Оliy vа o‘rtа mахsus tа’lim vаzirligi nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika universiteti

Suzishning rivojlanish tarixi.
 
Suzish  qadim  oʻtmishdan  rivojlanib  kelgan  boʻlib,  buning  rivojlanishiga 
suvli  xududlarda  (dengiz,  koʻl  va  daryo  soxillarida)  yashagan  ajdodlarimiz  asos 
solishgan.  Ularning  xayot  tirikchiliklari  suv  bilan  bogʻliq  boʻlgashshgi  sababli 
suvga  shoʻngish  va  suv  ostida  uzoq  vaqt  turish  kabi  koʻnikmalarni 
oʻzlashtirmasdan ilojlari yoʻq boʻlgan. 
Buqdan tashqari doimo harbiy yurishlar qilishgan, bunda turli toʻsiklar qatori 
suvliklardan ham oʻtishga toʻgrn kelgan, bu esa oʻz navbatida suzish koʻnikmalarini 
oʻrganishni talab qilgan. 
Ilk davlat shakllanish bilan harbiy kundalik roʻzgor imkonlarida suzish ham 
shakllana boshlagan. 
Goek  jamiyat  asoschilarida  Sofokl  shunday  koʻrsatma  bergan,  yoshlarni 
tarbiyalash  jarayonida  suzishga  ham  e’tiborni  qaratish  kerak.  Uning  buyuk 
taьlimotiga  koʻra 
-
"kimki  oʻqish  bilan  birga  suznshni  ham  bshtmasa",-  u 
madaniyatsiz odam hisoblanadi. 
XVIII asr boshlarida ilk suzishni oʻrganuvchi oʻquv guruhlari tashkil etilgan. 
Bu  ishlarda  Pyotr  I  ning  xizmati  katta  boʻlgan,  Harbiy  oʻquv  yurtlarida  asosiy 
fanlar  qatori  suzish  ham  oʻrganish  majburiyati  qoʻyilgan.  XVII  asrning  II  - 
yarmida  oʻquv  yurtlarida  suzishni  oʻrgatish  koʻproq  takomillashdi.  Bu  davrda 
buyuk  rus  sarkardasi  A.V.Suvorov  jangchilarning  jismoniy  va  harbiy 
tayyorgarliklari  bilan  bir  qatorda  ularning  suzish  tayyorgarliklariga  ham  katta 
e’tibor  qaratdi.  Chunki  suzish  koʻnikmalari  harbiy  yurishlar  vaqtida  suvliklardan 
kechuv  vaqtida  ancha  qoʻl  kelgan.  1792  yil  yozilgan  suzish  texnikasi  "Bayonlar 
toʻplamida" yozilishicha, agar odam oʻpkasini xavo bilan toʻldirib suvga tushsa bu 
uning  suv  satxida  qalqib  turishini  ya’ni  choʻkmasligini  ta’minlaydidegan 
tushunchalar  boʻlgan.  Avtor  bunda  harakatlar  koordinatsichsiga  e’tibor  qaratish 
bilan  birga,  suzishni  davom  ettirishda  qoʻl  va  oyoq  harakatlariga  e’tibor  berishga 
qaratilgan. 
Shunday  qilib  XVIII  asrning  II  -  yarmida  suzish  boʻyicha  ilk  ilmiy  asos 
bosmadan  chiqtsi  va  bu  suzish  koʻnikmalarini  rivojlantirishga  koʻllanma  boʻlib 
xizmat qiladi. 

