Olingan joyi va vaqti: Toshkent, Murodovdan 40 so’mga sotib

Tarixiy m uzcylar quyidagi ijtim oiy vazifani bajanidi:
t. Ilmiy-hujjatlash va qo’rio’lash-saqlash vazifasi. 
l.Ilmiy tadqiqot ishlarini olib borish vazifasi. 
i)Muzey ishini rivoji uslubiy jihatdan ilmiy tadqiq etish.
>)Muzcy prcdmetlarini manba sifatida tadqiq etish. 
.J.Ta'Iim-tarbiyaviy ishlarini olib borish vazifasi.
Muzey tar o 9z ixtisoslashuviga ko'ra quyidagilarga boTinadi:
I.Tarixiy muzey - bazasida tarixiy fanlar mavjud bo’lgan barcha 
muzeylar, keng profildagi tarixiy,arxeologik, etnografik, numizmatik, 
harbiy-taiixiy, iqtisodiy-tarixiy, ta lim-tarbiya tarixi, maxsus tarixiy 
muzcylar (misol uchun sport) kiradi.
l.Badiiy muzcylar - s a n a t va sanatshunoslik xarakteriga cga 
bo’lgan barcha muzcylar; misol uchun tasvir
l.Maxsus tarixiy inuzeylar - faoliyati maxsus fanlar doirasidagi 
muzeylar; biologik, botanik, zoologik, geologik, ckologik.
t.Texnika muzcyi - texnika fanlarga bog’lik muzcylar; sanoat, 
polil exnik, avtotransport, aloqa va boshqalar.
5. 
Adabiyot muzcyi - yozuvchilar hayoti va faoliyatiga doir 
bo’lgan adabiyot rivojlanishiga qaratilgan barcha muzeylar.
6. 
Komplcks 
muzeylar - 
ikki yoki 
undan 
ko’p sohaga 
ixthoslashgan muzeylar.
Vtuzeylaming eng asosiy ijtimoiy vazifalaridan bin ilmiy tadqiqot 
ishidir. Juda ko’p ilmiy tadqiqot institutlaridan farqli o ’laroq ravishda 
mil/cylaming ilmiy tadqiqot ishlari o ’ziga xos xususiyatlarga cga. 
Uni 
.g
o’ziga xosligi asosan shundaki, muzcyda olib boriladigan ilmiy 
4ad()>qotlar juda kcng tarmoqli bo’lib, o ’z navbatida uning natijalari 
ko’p tarmoqlarga ta'sir etadi. Bu ilmiy tadqiqotlar biror-bir tarixiy 
maribani o ’rganish maqsadida, shuningdek, tarixiy manbalami yoki 
bir turdagi muzey predmetlarini konservatsiyalash, rcstavratsiya
40

---

-
qilish, saqlash, qo’riqlash, xizmat ko’rsatish maqsadida ham bo’lishi 
mumkin. Tadqiqot ishlarida sohaga ko’ra deyarli barcha fanlar, 
jumladan pcdagogika, psixologiya, sotsiologiya fanlarining ham 
uslublari qo’llaniladi. Muzey predmetini o ’rganishga yunaltirilgan 
ilmiy tadqiqot ishlarida shu predmetga ta’aluqli bo’lgan fanlar 
uslublaridan foydalanilsa, shu predmctni muzeyshunoslik nuqtai 
nazaridan tadqiq etganda yoki umuman muzeyshunoslik tadqiqotida 
zarur bo’lgan tabiiy fanlardan tashqari yuqorida ta'kidlaganimizdek, 
pcdagogika, 
psixologiya, 
sotsiologiya 
fanlarining 
uslublaridan 
foydalaniladi. Muzeylaming tadqiqotchilik faoliyatiga c'tibor kundan- 
kunga oshib bormoqda. 1968 yil Iiji Neustupniy o ’zining "Muzeyi 
issledovanie" asarida muzeylami o’ziga xos ilmiy tadqiqot instituti 
deb baholagan edi. IKOM (Xalqaro Muzeylar Kengashi) - YUNESKO 
qoshidagi 
muzeylar faoliyatini koordinatsiyalashtirish bo’yicha 
xalqaro markaz o ’zining 1978 yilgi kengashida muzeylaming 
tadqiqotchilik faoliyatini o ’rganib, buncan buyon shu jarayonni 
doimiy qo’llab-quvvatlab, nazorat qilib borishni o ’z oldiga asosiy 
maqsad qilib quygan edi.
Muzeyning tadqiqotchilik faoliyati asosi bo’lib, agar bu faoliyat 
muzey 
predmetini 
manbaviy 
nuqtai 
nazardan 
o ’rganishga 
yo’naltirilgan bo’lsa, muzey fondlarida saqlanayotgan moddiy, 
tasviriy va yozma muzey prcdmetlari xizmat qiladi. Muzeyda olib 
borilayotgan tadqiqot ishlarini shu nuqtai nazardan uch guruhga 
bo’lish mumkin:
1 .muzey predmetlarini umumtarixiy nuqtai nazardan tadqiq etish. 
Muzeyda saqlanayotgan yoki muzey fondiga yangi qabul qilingan 
prcdmetlaming paydo bo’lish joyi va davri, uning muallifi hamda shu 
predmetdan foydalangan davr aniqlanadi. Aynan shu jihatlar prcdmct 
ya'ni tarixiy manba haqida fikr yuritishda asos bo’lib xizmat qiladi. 
Chunki, tarixiy manbaning, misol uchun, yozma manbaning muallif 
tomonidan yozilgan davri va etib kelgan nusxaning xattotlar 
tomonidan ko’chirilgan davr o ’rtasidagi farq, muallifning shu 
inanbada yoritilayotgan voqealarga qanchalik daxldorligi haqidagi 
ma'Iumotlar shu manbaga bo’lgan ishonch darajasiga ham ta'sir 
qiladi. Bu misolni muzeyda saqlanayotgan barcha tarixiy manbalarga 
nisbatan qo’llash mumkin.
2.Komplektlash jarayonida umumtarixiy tadqiqot. Muzeylami 
komplektlab borish faqat muzey prcdmetlari kollektsiyasini to ’ldirib 
borish uchungina emas, balki tarix fanining bundan keyingi
41

