IJmumtarixiy muzeylar
.
Ma'lumki bu muzeylar da o ’z aksini topgan tarixiy jarayon
notekis rivojlangan.turli mamlakat va mintaqalar uchun ijtimoiy-
tarixiy formatsiyalaming tarixiy chegaralari bir xilda emas. Ularning
almashunuvi
ham
turli
shakllarda
amalga
oshgan.Har
bir
mamlakatning
tarixi
o ’zining
takrorlanmas
xususiyatlariga
ega.Shuning uchun ekspozitsiyalaming tematik strukturasi ham
mazmuni
ham
bir-biridan
farqlanadi.Formattsiyalar
tarixiga
bag’ishlangan zallar fannattsiyaning vujudga kclishi, rivojlanishi va
mafkiiraviy ustqurulmasini xarakterlaydi.
Qadimgi dunyo tarixi bo’yicha ko’rgaznia ibtidoiy tuzim
to’g ’risidagi yagona manba bo’lgan arxeologik materiallar asosiga
quriladi.Shunday qilib bu yerda tadqiqot obe'kti va ko’rsatuv obe'kti
bir-biriga mos tushadi, bu esa ekspozitsiyaning yuksak ilmiy
patensialga ega bo’lishiga olib kcladi. Arxeologik
ko’rgazmalar
insonning shakllanishida meluiatning o ’rni, sinfiy jainiyatdan oldingi
jamiyatni tuzilishi, ibtidoiy diniy etiqodlar haqida tushunchalarini
etkazadi.Mamlakat hududida yashagan turli xalqlar tomonidan
yaratilgan niadaniyat yodgorliklarining namoish etilishi ayrim
irqlaming "abadiyM
qoloqligi yoki "tug^na" ustunligi haqidagi
reaktsion
nazariyalani
rad
etadi.Bu
haminasi
dunyoqarashni
72
shakllantirishda muhim almmiyatga cga.Ko’rgazmada muayyan
arxeologik
yodgorlik
yoki
arxeologik
madaniyat,
jamiyat
taraqqiyotining
ayrim
tomonlarini
tavsiflovchi
ckpozitsion
komplekslar
tashkil
etilishi
mumkin.muzeylarda
arxeologik
yodgorliklaming o ’zini, asl parchalarini qo’shib rekonstruktsiya
qilingan yodgorliklarni qo’shib ckspozitsiya vujudga keltirish ham
mumkin.Maketlardan foydalanish amaliyoti ham keng qo'llanadi.
Ko’pinacha
arxeologik
ekspozitsiyaga
arxeologik
tadqiqot
materiallari (arx, yodgorlikliklar kartasi, topilmalar joyining plani)
ham
kiritiladi.quldorlik
tuzumi,
ilk
feodal
tuzumi
haqidagi
ekspozitsiyalami
yaratishda
ham
arxeologik
matcriallardan
foydalanish mumkin. Feodal tuzum bo’yicha ekspoztsiya bir qator
o ’ziga xosliklarga ega.
Muzeylarda saqlanayotgan IVI-XIX asming birinchi yarmiga oid
tarixiy yodgorliklar asosan hukmron sinflaming turmushi va
madaniyati, davlat tuzulishi, harbiy ishni aks ettiradi.Fondlarda
cheklangan
miqdorda
etnografik
ma'lumotlar,
o ’rta
asr
hunarmandchiligi va dehqonchiligi kollcktsiyalari mavjud.Odatda
bular xalq san'ati predmctlaridir.Shuning uchun ham tarixiy
muzeyshunoslik oldida bu predmctlami juda puxtalik bilan tanlash,
uni muayyan bilish maqsadlariga bo’ysindirish, ulardan xilma-xil
axborotdan bclgilangan mavzu kontekstida, bir vaqtning o ’zida yozma
manbalami qo’shgan holda foydalanish vazifalari turadi.Xalq mehnati
natijasi bo’lgan predmetlar ishlab chiqarish uslubi, shuningdek
xalqning ijodiy kuchi, ma'naviy boyligi xaqida ma'lumot beradi.
Fcodalizm davridagi sinfiy kurash mavzusida ckspozitsiya
komplcslar tashkil etishga katta c'tibor beriladi.Bu mavzuga tegishli
buyumlar
juda
oz
shuning
uchun
ham
juda
muhim
bo’ladiEkspozitsiyalar asosan yozma manbalar va tasviriy materiallar
asosiga quriladi.
Kapitalistik tuzumga bag’ishlangan ko’rgazmalami tashkil
ctishda bir qator qiyinchiliklar mavjud.birinchidan XIX asming oxiri
XX asr boshlarida vujudga kelgan ekspozitsiyalarda bu davming
moddiy
madaniyati
juda
kamchilik
prcdmctlarda
aks
ettirilgan.Etnografik kolleksiyalarda dchqonlaming tabaqalanishi va
xonavayron bo’lishi o ’z aksini topmagan.Sho’rolar davrida vujudga
kelgan ko’rgazmalar esa o ’ta kuchli sinfiylashtirilgan nuqtaiy nazar
asosiga
yaratilgan.Bu ko’rgazmalarda
ishchilarning
hujjatlari,
ishchi laming
fotosuratIari,yashirin
tashkilotlar
muhiti
aks
ettirilgan.Sho’rolar
davriga
oid
o ’ta
mafkuralashtirilgan
73
ckspozitsiyalar yangi nuqtai-nazar asosida ko’rib chiqilishi lozim
bo’tadi
Hozirgi zamonni aks ettiruvchi ckspozitsiyalar o ’ziga xos
xusiisiyatlarga cga.Bunday ekspozitsiyalarda tasviriy manbalardan
hujiitli
fotografiyalar
birinchi
o ’rinda
turadi;
ko’rgazmali
targ’ibotning turli ko’rinishlaridan keng foydalanadi; zamonaviy
jamiyat hayotidagi muhim voqcalar filatcmiya va numizmatikada o ’z
ifodasini topadi.
