Оliy vа o‘rtа mахsus tа’lim vаzirligi nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika universiteti

 

---

309 
Taqvim-reja
 
Bunda:  dars  qismi,  dars  vazifasi  va  dars  mazmuni  koʻrsatilishi  bilan  birga 
dars yuklamasi va tashkiliy uslubiy koʻrsatmalar koʻrsatiladi. 
Rejaning birinchi va ikkinchi jadvalida konspekt davomiyligi, dars qismlari 
uning  davomiyligi  va  har  bir  qismning  vazufalari koʻrsatshtadi.  Uchinchi  jadvalda 
darsning har bir qismi uchun barcha mashklar tushunarli yoziladi, etafeta, harakatli 
oʻyinlar  qoʻshilgan  holda.  Toʻrtinchi  jadvalda  mashqlar  yuklamasi  (mashklar 
takrorlanish  soni,  suzish  masofasi  soni)  koʻrsatiladi.  Birinchi  jadvalda  darsga 
tashkiliy  uslubiy  koʻrsatmalar  yoziladi, bundan  maqsad  dars  jarayonida  mashqlar 
bajarish vaqtida xato-kamchiliklarni bartaraf etishdir. 
Suzishga oʻrgatishda dars oʻtishning quyidagi uslublari qoʻllaniladi: 
1.  Frontal  uslub  -  bu  vaqtda  barcha  oʻquvchilarning  jismoniy  mashqlarni 
bajarishni ta’minlaydi. 
2. Guruhlashtirilgan uslub - bunda oʻtiladigan materiali va tayyorgarliklariga 
qarab oʻquvchilar bir necha guruhlarga ajratilib oʻrgatiladi. 
3.  Yakka  tartibli  uslub  -  yaxshi  suzadigan  yoki  suzishni  boshlaydigan 
oʻquvchi bilan ishalshda qoʻllaniladi. 
4.  Uyushtirilgan  uslub  -  shugʻullanuvchilar  aloxida  guruhlarga  tarqatilgan 
xolda, oʻqituvchi jamoa berishi bilan har bir guruhdan bittadan suzuvchi qarama-
qarshi 
tomonidan 
suzishni 
boshlaydi 
va 
qolganlari 
ketma-ketlikni 
toʻxtatishmaydilar. Bu uslub suzish koʻnikmalarini mustahkamlashda qoʻllaniladi. 
Suzishga  oʻrgatish  2  ta  asosiy  turdan  tashkil topgan: boshlangich  oʻrgatish 
va suzipshing sportcha usuliga oʻrgatish.Boshlangʻich  oʻrgatish  -  suzish  usullari 
yengillashtirilgan  xolda  suvga 
moslashish  uchun  tayyorlov 
mashqlarini 
oʻzlashtirishni  oʻrganadi.  Suvga  moslashuv  uchun  tayyorlov  mashklarini 
oʻzlashtirish 7 ta guruh mashqlaridan iborat va bular quyidagi tartibda oʻrgatiladi: 
1.  Koʻl  va  oyoqning  oson  harakatlari  (aylanma  mayatnik  shaklqtsa,  sidirgalanish 
va  talpinish).  Bular  suvdagi  barcha  yoʻnalishlar  boʻyicha  bajariladi.  Ular  qoʻl  va 
oyoqpar  suzish  texnikalarini  davomiy  oʻzlashtirish  vaqtida  va  xatolarni  bartaraf 
etish uchun yordam beradi. 
Mashq:  tik  turgan  holda  toʻgri  harakat  qilish,  qoʻllarni  yengil  chapga, 
oʻngga,  oldinga,  ortga  va  bir  vaqtda  toʻxtovsiz  kaft  holatlarini  almashtirib  turish 
zarur; xuddi shu mashqlarni oldinga engashgan holda bajarishlar; turib qoʻllar belda 
chap  (oʻng)  oyokdarda  oldinga  silkinuvchi  harakatlarni  bajarish,  orqaga,  yonga 
oyoqlar tovoni holatini oʻzgartirib silkinuvchi -harakatlar bajarishlar kiradi. 
2. Guruh mashqlari. Koʻrsatilgan masofa boʻyicha haraqatlanish - bu guruh 
mashqlari  suv  bilap  tanishuv  va  unga  moslashuvi  davomiyligiga  yoʻnaltirilgan. 
Harakatlanishlar  turli  xolatlarda  bajariladi  (oldinga  yotib,  chalqancha  yotib,  oʻng 
(chap)  yonlar  bilan  har-xil  tezlikda  va  turli  masofalarga  harakatlar  bajariladi). 
Mashqlar  harakatlarini  bajarishda,  qadam  tashlab,  yugurib  kelibsakrashlar  kabi 
oddiy usullardan foydalaniladi. 
3.  Guruh  mashqlari.  Chuqur  botish  -  bu  guruh  mashqlar  suv  tagiga 
chuqurroq tushishi koʻnikmalarini oʻzlashtirishga  va suvning (koʻtarish) qarshilik 
kuchlarni  xis  qilishga  imkon  beradi.  Boshida  chukurroq  tushish  hech  qanaqangi 
tayanchdan  tutib  amalga  oshiriladi.  Asta-sekin  koʻproq  nafas  olib  suvga  erkin 

