Олий ва ўрта таълим вазирлиги

6-BOB. ARMATURANI TAYYORLASH, O‘RNATISH VA MAHKAMLASH UCHUN ASBOB – USKUNALAR
Umumiy ma’lumotlar
Po‘lat. Armatura po‘latining klassifikatsiyasi. Armaturaning normativ va hisobiy tasnifi
Temir-beton konstruksiyalarini tayyorlashda foydalaniladigan armaturalar sterjenli va simli armaturalarga bo‘linadi. Sirtining shakliga qarab tekis va davriy profilli armaturalarga bo‘linadi. Armaturadan foydalanish usuliga qarab u zo‘riqtirilgan va oddiy armaturaga bo‘linadi.

Armatura konstruksiyada bajaradigan ishiga ko‘ra ishchi va montaj armaturaga bo‘linadi. Ishchi armatura hisoblash yo‘li bilan, montaj armaturasi esa konstruktiv mulohazalarga ko‘ra o‘rnatiladi. Taqsimlovchi armatura ham shartli ravishda montaj armaturasi turiga qo‘shiladi.

O‘zining mexanik xossalariga qarab armaturabop po‘latlar quyidagi klasslarga bo‘linadi:

a) sterjenli armaturalar:

• 
  A-I (qizdirib prokatlangan, tekis sirtli);
  
• 
  A-II, A-III, A-IV, A-V va A-VI (qizdirib prokatlangan, davriy profilli);
  
• 
  At- III, At-IV, At-V va At-VI (o‘tda toblangan).
  

b) simli armaturalar:

• 
  V-I (sovuqlayin cho‘zilgan, oddiy davriy profilli);
  
• 
  V-II (yuqori darajada mustahkam, tekis);
  
• 
  V_r- II (yuqori darajada mustahkam, davriy profilli);
  
• 
  K-7, K-19 (V-II klassli simdan to‘qilgan arqon - kanat).
  

Armatura klasslarini belgilashda zo‘riqish natijasida korrozion yorilishga yuqori chidamlilariga «K» harfi (misol uchun, At-IVK), payvadlanadiganiga esa «S» harfi (misol uchun At-VIC) qo‘shiladi. Agarda armatura payvandlanadigan va yuqori chidamlikka ega bo‘lsa «SK» harflari (misol uchun, At-VCK) qo‘shiladi.

A-I klassli po‘lat armatura 6 - 40 mm li diametrlarda dumaloq tekis shaklda tayyorlanadi. Oquvchanlik chegarasi (235MPa) nisbatan yuqori bo‘lmaganligi va tekis yuzali bo‘lganligi tufayli undan ishchi armatura sifatida foydalanishga tavsiya etilmaydi.

A-II klassli armatura 6 - 40 mm li diametrli uglerodi, 40 – 80 mmligi esa past uglerodli po‘latdan tayyorlanadi. Uning oquvchanlik chegarasi 295 MPa ga teng. Sterjenlar davriy profilga ega bo‘lib, ikki qovurg‘a va ketma ket qaytariladigan bo‘rtib chiqqan vintsimon chiziqlardan iborat (1 a - rasm). Sterjenning diametri uning hisobiy dumaloq qismining diametriga mos keladi.

A-III klassli davriy profilli armaturaning bo‘rtib chiqqan qismi archasimon bo‘lib (1 b - rasm), diametri 6 – 40 mm ga teng va oquvchanlik chegarasi 390 MPa ga teng.

Davriy profilli A-IV klassli po‘lat, A- III klassli armaturaga o‘xshagan bo‘lib, 10 -22 mm li qilib tayyorlanadi. Uning minimal oquvchanlik chegarasi ko‘rsatkichi 590 MPa ga teng.

1 - rasm. Davriy profilli qizdirib prokatlangan armatura po‘lati: a - A-II klassli; b - A- III klassli.

A-V (diametri 10—32 mm) va A-VI (diametri 10— 22 mm) klassli armatura davriy profilga ega bo‘lib, oquvchanlik chegarasining ko‘rsatkichi 785 va 980 MPa ga teng.