---

rivojlanishi uchun ham zarurdir. Shundagina muzey ko’rga/.malari asl- 
nusxa muzey predmetlari bilan ta'minlab boriladi. Lekin bu boradagi 
city
muhim vazifa komplektlash konscptsiyasini ishlab chiqishdir. 
Muzey fondini komplektlash konscptsiyasini ishlab chiqish, ayniqsa, 
zamonaviy muzey predmetilarini to’plash uchun juda muhimdir. 
Chunki bugungi kun ham ertaga tarixga aylanadi. Lekin bu bugungi 
kuuga oid hamma narsani muzeyga qabul qilish zarur degani emas, 
albatta. Aynan qanday predmetlami muzey fondiga qabul qilish 
zarurligi muzey fondini komplektlash konseptsiyasida ko’rsatilgan 
lishish shart. Komplektlash jarayonida tadqiqotchilik faoliyatida 
turli uslublardan foydalaniladi. Ular ichida eng muhimi va ko’p 
samara beradigani dala tadqiqotidir. Bu uslub asosan arxeologiya, 
etnografiya, san'atshunoslik va boshqa bir qator fanlar yo’nalishida 
qo’llariiladi. Arxeologlar turli hududlarda qazilma ishlarini olib borib 
muzey fondlarini 
asl-ilmiy predmetlar bilan 
to’Idirib borsa, 
etnografiya va san'atshunoslik turli qishloqlarda hozirgi kunda ham 
saqlauib qolgan, tarixiy va ilmiy ahamiyatga ega bo’lgan ko’plab 
ma'lumot va ashyolar to’plab, muzey fondini yanada boyitishlari va 
o ’z navbatida fan rivojiga katta hissa qo’shishlari mumkin.
3 .Tarixiy eksponatlami ilmiy tayyorlash. Muzey ko’rgazmasini 
tashkil etish muzey faoliyatining yana muhim qirralaridan biridir. 
Muzey ko’rgazmasi ilmiy asosda tashkil etilishi va ko’rgazma 
eksponatlari joylashuvi ham tarixiy nuqtai nazardan to’g’ri bo’lmog’i 
kerak. Ma lum bir mavzular bo’yicha shoshilinch ko’rgazmalar tashkil 
etish zarur bo’lib qolgan hollarda esa ba'zi bir niaxsus eksponatlami 
tez va chuqurroq o ’rganish, yangi predmetlami eksponat sifatida 
tayyorlash lozim bo’ladi. Shuningdek, mavzuni yaxshiroq yoritish 
uchun ilmiy-ko'makchi materiallar (xarita, chi/.ma, jadval va 
boshqalar)ni 
tayyorlash 
ham 
kerak 
bo’ladi. 
Demak, 
tarixiy 
eksponatlami ko’rgazmaga tayyorlash ham kerak bo’ladi. Demak, 
tarixiy ekmponatlarni ko’rgazmaga tayyorlash ilmiy asosda tashkil 
etiladi va ina'lum bir ilmiy tadqiqotlar olib borishni talab etadi.
3. 
Muzey faoliyatida muzeyshunoslik tadqioti ham muhim 
ahamiyatga egallaydi. Muzeyshunoslik tadqiqotiga muzey faoliyatini 
yanada yaxshilash, muzey predmetidan yanada samaraliroq va faolroq 
foydalanish, muzey predmetini saqlash va qo’riqlash ishini yaxshilash 
sohasidaga tadqiqotlar niajmui kiradi. Muzeyshunoslik tadqiqoti 
quyidagi yo’nalishlarda olib boriladi:
42

---

1. 
Fondni muzeyshunoslik nuqtai nazaridan tadqiq etish. Bu 
yo’nalishda asosan muzey fondini komplektlashning umutniy 
konscptsiyasini ishlab chiqish, uning shakl va uslublarini aniqlash, 
yig’ish va saqlash ishi bo’yicha xujjjatlashtirish nizomlarini ishlab 
chiqish, muzey predmetlarini fond bo’limlariga joylashtirish bo’yicha 
ilmiy tadqiqotlar olib boriladi. Bu tadqiqotlar natijasi fond ishini 
yanada yaxshilash, ularga predmetlami va 
ilmiy ko’makchi 
materiallami to’g ’ri joylashtirishga olib keladi.
2. Muzey 
fondlarini 
saqlash, 
qo’riqlash 
yo’nalishidagi 
tadqiqotchilik. Muzey faoliyatining asosiy yo’nalishlaridan biri muzey 
predmetini kelgusi avlodlarga etkazish uchun saqlash va qo’riqlashdir. 
Bu sohani yanada rivojlantirish doimiy izlanishlami talab etadi. Bu 
borada konservatsiyalash va qayta tiklash ishlari ham olib boriladi. 
Faoliyat natijasini yanada yaxshilash esa tabiiy fanlar yutuqlaridan 
doimiy xabardor bo’lish va ulardan keng foydalanish, ko’plab 
tajribalar olib borish vazifasini qo’yadi.