---

301 
Shu davrda birinchi rus suzish markazi tashkil topdi. 
Peterburgda  oʻtgan  asrning  90  yshsharida  birinchi  "koʻngilli  suzuvchilar" 
sport toʻgaragi tashkil topdi. 1908 yil Peterburg yaqinidagi Shuvalova degan joyda 
doktor Peskovning sa’i harakatlari bilan Rossiyada birinchi suzish maktabi ochildi. 
Birinchi  jaxon  urushi  arafasida  Shuvalov  suzish  maktabida  500  ta  oʻquvchi 
shugʻullangan  boʻlib,  bular  suzishning  turli  masofalarga  suzish,  kiyimda  suzish, 
turlari yakka xolda va guruh boʻlib suvga sakrashlar kabi eng yaxshi suzuvchilarni 
anikdovchi suv sport bayramlari doimiy ravishda oʻtkazilib kelingan. 
Usha  vaqt  Shuvolov  suzish  maktabida  suzishning  kron,  koʻkrakda  va 
chalqancha  yotgan  xolda  bras  va  yonbosh  suzish  usullari  oʻrgatilgan.  Bunda 
oʻrgatishlar asosan "brass" usulida olib borshtgan. 
Shuvalov  suzish  maktabida  suzishga  oʻrgatish  tabiiy  sharoitda,  qismlarga 
ajratib  va  toʻlishcha  oʻrgatish  bosqichlarida  olib  borilgan.  Bundan  tashqari 
harakatlarga  quruklikda  oʻrgatish  tizimi:  umumiy  rivojlashtiruvchi  va  maxsus 
mashqlar qoʻllanilgan. 
Rossiyadagi  Shuvalov  suzish  maktabida  temirchilar  suzish  boʻyicha 
instruktorlik vazifasini bajarishgan. 
Rossiyada  suzish  taraqqiyotining  takomillashuviga  1900-1918  yillar 
mobaynida  bir  qancha  shtmiy  nazariy  yangi  qoʻllanmalar  paydo  boʻlishi  sabab 
boʻldi. Bularga Gofshtetger, Pokrovskiy, Nosovich va Volkovlar yozgan kitoblar, 
Romanchenkoning  suzish  usuli  asoslari  haqidagi  alьbomi  va  shuningdek 
Gerkananing suzish haqidagi yozgan statyalari misol boʻladi. 
XX  asr  boshlariga  kelib  suzish  maktablari  yangidan  shakllana  boshladi  va 
suzish boʻyicha tashkiliy jamiyat barpo etiddi. Shuvalov suzish maktabidan keyin 
1910 yil Boku va-CHernigov, 1914 yili Nikolev suzish maktablark 1908 yilda esa 
Rigada  Riga  suzuvchilar  jamiyati  tashkiya  topdi.  1912  yilda  Moskvada  koʻngalli 
suzuvchilar  jamiyati  tashkil  qilingan.  Bir  "qancha  suzish  Maktablari  boʻlishiga 
qaramasdan  bu  davrda  Rossiyada  yashovchi  yoshlar,  oʻsmirlar  oʻrtasida  va 
ommaviy suzish musobaqalari oʻtkazilmagan. 
Rossiya revolyutsiyasiga qadar oʻtkazilgan birinchi suzish musobaqalarida: 
texnika takomillashuvi jarayoni shuningdek oʻqitish uslubi va shugullanish jarayoki, 
rus  suzuvchilarining  sport  koʻrsatkichlari  aniklangan.  Rossilda"  revolyutsiyaga 
qadar  suzish  musobaqalari  XIX  asr  oxkrida  oʻtkazila  boshladi.  Aniqroq  aytganda 
birinchi musobaqa 1894 yilda boʻlib oʻtgan. Suzish sporti va uni Rossiyada tadbiq 
etilishida  Shuvalov  suzish  maktabi  alohida  mavqyaga  ega  boʻlib,  maktabda  25 
metrlik ochiq turdagi suzish suь havzasi qurilgan. 
1912 yilda rus suzuvchilari ilk bora Stokgolьmda boʻlib oʻtgan Olimpiadada 
qatnashdilar. Ular bunda oxirga oʻrinlarni zgalladilar bu esa mamlakatda suzishni 
past  darajada  ekanligidan  dalolat  beradi.  Sportchilarning  Olimpiada  oʻyinlaridagi 
muvdffaqiyatsizlik  yaari  sportning  suzish  boʻyicha  shugʻullanish  mashgʻulotlarini 
keng miqiyosda takomillashtirish va har yili butun Rossiyada  suzish musobaqalari 
oʻtkazilishiga  asos  soldi.  1913-1914  yillarda  avval  shaharlararo  soʻngra  butun 
Rossiyada suzyul musobaqalari oʻtkazildi. Bu esa texnikaviy natijalarning oʻsishini 
koʻrsatdi. 
Revolyutsiyadan  keyin  esa  Rossiyaga  hartamonlama  rivojlangan  harbiy 

