Оliy vа o‘rtа mахsus tа’lim vаzirligi nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika universiteti

 
Past – baland turniklarda bajaraladigan mashqlar 
Umumiy ta’lim maktablari uchun jismoniy tarbiya bo‘yicha o‘quv dasturida 
ko‘zda tutilgan, turnikda bajariladigan mashqlar o‘z to‘zilishi va bajarish 
qiyinligiga ko‘ra turli-tumandir. Bular asosan, dinamik xususiyatga ega bo‘lgan 
mashqlar. O‘quvchilardan bir qator harakatlarni va nihoyat muskullar kuchini 
minimal sarflab, inersiya kuchidan to‘gʻri foydalanish malakasini egallash talab 
qilinadi. Turnikda bajariladigan siltovchi mashqlarda avvalo texnik jihatdan to‘gʻri 
texnik qomat bo‘lishiga, ya’ni mashqning barcha hal qiluvchi fazalarida gavda va 
uning barcha qismlarining holati to‘gʻri bo‘lishiga erishishi kerak. Turnikda 
bajariladigan ko‘pgina mashqlar bajaruvchidan fazo va vaqtda to‘gʻri yo‘nalish ola 
bilishi, harakatlarni nozik muvofiqlashtirishni, shuningdek, dovyuraklik va 
qat’iyatlikni talab qiluvchi, fazoda gavdani murakkab ko‘chirish bilan bogʻliq. 
Turnikda bajariladigan mashqlarni muvaffaqiyatli o‘zlashtirish uchun, boshqa 
anjomlardagi kabi o‘rganiladigan yelementlar texnikasini yaxshi bilish zarur. 
Shuning uchun ham mashgʻulotlarda o‘qituvchi ko‘rsatganlarini va 
tushuntirishlarini aniq yeslab qolish, jismoniy yordam ko‘rsatish va himoyalash 
usullarini o‘zlashtirib olish muhim.
Turnikda bajariladigan mashqlarni bajarishda odatda mahkam tutishlardan 
faydalaniladi (snaryadni ushlash usullari): yuqoridan tutish, pastdan tutish, har xil 
tutish, chalishtirib tushish. Turnikda bajariladigan asosiy yelementlar quyida bayon 
qilinadi: 
Past turnikda b
ir oyoq bilan siltanib, boshqa oyoq bilan turtki olib, aylanib 
ko‘tarilish. (Bu yelement ikkala oyoq bilan turtki olib, kuch bilan ham bajarilishi 
mumkin. Qizlar buni turli balandlikdagi bruslarning pastki qismida bajarishlari 
mumkin). Tikka turgan osilishdan, o‘ng oyoq orqada, uchida; o‘ng oyoqni oldinga 
siltab, tosni turnik atrofida aylanma harakatni davom yettirib, harakatni oyoqlar 
bilan tormozlab, yelka va boshni ko‘taring, harakatni, qomatni yaxshi tiklash bilan 
tugallanadi.
Dastlabki urinishlarni yordam bilan bajarish tavsiya qilinadi: turnik oldida 
yonbosh bilan turib, qo‘l kaftini yuqoriga qaratgan holda bel ostidan turtib, boshqa 
qo‘l bilan (bajaruvchining boshi pastga qaragan holda) – pastdan yelkasi ostidan 
tutib yordam berish. Harakat oxirida bir qo‘l bilan old tomondan yelka ostidan, 
boshqa qo‘l bilan – oyoqlari tagidan tizzaning yuqoriroq qismidan tutib yordam 
beriladi. 
Siltashlarni dastlab otda (kon’), so‘ngra past pereklanida o‘zlashtirib olgan 
mahqul. Bir oyoq bilan siltashlarni bajarishda qomatni to‘gʻri va muvozanatni 
saqlashga intilish, ogʻirlik kuchini tayanch qo‘lga ko‘chirish uchun turnikdan bir 
qo‘l bilan turtki olish kerak. Shu bilan bir vaqtda yon tomonga yerkin siltash bilan 
grif ustidan siltanib, yana uni qo‘l bilan ushlab olish kerak.