---

310 
tushish  maqsadga  muvofiq,  Shugullanuvchilarga  suvga  tushganlarida  koʻzlarni 
ochiq boʻlshnligini uqtirish kerak. 
Mashq:  tik  holda  oldinga  engashib,  kaftlariga  suv  olib  za  yuziga  sepish; 
oldinga  engashib  yuzini  asta  suvga  botirish;  boʻynigacha  suvga  botib  turish; 
iyagigacha  soʻngra  koʻzigacha  va  oxiri  batamom  suvga  botish  bilan  birga  suv 
tagida koʻzlarni ochish. 
-  guruh  mashqlari.  Nafas  mashqlari  -  tayyorlov  mashqlari  uchun  asosan 
moslashuv va suvda nafas chiqarishga oʻrgatish uchun asosiy vosita hisoblanadi. 
Yuzni  suvga  toʻliq  bitqizgandan  keyin  ogʻizni  ochib  emas  yopiq  lablar  orasidan 
bir  zaylda  xavoni  toʻliq  chiqarish  va  yuzni  suvdan  chiqargandan  soʻng  ogʻizni 
katta ochib chuqur nafas olishni bajarish zarur. 
Mashq: engashib suvga puflash (xudtsi piyoladagi issiq suvni puflagandeq); 
ogʻizni suvga tekkazib faol nafas  chiqarish, boshni suvga botirib burun va ogʻiz 
orqali nafas chiqarish. 
 
5.  Guruh-  mashqlar.  Qalqish  -  bu  guruh  mashqlari  yordamida  oʻquvchi 
chuqur  nafas  olib  engashgan  holda  suvga  botsa  suvning  koʻtaruvchi  qarshilik 
kuchi  uni  tezlikda  suv  yuzasiga  qaytaradi  va  shu  xolatda  ma’lum  vaqt  ushlab 
turadi. Bunga "Yulduzcha", "Meduza" mashqlari kiradi. 
6. Guruh mashklar. Yotish - bu guruh mashklarining asosiy
1
 vazifasi ta~nani 
suvda gorizintal  xolatda tutib turishga  koʻnikma  hosil  qilish.  Mashq:  koʻkrakda  va 
chalqanchasiga yotgan holda "yulduzcha" xolatidagi mashklar bajarish. 
7.  Soʻngga  guruh  mashklar.  Bu  guruh  mashklar  oʻtiltan  koʻnikmalarni 
mustahkamlash  jarayonida  ya’ni  ,  startdan  chiqish  va  ortga  qaytish  paytdagi 
burilishlarda  tananing  suv  qarshiligini  yengish  va  oldinga  silliq  harakat  qilishga 
imksj beradi. Srrpanishlar oldinga yetib, chalqancha va yonboshga "qoʻllarni turli 
holatda  turganida  bajariladi.  Sirpanish  biror  jismga  yoki  basseyn  devorlaridan 
depsingan xolda bajariladi. 
Misol: Qoringa yotib oldinga sirpanishda qoʻllar oldinga uzatiladi, bosh esa 
qoʻllar  orasida  gorizontal  holatda  boʻladi:  nafas  ushlab  turshtib  tana  gorizontal 
xolatda  bajariladi:  xuddi  shuningdek  chalqancha  va  yonbosh  usullarida  ham  shu 
holatlar qoʻllaniladi. Yengillashtirilgan usullarda suzishga oʻrganish. 
Suzishning  sportcha  usulga  oʻrgatishning  asosjy  qiyinchiliklar  quyidagilar 
hisoblanadi:  shugʻullanuvchining  nafas  olish  ritmiga  qoʻl  va  oyoklar  xarakati 
davomiyligini moslashtira olmasligi, suzish usuli tuzilishini aniqlashda boʻladigan 
koʻpincha  ikkala  qoʻli  bilan  bir  vaqtda  harakat  qilish  bilan  tanani  uzoq  vaqt  suv 
satxida  gorizontal  qalqib  turishiga,  suvga  botmagan  bosh  esa  nafas  olish  va 
chiqarish imkonini berish, 
Bu  xdrakatlarni  qayta-qayta  takrorlashlar  harakat  bilan  nafas  olishning  bir 
ma’romda bajarilishiga muvofiq etadi. 
Suzishni yengillashtirilgan texnika usullariga oʻrgatshp quyidagicha amalga 
oshiriladi: 1) Oyoq harakati texnikasiga oʻrgatish - qoʻllar bilan 
tayanch vositalaridan tutgan xolda oʻrganilayotgan suzish 
usullaridan  (oldinga,  yonboshga  va  chalqancha)  boshlanadi.  Misol:  D.X. 
qorinda  yotgan  xolda  krol  usulida  suzishda  oyoq  xarakatlarini  oʻrganish  uchun: 
ikkala qoʻl bilan 
ham 
basseyn  devoridan  ushlab  suv  yuzasida  tana  va  oyoqlarni 