Mazkur
ckspozitsiyada
sanoat
va
qishloq
xo’jaligi
yutnqlari;sanoat ob'ektlari, qurilishlar haqidgi matcriallar ham etakchi
o ’r l tutadi.
Zamonaviy davrga bag’ishlangan ckspozitsiyalar tabiiy stabil
em
is
ular doimiy ravishda yangi materialar bilan to’ldirib boriladi.
O ’lkashunoslik muzeylaming tarix bo’limlari.
OMkashunoslik
muzeylarining
tarix
bo’limlari
mamlakat
tar tilling uinumiy davrlashtirilishiga tayangan holda inahalliy va
umnm davlat tarixi o ’rtasidagi tabiiy aloqadorlikni aks ettirishi
lozim.butun mamlakatga xos bo’lgan hodisa, inahalliy
materialda
aniqlashtiriladi.Ekspozitsiyaga umumlashtinivchi matcrialni kiritamiz
inaxalliy voqcalaming mamlakat tarixidagi o’rni va ahamiyatini
aniqlashga yordam bcradi.O’lka hududida yuz bergan davlat
ahamiyatidagi voqea inahalliy voqca deb qaramasligi va aksincha
o’lka chegarasidan chiqmaydigan voqealaming ahamiyatini oshirib
yuborish ham kcrak emas.
Ko’pincha mintaqaning markaziy madaniy muassasasi bo’lgan
o ’ll.ashunoslik
muzeylaming
umumta'limiy
va
targ’ibot
imkmiyatlarini kengaytirish ucluin asosiy tarixiy ekspozitsiya bilan
bit qatorda o ’lkashunoslik yo’nalishidan chctga chiqadigan, misol
nchun "lnsonning vujudga kclishi", "Dinning paydo bo’lishi" kabi
doimiy
vistavkalar tashkil etilishi
muinkin.Qachondir muzey
asoschilari yoki jonkuyarlari tomonidan to’plangan va muzeyda
saqlanayotgan, lekin o ’lkashunoslik xarakterida bo’lmagan ctnografik,
iiuinizniatik
va
boshqa materiallami ko’rsatishdan ham
voz
ke.hmaslik
kerak..Ular
muzey
tarixi
bilan
tanishtiradi,
toinoshabiniiing dunyoqarashini kcngaytiradi va uning qiziqishiga
sahab bo’lad i. Etnografik muzeylar.Ochiq osmon ostidagi muzeylar.
Quriqxnna muzey lar.
Tarixiy muzeylar profildagi muzeylarga etnografik muzeylar
ham kiradi.ulaming ekspozitsiyasi etnografiya fanining muamniolari
va vazifalaridan kelib chiqqan holda turli xalqlaming turmush va
74
madaniyatining tarixiy shakllangan o ’ziga xos shakllarini tavsiflaydi,
tarixiy rivojlanishdagi milliy an'analam ing o ’ziga xosligini aniqlaydi,
inahalliy madaniy maishiy o ’ziga xosliklarini o ’rganadi.Ekspozitsiya
mamlakatlar va xalqlar bo’yicha bo’limlarga bo’linadi va tarixiy
izchiilikda joylashtiriladi.ularda xo’jalik va turmush shakliga ta'sir
ko’rsatuvchi tabiy, ijtimoiy-iqtisodiy sharoitlar yoritiladi.odatda bu
ekspozitsiyalar xalq turmushining alohida tomonlariga; xo’jalik, uy-
joy, kiyim va boshqalar, shuningdek, ma'naviy madaniyatga
bag’ishlangan
bo’limlardan
iborat
bo’ladi.
Etnografik
ekspozitsiyalarda matcriallaming ayrim turlarining namoyishi bilan
birga hayotiy komplekslar- mehnat sharoiti, marosim, urf-odatlar bilan
bog’liq komplekslar muhim o ’rin tutadi.aynan shu komplekslar
manekcnlami joylashtirish uchun asos bo’la oladi.Ekspozitsiyada
maneken mazkur millatga xos bo’lgan antropologik tip to ’g ’risida
ham tasavvur beradi. Etnografik
muzcylarida
arxitcktura
yodgorliklarini
mehnat sharoitini ifodalovchi manzaralarini ochiq
havoda
namoiyish
etish
amaliyoti
ham
qo’llanadi.Muzey
qo’riqxonalar.
Foydalanilgan adahiyotlar.
1. Mixaylovskaya .1 muzeynoe ckspozitsiya M.;1964.
2.Sodiqova N. O ’zbekiston muzey ishi.-T.;Fan, 1977.
3.Sodiqova N. Madaniy merosimiz xazinasi.-T.;1991.
4. Muzeevedenic. Muzci istorichcskogo profilya.
Ucheb.posobie dlya Vuzov po spets. f,IstoriyaH
Pod red К G Levekina, V Xerbsta -M.; vo'ssh.shk.-1988
5. Kliks RR. Xudojestvennoe proektirovanie ekspozitsii -M.;1978
6. Rojdenstvenskiy К I .Ansabl i ckspozitsiya -L.;1970
7. Xudojestvennoe oformlenie muzeev -M,;1982
Do'stlaringiz bilan baham: |