---

302 
askarlar  kerak  edi.  Shu  sababli  ommaviy  harbiy  tayyorgarlik  ,ishlari  boshlandi, 
bunda suzish ham jismoniy tayyorgarlik safida tayyorlov oʻquv kurslari dasturidan 
alohida  oʻrin  tutgan.  Sobiq  shtifok  tuzilgan  ilk  kunlardan  ming-minglab  yoshlar 
ham suzishga oʻqitagga boshlangan. 
1918  yil  Moskvada  va  1919  yilda  esa  Petrogradda  birinchi  jismoniy 
madaniyat  institutlari  ochildi.  Bu  institutlarda  oʻquv  rejasi  boʻyicha  suzishga 
oʻrgatishga  xuddi  alohida  fan  sifatida  e’tibor  berilgan.  1920  yilga  kelib 
Petrogradtsa "Delfin" deb nomlangan suzish sport jamiyati tashkil etilib, u oʻzining 
6  yillik  ish  faoliyati  davomida  suzishning  takomshshashuvida  koʻpgana  ishlarni 
amalga  oshirdi.  1921-1923  yshsharga  kelib  Moskva  va  Petrogradda  11-12  yoshli 
bolalarni suzishga oʻrgatuvchi maktablar ochila boshladi! 
1923 - 25 yillar mobaynida suzit sporti texnikalari ustida bir qancha ilmiy va 
amaliy ishlar qilindi. 1925 yil Moskva jismoniy tarbiya institutida suzish boʻyicha 
L.V.Gerkan dars oʻtish bilan birga, suzish sportining amaliyot nazariyasi boʻyicha 
kattagana oʻquv qoʻllanmalari ishlab chikdpdi. 
Gdeon suzishning sogʻlomlashtiruvchi, tarbiyaviy, estetik ahamiyati haqida 
va suzishning barcha usullari uchun start, burulish texnikalariga aniq shaklda asos 
solib  mashxurlikda  tanildi.  Bundan  tashqari  u  trenirovka  taktikasini  oʻqitish 
tizimini ishlab chikdi. 
1925  -  26  yillarga  kelib  Leninfadda  3  ta  yopiq  qishki  yopiq  basseynlarni 
ochilishibutun  yil  davomida  suzish  bilan  shugʻullanish  imkonini  yaratdi.  1926-
1929  yillar  davomida  oʻsha  davr  suv  sporti  boʻyicha  markaz  hisoblangay. 
Leningradda "kompleks suzish" keng miqiyosda yoyildi. Bu esa suzishni oʻqitish 
uslubitakomillashuvi uchun oldinga qoʻyilgan yana bir qadam boʻlib xizmat qildi. 
1931  yilga  kelibsuzish  oʻsha  davrgi  G.T.O.  komshtaksi  tarkibiga  kiritildi.  1935 
yilda  qismlarga  boʻlib,  ya’ni  kisman  va  toʻliq  suzishga  oʻrgatishlar  ommaviy 
tarzda  tus  oldi.  Unda  asosiy  uslublar  majmuasini  ilmiy  asoslarda  jismoiny 
mashklarga  oʻqitish  koʻrib  chiqildi,  ya’ni  amaliy  koʻrgazmalilik  bilan  kuchni 
rivojlantirish.