---

311 
gorizontal  holatga  keltirishadi,  oyoq  panja  qismi  biroz  ichki  tomonga 
qayishtiriladi, katta amplitudada oyoq harakatlari tez bajariladi. 
2) Nafas olish texnikasiga oʻrgatish. 
Nafas  olish  texnikasi  suzish  texnikalari  ichida  zarurqdir.  Suzishning 
yengillashtirilgai barcha usullarida shugʻullanuvchi qorinda  yotgan xolatda  yuzi 
suvdan chiqqavda nafas olib, suvga botganda havoni chiqarish amalga  oshiriladi. 
Nafas  olish  va  chiqarishlar  uzluksiz  ravishda  toʻliq  olinib  va  toʻliq  yuborilishi 
kerak. 
3) Qoʻllar harakatlariga oʻrgatish. 
Shugʻullanuvchilarga  quruqiikda  xarakai  yoʻnalishlari  koʻrsatgoshb 
tushuntiriladi.  Bunda  harakat
 
amplitudasi  va  qoʻllarning  sidiruvchanlik 
harakatlari koʻrsatiladi. Suvda esa tik turgan xolda odinga engashib nafas olish va 
qoʻyib yuborish bilan bir vaqtda bajariladi. Harakatlar faol  bajarilishi bilan birga 
barmoqdar  birlashtirilib  qoʻl  harakatiga  periendikulyar  boʻlishi  kerak.  Qoʻllar 
svdiruvchanlik  xarakatini  shunday  tezlatish  kerakki  katijada  oʻzini  oʻrnidan 
qoʻzgʻatish darajasiga olib keltirish kerak. 
4)  Qoʻl  bilan  nafas  olishni  birga  bajarishga  oʻrgatish.  Qoringa  yotib 
suzishning  barcha  koordinatsiyalarida  qoʻl  bilan  nafas  olish  harakatlari  bir  xilda 
bajariladi.  Bunda boshning suvdan koʻtarilishi shunday boʻlishi  kerakki, natijada 
ogʻiz suv satxida boʻlib, nafas olish uchun yaxshi imkon boʻlishi shart. 
Qoʻl va nafas olish xarakatlarini birga bajarishda, uning toʻgʻriligi va toʻliq 
shiddat bilan bajarilishiga koʻproq e’tiblrni qaratish kerak. 
5) Nafasni tugib turgan xolda qoʻl va oyokdarni birga 
harakat qilishga oʻrgatish. 
Oldinga 
yotib 
oyokda 
"krol" 
usulida 
suzish 
bajarayotganda 
sidirgʻalanishdan  keyin  oyoq  faol  harakatlanadi,  tana  gorizontal  xarakatga 
keltirilgandan  keyingina  qoʻllar  toʻxtovsiz  xarakatga  keladi,  barmoklarning 
sidiriluvchi  qoplami  oqaradi.  Tirik  qolishda  suyukliklar  oʻpkaga  tushmasligi 
samaraliroq  hisoblanadi.  Suvning  suyuqlik  xolati  ya’ni  -  16°  sovuq  boʻlganda 
boʻgʻimlar tortishib uvishib, miya faoliyati buziladi va yurakning toʻxtashiga olib 
keladi. Bunday xolatda tezdagina badanni isitish uchun jismoniy yuklamalar berish 
va  uqalashlarbajarish  kerak.  16°  dan  sovuk  suvda  boʻdgan  odamda  mushaklarda, 
boʻgʻimlarda  uvishish  holati  yuzaga  kelib,  organizmning  umumiy  kuchsizlanishi 
yuzaga  keladi.  Agar  bunday  xollarda  yordam  koʻrsatilmasa  kishi  suvga  gʻarq 
boʻlib  hushini  yoʻqotadi  va  oʻpkaga  suv  kirib  havoni  siqib  chiqaradi.  20 
daqiqagacha yordam koʻrsatilmasa klinik oʻlim holati yuzaga keladi. 
Bundan  tashqari  suvga  bosh  bilan  shoʻngʻishda  biror  narsaga  urshgash 
oqibatida ham choʻkish yuzaga kelishi mumkin, Yaxshi, razryadli suzuvchining 
suv ostida uzoq vaqt boʻlishi oʻpkada havo almashinuvi buzilib oqibatda oʻziga 
xos choʻkish turini keltirib chiqarish» mumkin. SHoʻngʻish vaqtida uglekisliy gaz 
mikdorining  yuqori  boʻlishi  va  suv  ostqdagi  aksincha  xolat  bunga  misol  boʻla 
oladi.  Qonda  kislorodning  kamayishi  va  miyada  gipoksiya  harakati  boʻlishi 
mumkin, bu esa xushsizlanishga olib keladi. Mana shular odam choʻkishiga olib 
keladi. Mana shular odam choʻkishiga asosiy sabab boʻladi. 
Endi choʻkayotganga yordam koʻrsatish turlarini koʻrib
 