Armaturaning yuqori mexanik sifati legirlovchi qo‘shimchalar qo‘shish orqali amalga oshiriladi va bu esa po‘latning plastiklik xossalarini pasaytiradi. Ammo, po‘latning plastiklik xossalari armaturani payvadlash, sterjenlarni bukish va temir-beton elementlarni buzilish vaqtida etarli deformativligini, konstruksiyani yuk ta’sirida ishlash sharoitini yaxshilash va mo‘rtlikdan buzilish oldini olish imkonini beradi.

Termik mustahkamlangan At-IV, At-V, At-VI i At-VII klassli armatura po‘latlari 10—32 mm diametrlarda tayyorlanib, oquvchanlik chegarasining eng past ko‘rsatkichi 590; 785; 980 i 1175 MPa, a uzilishdagi nisbiy cho‘zilish tegishli ravishda - 8%; 1; 6 i 5,5% ga teng bo‘ladi. Korrozion yorilishga chidamli At-IVK — At-VIK klassli po‘lat armaturalar ham At-IV — At-VI klassli po‘latlar kabi profil va mustahkamlik xossalariga ega. Armaturaning asosiy turlari GOST 5781 bo‘yicha belgilanadi. 2 a – rasmda xalqali profil ko‘rsatilgan. U dumaloq shakldagi o‘zakka bo‘ylama bo‘rtiq bilan kesishuvchi xalqasimon ko‘ndalang bo‘rtiqlarni hosil qilish natijasida yasaladi. 2 b – rasmda o‘roqsimon profil ko‘rsatilgan. 2 v – rasmda avvalgilaridan farqlanadigan profil ko‘rsatilgan bo‘lib, u beton bilan yaxshi tishlashish imkonini beradi.

2 - rasm.

Temir-beton konstruksiyalarni armaturalashda diametri 3—5 mm, eng past oquvchanlik chegarasi 410 MPa bo‘lgan Vr-I klassli armatura simlaridan keng ko‘lamda foydalaniladi.

Tekis va davriy profilli V - II i Vr-II klassli yuqori mustahkamlikka ega (shatrli oquvchanlik chegarasi V-II - 1500-1100MPa va Vr-II - 1500—1000MPa) armatura simlari (3 - rasm) 3—8 mm diametrlarda sovuq holda cho‘zib tayyorlanadi.

Temir-beton konstruksiyalarni ishlab chiqarishda armatura konstruksiyaning turi, betonning turi va klassi, armatura mahsulotlarini tayyorlash va foydalanish sharoiti (korroziyaning xavfliligi) va boshqalarni hisobga olgan holda tanlanadi. Oddiy temir-beton konstruksiyalarida asosiy ishchi armatura sifatida asosan A-III va Vr-I klassli armaturalardan foydalaniladi. Oldindan zo‘riqtirilgan konstruksiyalarda asosan yuqori mustahkamlikka ega V- II , Vr- II, A-VI, At-VI, A-V, At-V i At-VI klassli po‘latlardan foydalaniladi.

3 - rasm. Simli (a) va arqonli: 1 -ezilgan tomonidan ko‘rinishi; 2 - tekis tomonidan ko‘rinishi.

Oldindan zo‘riqtirilgan temir-beton konstruksiya-larni yuqori mustahkam simlar bilan armaturalash juda ham samaralidir. Ammo simlar kesim yuzasining kichikligi tufayli konstruksiyada ularning ko‘pligiga olib keladi va bu esa armatura ishlari va uni taranglashtirish ishlarini qiyinlashtiradi. Armatura ishlarida mehnat sarfini qisqartirish va osonlashtirish uchun avvaldan mexanizatsiyalashtirilgan usulda tayyorlangan simlari parallel joylashgan po‘lat arqonlardan foydalaniladi. Po‘lat arqonlar asosan 7 va 19 simdan (K-7 i K-19) tayyorlanadi.

1 - jadvallarda sim va sterjenli armaturalarning tasniflari keltirilgan.

Asosiy armatura po‘latlarining tasnifi

Armatura turi	Armatura klassi	Diametri, mm	Normativ va hisobiy qarshilik, MPa