Oliy va 0 ‘rta maxsus ta’lim vazirligi n. M. Ziyavitdinova, Y. M. O‘rinov, Sh. N. Xayitov menejment

(7.10-chizma).
Vakolatlami uzatish samaradorligi ikki om ildan bogMiq:  birin- 
chidan,  rahbarning  o ‘z vakolatini  tarqata olishi  va  xohishi,  ikkinchi 
tomondan, xodim larni javobgarlikni olishi va xohishidan  iborat.
126

---

Shuni  ta ’kidlash  kerakki,  rahbarlar  har  doim  ham   v ak o lat 
berishni  xush  k o ‘rmaydilar.  A m erikalik  olim  
Uilyara  Nyumen 
buning beshta sababini ko‘rsatdi:
— 
Yuqori bo‘g ‘indagi boshqaruv vakolatlari
— ■
  —   -  
0 ‘rtabo‘g‘indagi boshqaruv vakolatlari
---------------  
Quyibo‘g‘indagi  boshqaruv vakolatlari
7.10-chizma.  V akolatlarni taqsimlash  usullari.
1. 
«M en  buni  yaxshiroq  bajaram an»  degan  yanglish  fikrga 
borish.  Bunday  fikr  aksariyat  hollarda  n o to ‘g ‘ridir.  C hunki 
bunday  yondashuv:  birinchidan,  rahbarga  korxonaning  strategik, 
muhim  m asalalarini  yechishi  uchun  im kon  berm aydi.  A ksincha,  u 
m ayda-chuyda  ishlar  domiga  tortiladi.  Ikkinchidan,  xodim lariga 
ishonm asdan vakolat bermaslik, u larn in g y u k salish ig ay o ‘lb erm aslik  
bilan baravardir.  Bu  dem otivlashtirishning  o ‘zidir.
2 .B o ‘ysunuvchilarga  ishonmaslik.  R ahbar  o ‘z  qo‘l  ostidagilariga 
shunday m unosabatda b o ‘lar ekan, endi ular aynan shunday ishlashga 
moslashadilar.  U lar  tashabbusni  va  o ‘zlariga  b o ‘lgan  ishonchni 
y o ‘qotadilar.
3.Tavakkalchilikdan  qo‘rqish.  Vakolatni  topshirish  m uam m olar 
tu g ‘dirishi, rahbam ing esa ungajavob berish xavfi tu g ‘ilishi m um kin 
deb fikrlaydilar va tavakkalga borm aydilar.
127

---

4.R ahbarlik  qilish  qobiliyatiga  nisbatan  gum onsirash.  Ayrim 
rahbarlar vakolat beradigan kishilarda rahbarlik qobiliyati borligidan 
gumonsiraydilar. 
M ehnatni 
malakali 
kishilarga 
taqsim lanish 
ahamiyatini  tushunib etm aydilar.
5.R ahbariyatni  kutilishi  mumkin  boMgan  xavfdan  ogoh  qilish 
uchun tanlam a nazoratning y o ‘qligi. Vakolat berish orqali joylardagi 
xodim lar  ishini  sam arali  nazorat  qilish  va  natijalar  to ‘g ‘risida 
axborot olish  im koni  tugMIishi  mumkin.  Bunday  axborotlarni  oiish 
joylardagi  tashabbuskorlikni  rag‘batlantiradi,  xodim larni  m aqsadni 
am alga oshirishga chorlashga imkon beradi.
Ammo  b a ’zi  b ir  vazifa  va  burchlar  borki,  ularni  tarqatish 
mumkin  emas.  B ular:  vazifani  berish,  xodim larni  m otivlashtirish, 
maqsadni  belgilash  va  rejalashtirish,  topshiriq  natijalarini  nazorat 
qilish.
Afsuski,  b o ‘ysunuvchilar  ham  vakolatni  jon-dili  bilan  qabul 
qilm as  ekanlar.  U .N yum en  fikricha  bu  sabablar  quyidagilardan 
iborat:
-  B o‘ysunuvchi  m uam m oni  o ‘zi  yechishdan  ko‘ra,  uni  hal  qilish 
yoMini  rahbardan  so ‘rab olishni  afzal k o ‘radi.
-  B o‘ysunuvchi  y o ‘l  q o ‘ygan xatosi  uchun  tanqidga  uchrashdan 
qo‘rqadi. K atta m a s’ uliyat xato qilish ehtim olligini oshirishini bilgan 
bo‘ysunuvchi  undan  qochishga harakat qiladi.
-  Berilayotgan 
topshiriqni 
muvaffaqiyatli 
bajarishi 
uchun 
bo'ysunuvchi  ixtiyorida zaruriy resurslar va axborotlar boMmaydi.
-  B o‘ysunuvchizim m asigayuklangan ish u bajarishi lozim boMgan 
ish  koMamidan ham   k o ‘p yoki u aynan  shundoq deb hisoblaydi.
-  Bo‘ysunuvchi  o ‘zig a nisbatan  ishonchi y o ‘q.
-  Bo‘ysunuvchiga  topshirilayotgan  q o ‘shim cha  vakolat  yoki 
m as’uliyat q o ‘sh im cha rag ‘batlantirilmaydi.
So‘nggi  sabab  barcha  sabablar  tarkibida  eng  muhimi  boMib, 
aksariyat  k o ‘p chilik  rahbarlar  shunga  rioya  qilmaydilar,  y a ’ni 
q o ‘shim cha m as’u liyat yoki  vakolat uchun  shunga tegishli  ravishda 
mukofot bilan yoki m a ’naviy tomondan taqdirlashni yoddan chiqarib 
qo‘yadilar.