chiqamiz. Dengiz 

---

312 
suvi  yoki  chuchuk  suvda,  sovuq  yoki  issiq  suvda  choʻkish  yuzaga  kelgaqda, 
nafas  olish  toʻxtaganda,  yurak  yurishi  pasayganda  yoki  umuman  toʻxtab 
qolganda  kat’iy  tez  tibbiy  yordam  koʻrsatish  kerak.  Biror  daqiqani  ham 
yoʻqotmasdan  mustaqil  nafas  olish  va  qon  aylanishini  samarali  boʻlishy  uchun 
birinchi tibbiy yordam koʻrsatidshi qoʻllash kerak. 
Zamonaviy  jonlantirish  usuli  asosan  3  ta  asosiy  uslubda  amalga 
oshirishladi: 1) nafaa olishni ta’minlash; 2) sun’iy nafas oldirish; 3) yurakni yoki 
tashqi massaj qilish bilan amalga oshiriladi. 
1.  Nafas  olishni  ta’minlashda  choʻkayotgan  odamni  qutqarish  yoʻli  bilan 
amalga oshiriladi, Yuqori nafas yoʻllarini yopilib qolishiga; tilni tortshshb ketishi, 
ogʻiz xolati va oyoklarning toʻxtovsiz xarakatlariga diqqatni qaratish kerak.  
6)  Toʻliq  koordinatsiya  suzish  usuliga  oʻrgatish.  Toʻliq  koordinatsiyada 
suzishga  oʻrgatish  usulida  sekinlashtirilgan  harakat  bilan  suzish  vaktqda  alohida 
elsmentlar texnikalarini birga qoʻshib bajartirishdan boshlash zarur. 
Bu  holatda  shugullanuvchi  diqqat-e’tibori  nafas  olish  va  chiqarilishning 
toʻliq  bajarilishiga  alohqda  harakat  zlementlarining  bir-biriga  mos  bajarilishiga 
va tananing oldinga harakat qshshshini ta’mishtovchi sidiriluvchi harakatlarga jalb 
etilishi kerak. 
Choʻkish. 
Har  yili  choʻkishlar  oqibatida  koʻplab  odamlar,  ayniqsa  yoshlar  norbud 
boʻlmoqda,  Shuning  uchun  har  bir  suzishni  biladigan  suzuvchi  suvda 
choʻkayotgan  kishiga  qaqday  yordam  koʻrsatishni  bilmogi  zarur.  Suvda 
shugullanish  va  dars  oʻtishda  choʻkishni  oldini  olish  uchun  barcha  qoidalarga 
qat’iy  rioya  qilish,  choʻkish  sabablarini  bilish  kerak.  Ba’zan  suzuvchilar  ham 
choʻkishadi  koʻproq  xollarda  esa  boshqalarga  qaraganda  suzishni  bilmaydigan 
kishilarni choʻkish xollari kuzatiladi. 
Choʻkish  asosan  4  turga  boʻlinadi:  1)  kekirdakka  suv  tushishi  bronx  va 
alviolaga  suv  kirishi  oʻpkani  suvga  toʻlishi  yuzaga  keladi.  Choʻkayotgan  odam 
xushini  tez  yoʻqotadi.  Suv  tagida  bir  necha  marta  chuqur  va  ketma-ket  nafas 
olish,  oʻpkada  qolgan  xavoni  siqib  chiqaradi  va  natijada  yurakning  toʻxtab 
qolishiga  sabab  boʻladi.  Choʻkayotgan  kishining  teri  qatlami  koʻkarib,  3-6 
daqiqaga klinik oʻlim xolatiga tushadi. 
Shoʻr  (dengiz)  suviga  choʻkkanda  klinik  oʻlim  10-12  daqiqada  yuzaga 
keladi.  2)  Asfiksik  yoki  "quruk,"  choʻkishda  oʻpkaga  suv  tushmaydi,  tovush 
paychalari  nafas  yoʻlini  toʻsib  qoʻyib  oʻpkani  suv  tushishiga  yoʻl  qoʻymaydi, 
mexanik  asfiks  yuzaga  kelishda  odam  oʻladi.  3)  Larigospazm  —  yuqori  nafas 
yoʻllariga suyuqlik ifloslangan suv, ximiyaviy  aralashma,  qum,  qirindi  va  boshqa 
shunga  oʻxshashlar  tushganda  tez-tez  yuzaga  kelib  turadi.  Bu  xollarda  teri 
kuzatiladi  va  oxirgi  jabrlanuvchining  ogʻiz  va  burni  boʻshatilib  nafas  chiqarib 
yuboriladi. 
3, Yurak usti uqalash orqali umurtqa pogʻonask bilan koʻkrak qafasi oraligʻi 
yurak  ritmi  boʻyicha  bosilishi  oqibatida  yurak  qorinchasida  qolgan  qonni 
harakatga kelishiga turtki berish. 
Buni quyidagi tarzda bajarish zarur: 
1. Jabrlanuvchi qattiqroq joyga yotqiziladi. 

