kelgan 
deyishimiz 
ham 
mumkin.
Kriptovalyutalarning boshlang’ich narxi uning generatsiya qilish uchun 
kompyuterga sarf qilingan elektr energiyasining bahosiga teng deyish mumkin. 
Kriptovalyutaning ikkilamchi bozoriy narxini esa unga bo’lgan talab aniqlab beradi. 
Bunday talab ikki xil turda bo’lishi mumkin:
1) spekulyativ — investorniki (
kriptovalyutani uni yanada qimmatroq sotish 
maqsadida sotib olish
); 
2) Kriptovalyuta to’lab, o’rniga qandaydir tovar yoki mahsulot olish;
3) Kriptovalyutani boshqa hisob raqamiga komissiyasiz (
yoki 0,1% dan ham 
kamroq komissiya bilan
) o’tkazish.
Bulardan tashqari, kriptovalyutaning bozoriy narxini xosil qilishda uning 
oxirgi emissiyasi qanday bo’lganligi ham ro’l o’ynaydi. Bitcoin tarmog’ini 
yaratgan Gevin Andrisen ham ba’zi bir kriptovalyutalarning firibgarlik mahsuli 
bo’lishi mumkinligidan o’z xavotirini bildirgan. Xozirgi davrda Bitcoindan boshqa 
hech qanday kriptovalyuta bunchalik keng miqyosda tarqalmaganligini ham aytib 
o’tishimiz kerak. Litecoin va Namecoin kriptovalyutalari boshqalarga nisbatan 
biroz kengroq tarqaldilar, ammo Bitcoinga yetishning uddasidan chiqa olmadilar. 
Boshqa barcha kriptovalyutalar ularning kurslarida biroz miqdorda spekulyatsiya 
qilish uchun ishlatiladilar va boshqa yerlarda ishlatilganlari xozircha kuzatilmadi. 
Asosiy kriptovalyutalar emissiyaning quyidagi umumiy miqdori doirasida amal 

---

54 
qiladilar: (