Oliy va 0 ‘rta maxsus ta’lim vazirligi n. M. Ziyavitdinova, Y. M. O‘rinov, Sh. N. Xayitov menejment

yuqori  rahbariyat  komandasi  deb  ataladi. 
Bosh  b o ‘lim  rahbarlari  va  birinchi  rahbam ing  m uovinlari  asosiy 
personal  kom andasiga  kiradi.  Birinchi  rahbar  yuqori  rahbariyat 
kom andasi  boMadi.
Aytilgan  har  bir  p o g ‘onaning  tuzilm aviy  tashkil  etilishi  turli 
xil  omillardan  bogMiq:
•birinchi  rahbam ing boshqarish  uslubi;
•boshqaruv tashkiliy tuzilm asining turi;
•asosiy  personal  kom andasi  a ’zolarining  shaxsiy va professional 
xususiyatlari.
Birinchi  rahbar  qanchalik  m alakali  boMsa,  shunchalik  u 
m alakali  m uovinlarni  taniaydi.  Asosiy  personal  kom andasining 
faollik  darajasi  strategik  muhim  boMgan  qaro rlam i  qabul  qilishda 
qatnashishiga  bogMiq  yoki  bu  birinchi  rah bam ing  asosiy  personal 
kom andasiga  o ‘z  vakolatining  qancha  qism ini  ajratganiga  va 
guruhdagi  odam larning  o ‘z  m aqsadlarini  tash k ilot  m aqsadlari  bilan 
bogMashlariga  asoslanadi.  Bu  turdagi  jaray o n   birinchi  rahbam ing 
kollegial  usulda boshqarishiga xosdir. A gar birinchi  rahbar avtoritar 
uslubda  boshqarsa,  unda  asosiy  m uam m olarni  faqat  o ‘zi  hal  qiladi 
va hattoki  boshqa guruhdagilarga ham  axborot berib  o ‘tirmaydi.
M enejm entning tashkiliy tuzilm alari  to ‘g ‘risida yakuniy xulo- 
sa chiqarish uchun  quyidagilarga alohida e ’tib o r berilishi  lozim deb 
hisoblaymiz.  M enejm entning  k o ‘rib chiqilgan  tashkiliy tuzilmalari-
119

---

dan  birortasini  ham   rasm iy  tuzilm a  deb  boMmaydi.  Shuning  uchun 
har bir ko rx o n a  (firma)  o ‘z  oldidagi  m aqsad  va  iqtisodiy m uhitning 
o ‘ziga xos xususiyatlaridan kelib chiqib,  o ‘z talablarini yuqori dara- 
jad a qondiradigan tashkiliy tuzilm a turini o ‘zi tanlashi kerak.
G ‘arb  adabiyotlarida  «tuzilm ani  takom illashtirish»  iborasi 
um um an q o ‘llanilm aydi.  Uning o ‘m iga:
•«tuzilm aga o ‘zgartirish» kiritish;
•tuzilm ani  alm ashtirish;
•tuzilm ani tanlash;
•tuzilm ani  integratsiyalash kabi iboralar ishlatiladi.
T uzilm aga o ‘zgartirish kiritish va uni alm ashtirish —  bu jah o n  
am aliyotidagi doim iy jarayon b o ‘lib, h ar qanday tashkilotda m enejer 
faoliyatini  ifodalovchi  asosiy  k o ‘rsatkichlarda hisoblanadi.  Bunday 
o ‘zgarishlarning bosh omili —  bu ilmiy texnika taraqqiyoti va kuchli 
raqobatdir. A Q S h  firm alarida, G ‘arbiy Yevropa va rivojlangan Sharq 
davlatlarida boshqaruv tuzilm asi o ‘rtacha har 3— 5  yilda alm ashtirib 
turiladi.