|
Zaxarlanishni oldini olish
Qurilishda zaxarlannshni dastlabki ehtiyot choralaridan biri, mehnat
jarayonida odamlarni zaruriyatsiz zararli moddalar bilan bevosita yoki bevvosita
yaqinlashuvlariga yoʻl qoʻymaslikdir. Buning uchun zararli moddalar
ishlatiladigan qurilish jarayonlarida odamni yaqindan ishtirok ettirmaslik usullarni
ishlab chiqish va joriy qilish, ya’niy xavfli jarayonlarni robot - mexaniq, robot -
manipulyatorlar zimmasiga yuklash zararli moddalarni umuman ishlatmaslik
yoʻllarini qidirib topish, buni iloji topilguncha esa zararli modlalarni ishlatishda va
saqlashda ularni bugʻlanishiga yoʻl qoʻymaslik hamda ish joyi havo muhitiga
130
mutloq tarqatmaslik ehtiyot tadbirlarini yaratish va bajarilishini nazorat qilib
borishni ta’minlash zarur. Bu borada mehnat sharoitini sogʻlomlashtirish uchun
zararli bugʻ va gazlar yigʻilishi mumkin boʻlgan xonalarni havosini almashtirish,
ya’niy shamollatish, zarur ehtiyot choralaridan hisoblanadi. Shamollatish tabiiy va
sun’iy boʻlishi mumkin. Tabiiy shamollatish xonalarning eshik, deraza va fonarlari
orqali yelvizak uyushtirish tufayli amalga oshiriladi. Bunda xonaga kirgan salqin
havo sekin - asta isiy boshlaydi va solishtirma xajmi oshib yengillasha borishi
sababli xonaning yuqori qismiga qarab harakatlana boshlaydi. Natijada, xonadan
chiqishga intilayotgan isigan havo oʻzi bilan ifloslangan havoni ham birga olib
chiqib ketadi. Bu yuz foiz qanoatlantirmasa hamki, har xolda foydadan xoli
boʻlmaydi.
Sun’iy shamollatish usuli esa oʻz navbatida ikki xilga, ya’niy umumiy va
mahalliyga boʻlinadi. Bunda havoning harakati mexaniq qurilmalar - havo
soʻrgʻich (ejektor) lar va havo haydagich (ventilyator) lar yordamida amalga
oshiriladi. Mahalliy shamollatishni tashkil qilish jarayonida bevosita manba’lardan
chiqayotgan zaxarli havoni soʻrib oluvchi - mahalliy havo soʻrgʻichlardan
foydalanilsa, umumiy shamollatish uchun esa, xonaning havosini batamom
almashtirishga xizmat qiluvchi umumiy havo soʻrgʻich uskunalari tizimidan
foydalanishi mumkin. Birinchi usulning mohiyati, yuqori miqdordagi zaxarli havo
aralashmasini manba’dan atrofga tarqatmasdan tashqi havoning yuqorigi qatlamiga
chiqarib tarqatib yuborishga qaratilgan boʻlsa, ikkinchisinnig vazifasi esa,
xonadagi havo tarkibida mavjud zaxarli gaz bugʻ va chang moddalarining bir metr
kub xajmdagi miqdori ularning zararsiz REM - gacha kamaytirishga (yoki
suyultirishga) xizmat qilshidir. Ammo bu usullar ayrim - ayrim qoʻllanilganda
hamma vaqt ham yaxshi foyda bermasligi mumkin. Shuning uchun koʻpchilik
xollarda qurilish va boshqa sanoat korxonalarida bu ikkala usul birgalikda qoʻshib
olib borilganda yaxshi natijalarga erishiladi.
Shamollatish tizimlari toza havo oqimini kerakli tomosha yoʻnaltirish va
joylardan iflos havoni soʻrib olishga xizmat qilishi lozim. Xonaga havo oqimi
131
yoʻnaltirilganda toza havo ifloslangan havoni qisman siqib chiqarilgan. Xonadagi
ifloslangan havo soʻrib olinganda esa eshik deraza va faromugʻlar orqali sof havo
kirishi hisobiga havo tarkibi sogʻlomlashadi.