---

313 
2. Jabrlanuvchi yoniga oʻtirib koʻkrakning pastki qismi topiladi. 
3.  Kaftlar  koʻkrakning  toʻsh  tagiga  ustma-ustiga  qoʻyiladi,  barmoklar 
yepaga koʻtarilib qovurganing egshshsh darajasigacha bosiladi. 
4. Oʻqtin-oʻqtin koʻkrak qafasi bosiladi bunga 0,5 sek boeilib keyin qoʻllar 
boʻshashtiriladi. Lekin qoʻllar koʻkrak qafasidan olinmay turiladi. Yurakni uqalash 
katta  yoshdagilarda  1  daqiqada  60  marta  bajarilsa,  bolalarda  esa  70-80  marta 
takrorlanadi. 
Uqalash  bilan  bir  vaqtda  sun’iy  nafas  berish  va  oʻpkani  shamollatish 
qoʻshib olib boriladi. Yurakni uqalash 2:15 testiga asoslanadi ya’ni 2 marta sun’iy 
nafas berilib keyin 15 marta koʻkrak qafasini bosish orqali yurak uqalanadi. Suvda 
koʻngilsiz  voqea  yuz  berganda  odam  vahimani  yengishni,  vaziyatni  toʻgʻri 
baxolashni va qutqarishning oson yoʻlini qoʻllashni bilishi kerak. Jabrlanuvchiga 
yordam berish samaradorligi uni suvdan oʻz vaqtyda sudrab olib chiqishga qarab 
ortib  boradi.  Suvda  yordam  koʻrsatish  vaziyatga  qarab  ogʻizdan  burunga  nafas 
berish  hisoblanadi.  Buning  uchun  qutqaruvchi  chap  qoʻlida  choʻkayotgan 
kishining  boshini  koʻtarib,  burniga  kuchli  nafas  berish  bilan  bir  vaqtda  uni 
qirgʻokqa  qarab  sudraydi.  Jabrlanuvchi  qirgʻoqqa  ,olib  chmiqilgan  zahoti  unga 
sun’iy nafas berilib yurak uqalanish oʻtkaziladi. 
Oʻpkani  nafas  yoʻlidagi  suyuqlik  va  koʻpiklarni  yoʻqotish  uchun 
jabrlanuvchi  qorniga  yotqizilib  oyoqlari  tizzalaridan  bukiladi.  Boshi  esa  pastka 
egiladi.  Qutqaruvchi  bir  qoʻli  bilan  jabrlanuvchyaning  boshidan  tutib  ikkinchi 
qoʻli  bilan  esa  ikkala  kopni  orqasiga  uradi.  toʻgʻri  yordam  koʻrsatilganda 
jabrlanuvchi  bir  yarim  boʻshligʻi  soʻlaklar  va.tananing  boshqa  kamchiliklari 
