Олий ва ўрта

Динамик сузиш
Маълумки, сузувчининг сувда олға сари ҳаракатланиб бориши динамик сузиш, деб юқорида бир карра айтиб ўтган эдик. Уни амалга ошириш учун одатда, сузувчи таъсир кучларини ҳосил қилиши керак. Бундай таъсир кучлар, қоидага кўра, тўртга бўлади. 1) оғирлик кучи, буни биз Г деб белгиланган эдик: 2) сувнинг кўтариш кучи-Р: 3) тортиш кучи-Гм: 4) қаршилик кўрсатиш кучи-Р. Булар орасида оғирлик кучи-Г. домий гидростатик куч бўлиб қолади ва ўзгармайди. қолганлари эса сабаб ва вазиятларга қараб ўзгариб туради.
Сузувчининг дастлабки ҳаракатлари унинг шахсий ички кучлари бўлиб, сувга таянишларида юзага келади. Ташқи кучларга эса гавданинг оғирлик кучи-Г., гидростатик куч, гавдани итарувчи ҳамда сузувчининг сувда ҳаракатлар қилиши натижасида ҳосил бўлувчи гидродинамика кучи киради ва ҳ.к.
Сузувчи, одатда, ҳавога қараганда, зич сувга таяниб, уни қўл ва оёқлари билан итариб олдинга ҳаракат қилиб боради. Бунда аён бўладики, сувнинг зичлиги сузувчи учун таянч воситасини ўтайди ва демак, унга таяниб, олға ҳаракатланиб борар экан, ўз навбатида рўпарадан гавдага таъсир қилувчи кучлар ортиб боради, натижада, сузиш тезлиги пасаяди.
Механика қонунидан маълумки, сувнинг қаршилик кучини бутунлай йўқотиб бўлмайди. Фақат сузувчи спортчининг малака ва маҳоратига боғлиқ равишда уни максимал камайтириш ва шу билан тезликни максимал ошириш мумкин. Бунинг учун эса спортчи ўз ҳаракат йўналишларига қарши рўпарадан келаётган қаршилик кучининг қандай пайдо бўлишини ва таъсир механизмини тушуниши, бинобарин, сувнинг қаршилиги, бу кучнинг катталиги ва унинг доимий эмаслиги нималарга боғлиқлиги билиши лозим.
Масалан, сувнинг қаршилик кучи гавданинг кўндаланг юзаси кенглиги, сузиш тезлигининг ортишига қараб катталашиб бориш қонуниятини, қолаверса, гавданинг тўзилиши, унинг сувда олган ҳолатини ҳам бир карра аҳамиятга эга бўлишини у англаб етиши керак. Бугина эмас, сувнинг қаршилик кучини ишқаланиш ва босим кучи ҳам оширади.
Ишқаланиш қаршилиги. Ишқаланиш қаршилиги деб сузувчи гавдаси ташқи юзасининг сув билан ўзаро таъсирига айтилади. Бу сувнинг қанчалик қовушқоқлигига боғлиқ.
Ишқаланиш ташқи ва ички ишқаланишларга тафовут қилинади. Ташқи ишқаланиш-бу гавда юзасининг унга тегиб тўрган сув қатлами ўртасидаги ишқаланишдир: ички ишқаланиш эса бу сув қатламларининг сузувчи ҳаракатлар туфайли юзага келган ўзаро ишқаланишидир.
Ташқи ишқаланишда сувнинг ҳамма қатлам ва заррачалари сузувчининг танасидан тойиб ортда қолавермайди. Унинг қандайдир бир юпқа қисми ишқаланиш таъсирида терига «ёпишиб» олиб, гавда билан бир хил тезликда олдинга томон ҳаракат қилиб боради ва ўз навбатида сувнинг ана шу қисми бошқа сув қисмларига қўшилиб, бироз бўлса ҳам, ёпишувчи куч ҳосил қилади.
Пировард натижасида одам гавдаси билан бирга муайян оғирликка эга бўлган, муайян миқдордаги сув олға томон ҳаракат қилади. Табиийки, сузувчи спортчи мана шу сув миқдорини элтиб юриш учун ҳам куч сарфлаши лозим.
Ишқаланиш кучи, одатда, гавда текис, силлиқ бўлмаганда, сузиш либослари дағал матодан тикилган бўлганда ошади. Ҳатто гавда туклари ҳам ишқаланиш кучини оширадики, буни яхши билган тажрибали спортчилар мусобақалар олдиндан қўл-оёқларини бутун тукларини қирдириб ташлайдилар.