Koʻpincha mexaniq shamollatish jarayonida bir tomondan toza havo oqimi
yuborilib ikkinchi tomondan ifloslangan havoni soʻrib olish qurilmasdan
foydalaniladi. Bu xolda xonaga berilyotgan sof havo bilan soʻrib olinayotgan iflos
havoning nisbati shamollatilayotgan havo muvozanati deb yuritiladi. Agar bu
nisbat teng boʻlsa, tenglashtirilgan muvozanat toza havo yuborish iflos havo
soʻrilishga nisbatan kun boʻlsa ijobiy muvozanat aksincha boʻlsa salbiy muvozanat
deyiladi. Keyingi xollarda, ya’niy muvozanat tenglashtirilmagan boʻlsa, xonada
hosil boʻlgan ortiqcha havo bosimi (yoki yetishmaydigan havo bosimi) tufayli
binoning eshik - derazalaridan tashqariga havo chiqib (yoki kirib) turadi. Bu
muvozanatlashtirilmagan havo oqimi tashkil qiladi. Butun havo oqimi miqdorini
aniqlash juda qiyin.
Mahalliy shamollatish usullari ham bir vaqtni oʻzida ham havo surish va havo
yuborish usuli bilan amalga oshirilishi mumkin. Chrish jarayonida zararli modda
ajralayotgan joyda qisman havo bilan aralashib xonadan chiqarib yuboriladi. Toza
havo yuborish bilan esa, ishchi ishlayotgan joydagi havoning tozaligini saqlab
yaratiladi.
Zaxaralanishni oldini olish uchun quyidagi vosita va tadbirlarni bajarilishi
shart. Oʻta zaxarli moddalar bilan ish yuritishda, masalan simob yoki radio
izotoplap bilan ishlaganda albatta kiyimlarni tozalash uchun maxsus sanitar
xonalari boʻlishi, yuvinish uchun barcha shart-sharoit yaratilgan boʻlishi lozim.
Yuqori kalloriyali ovqat berilishi, ishchilarini tibbiy koʻrikdan muntazam ravshta
oʻtkazib turish lozim. Agar betob boʻlsa kasb kasalliklari shifoxonalarida davolash,
zaxarli moddalar ishlatilgan xonalarni par va devorlarini 1% koliyli marganets
sharbatiga 5 mg/l osh toʻzi kislotasi qoʻshib tayyorlangan eritma bilan yuvib
chiqish kerak boʻladi.
132
Bu kabi zararli muhitda ishlayotgan ishchilar xavfsizlik qoidalari boʻyicha
oʻqitilgan va oʻz-oʻzi hamda sherigiga yordam berish tartiblarini oʻrgangan boʻlishi
zarur. Oʻta xavfli muhitlarda ishchining yolgʻiz ishlashi qatiyan man etiladi.
Oʻta zaxarli moddalarni qoʻllayotgan ishda (masapam, benzol, xlor, kabilar)
ayol kishilarni va 18 yoshga toʻlmagan oʻsmirlarni ishlashi taqiqlanadi.
Agar kuzatilgan barcha chora-tadbirlar havodagi zaxarli va zararli moddalar
miqdorini ularning zararsiz REM dan kam boʻlishini ta’minlay olmasa, ishchilarga
ish davomida GOST 12.4 0011-87 boʻyicha kerak boʻlgan shaxsiy himoya
vositalari berilishi zarurdir.
Bundan tashqari maxsus himoyalash imkoniga ega boʻlgan homakorlar bilan
ta’minlangan boʻlishilari kerak. Havoning tarkibida katta miqdorda zaxarli gaz va
bugʻ mavjud boʻlgan sharoitda ishlash uchun albatta gazga qarshi himoya
vositalari qoʻllanilishi zarur. Agar havoda kislorod 18% dan kam boʻlsa, zaxarli
gaz koʻp boʻlsa (misol uchun yertoʻla va quduqlarda) uzun
gazga qarshi filtrlovchi
himoya vositalaridan foydalanish lozim. PSH-2-57 va DPA-5 gazdan filtrli himoya
vositalarining
oʻrkachi toza havo niqobga haydaladi.
Terini himoya qilish uchun maxsus profil (Xiog, IER-1 va AYRO) hamda
gidrofob (IER-2, Silikon) moylari qoʻlga surtiladi. Yuz va koʻzni himoya qilish
maqsadida maxsus niqoblar va oynaband qalqonchalar ishlatiladi.
133
Do'stlaringiz bilan baham: |