sabab boʻladi. Nafas olishni tiklash maqsadida, quyidagi sxema  boʻyicha harakat 
qilish  zarur:  1)  chalqancha  yotqizish;  2)  boshini  orqaga  engashtirish;  3)  ogʻzidan 
(burnidan) nafas olishni kuzatish; 4) pastki jagʻini tortib ogʻzini ochish; 5) ogiz 
va  tamoqni  tozalash;  6)  sun’iy  nafas  berish.  Bu  sxema  boʻyicha  barcha 
variantlarni koʻrib chiqamiz. 
1.  Jabrlanuvchi  yerga  chalqancha  yotqizilib,  ustki  kiyimi  tugmalari 
yechiladi. Yordam koʻrsatishda boʻyin tagiga  balandroq narsa qoʻyilib bosh biroz 
orqaga  qayriladi,  ogʻiz  ochilib  til  tortib  chiqiladi  va  nafas  yoʻli  ochshgadi. 
Jabrlanuvchi  ogʻiz  ochiq  boʻlishi  ta’minlanishi  kerak.  Keyin  sun’iy  nafas 
berishning  ogizdan-ogʻizga  boskichi  oʻtiladi.  Sun’iy  nafas  berishga  birinchi 
urinishdan keyin ogʻiz boʻshligidagi suyuklik barmoqcha rumolcha yoki salfetka 
oʻralib  tozalanadi.  Yordam  koʻrsatish  vaqtida  jabolanuvchi  boshi  yen  tomonga 
buriladi va sun’iy nafas beriladi. 
2.  Sun’iy  nafas  oldirish  yoki  oʻnka  sun’iy  ventilyatsiya  "ogʻizdan-orizga" 
yoki "ogʻizdan-burunga" usullari bilan bajariladi. Uslublarni tagshash yuqori nafas 
oʻtish  yoʻllariga  qarab  tanlanadi.  Ogʻizdan-ogʻizga  yoqi  ogʻizdan  burunga  sunьiy 
nafas oldirishda jabrlanuvchi tizzaga chakkasi bilan yotqiziladi boshi orqaga egilib 
ogʻiz ochiladi pastki jagʻi oldinga tortib: birinchi nafas yuborilib, ikkinchidan oʻzi 
nafas oladi jabrlanuvchi ogʻzidan. Uchinchidan bosh va koʻrsatkich barmoq bilan 
burun  doimo  bekitittib  bosh  ortga  tortilib  turadi.  Toʻrtinchidan  -  bir  necha  bor 
kuch  bilan  nafas  chiqarilish  jarayonida  koʻkrak  qafasi  koʻtarilishi  kuzatiladi. 
Beshinchidan  kam  nafas  olish  kuzatilganda  (jabrlanuvchi  bosh  egilgan  xolda 

---

314 
ushlab  turiladi)  nafas  berish  toʻxtatiladi  koʻkrak  qafasi  pasayishi  bilan  harakat 
qaytariladi.  Ogʻizdan  burunga  sun’iy  nafas  oldirish  usulida  bir  qoʻl  boshning 
yuqori  peshona  qismida  boʻlib,  ikkinchi  qoʻl  pastki  jagʻni  itarib  ogʻizdan  nafas 
chiqmasligini ta’minlaydi. Birinchi ogizga nafas olinib, keyingi jabrlanuvchi burni 
lablar  orasiga  olinib  uni  siqib  qoʻymasdan  nafas  yoʻllari  orqali  kuchli  puflash 
orqali xavo yuboriladi va koʻkrak qafasining Bunda birinchi navbatda, butun dars 
davomida  bir  xilda  takrorlanuvchi  zerikarli  mashklarni  bajarish  zarur.  Bu 
harakatlarni  suzishda  qoʻllashdan  maqsad  suvga  moslashish  vaqtida  oʻqituvchi 
koʻmagida  va  agyuhida  shugʻullanishlar  uchun  foydalanishdir.  Agarda  yugurish, 
velosipedda yurish va lijada yurish vaqtida soʻz bilan oʻzaro gaplashishlarning iloji 
boʻlsa, suzishda esa bunaqangi soʻzlar orqali aloqa qilishlar taqiklanadi. Oʻz-oʻzini 
ortiqcha  urintirish,  nafasini  boʻgish  va  suv  tagida  nafas  olish  bolada  darsni 
oʻzlashtirishdan  ortda  qodiradi.  Shuning  uchun  suzish  darsida  oʻyinning  tutgan 
oʻrnini  birdan  baxolash  qiyin.  Oʻyin  bolalar  jamoasi  oʻrtasida  muomalani 
yumshatishda yordam beradi va mashgʻulotlarga qiziqishni orttiradi. Oʻz navbatida 
oʻtilgan mashgʻulotni tez va mustaxkam oʻzlashtirishga koʻmaklashadi. 
Oʻyin uslubini oʻtkazishga qoʻyiladigan talablar: 
1. Har qaysi oʻyin oldiga aniq maqsad va vazifalar qoʻyishi. 
2. Oʻyin qatnashchilar tayyorgarligi va imkoniyatlar darajasiga mos kelishi, 
shugullanuvchilar kayfiyatiga ijobiy ta’sir qilmogʻi kerak. 
3.  Oʻyin  bolalarning  yoshi  va  jismoniy  tayyorgarliklaridan  qat’iy  nazar 
davomiyligi asta-sekin qiyinlashtirib oʻtkazilishi zarur, 
4.  Oʻyin  qatnashchilar  faoliyatiga,  mustaqilligi  va  intiluvchanligiga  toʻgʻri 
ta’sir koʻrsatishi kerak.  
Suzish darslarida qoʻllaniladigan oʻyinlarni 3 guruhga boʻlish mumkin: 
1. Oddiy syujetsiz oʻyinlar va musobaka oʻyinlarini qoʻshgan holda. 
2.. Syujetli murakkablashtirilgan oʻyin. 
3. Ishtirokchilar jamoalarga boʻlinib. oʻynaydigan oʻyinlar. 
Syujetsiz  oʻyinlar:  Yangi  kelganlarni  suvga  koʻniktirish  uchun 
qoʻllaniladigan mashqlarni oʻrgatish vaqtida qoʻllaniladi. Bu oʻyinlar oddiy boʻlib 
qoʻshimcha  izoxlar  talab  etmaydi.  soatda  xaet  faoliyati  davomiyligi  ortadi. 
Birinchi  yordam  koʻrsatilgan  zaxoti  ya’ni  atrofdagi  tibbiyot  maskaniga  olib 
boriladi.  T.I.A.  Birinchi  tartibli  yordam  koʻrsatishda  ehtiyot  choralarini  koʻrish. 
Agar choʻkayotgan odam bir koʻriiib bir suvga botib ketayotgan boʻlsa, uning orqa 
tomonidan suzib borib bir koʻlini choʻkayotgan odamning qoʻltigʻi tagidan oʻtkazib 
engagidan tutib oʻziga mahkam tutgan holda yuzini tepaga qaratib qirgoqqa qarab 
suzish kerak. 
Agar choʻkayotgan kishi qugqaruvchini qoʻli bilan ushlab olsa unda harakat 
qilishga  halaqit  beradi.  Shuning  uchun  unga  ushlashi  uchun  imkon  bermasligi 
kerak.  Bunday  holda  uni  suv  ostiga  tortib  ketilsa  u  qoʻyib  yuboradi.  Shundan 
soʻng uning orqasiga borib ushlashga urinish qilish kerak. Agar choʻkayotgan suv 
ostiga yoʻqolib koʻrinmay qolsa: u holda suv tagiga koʻzlar ochiq holda shoʻngib, 
uni  koʻrgan  zaxoti  sochidan  yoki  kiyimidan  tortib  suv  yuzasiga  olib  chiqish  va 
qulay usul bilan uni qirgʻoqqa sudrash zarur.