Олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги ўзбекистон республикаси қишлоқ ХЎжалиги вазирлиги тошкент давлат аграр университети

Ўсимликлар карантинида халқаро хамкорлик

Халқаро тажрибада турли қишлоқ хўжалик экинлари нинг турли касалликларга чидамли навларини ва гибрид ларини мунтаззам этиштириш уларнинг янги агрессив пато типларини хосил бўлишга сабаб бўлади. Масалан,АҚШ шароитида маккажўхорининг жанубий гелминтоспориозга чидамли навларини этиштириш бу замбуруғнинг “Т” рассасини хосил бўлишга сабаб бўлган. Натижада, АҚШ нинг бир йиллик зарари 1 млрд доллорни ташкил қилмоқда.

Бу касаллик Россияга Югославидан келтирилган. Кунгабоқарнинг фомопсиси, шолининг бактериози, соя поясининг раки касалликлари янги

13
ареалларининг пайдо бўлишига сабаб бўлиши мумкин. Республикамиз учун картошканинг нематодаси, буғдойнинг Хинд қоракуяси тарқалиш хавфи мавжуд.

Ўсимликлар карантини ва химоясида халқаро хамкорликнинг хуқуқий,юридик ва мейёрий хужжатларини ишлаб чиқишда халқаро хамкорлик асосий рол ўйнайди.

Хозирги вақтда фитосанитар карантин назоратининг мейёрий хуқуқий талабларни умумлаштирган учта хужжатлар мавжуд бўлиб, улар қуйидагилар:

1.Ўсимликлар химояси бўйича халқаро Конвенция (ЎҲҚБХК,1951,1979,1997 й.й.).

2. 
   Санитар ва фитосанитар тадбирлар бўйича Жахон Савдо ташкилотларининг келишуви, 1994 й.
   

3.Халқаро савдо муносабатлари билан ўсимликлар карантининг принциплари № 1,1995 й.)

Қишлоқ хўжалик экинларининг карантин касаллик ларнига қарши олиб борилаётган тадирларни барча давлат лар хамкорликда иш олиб борганда самара беради. Шунинг учун 1881 йилдаёқ Швецарияда бир нечта давлатлар филлоксерага қарши курашиш тўғрисида келишиб олишган. Иккинчи жахон уришидан кейин БМТ нинг ФАО (Food and Organization of the United Nations) ташкилоти тамонидан ўсимликлар химояси бўйича халқаро конвенция 6 декабр 1951 йилда Римда қабул қилинган. Бу конвенция шу давр гача ўсимликлар химояси бўйича мавжуд бўлган халқаро хамкорлик бўйича тузилган 1881, 1889, 1929 йилдаги конвенцияларни бекор қилади. 1976 йилгача бу конвенцияга аъзо давлатлар 74 та мамлакат бўлган бўлса, 18 апрел 1951 йилда европа давлатлари иштирокида ўсимликларни химоя қилиш бўйича Европа ва Ўрта ер денгизи региони давлатлари иштирокида ЕЎЕДР ташкил қилинади. 1984 йилга келиб бу ташкилот аъзолари 36 та давлатни ташкил қилди ва собиқ Иттифоқ 17 июн 1957 йилда бу конвенцияга аъзо бўлиб киради.

14
Ҳалқаро ўсимликлар ҳимояси ва карантини бўйича Рим конвенцияси (ҲЎҲКРК) 1 май 1951 йилда 15 та давлат иштирокида тузилган. Ҳалқаро ўсимликлар ҳимояси ва карантини бўйича конвенция (ҲЎҲКК) нинг янги Низоми Бирлашган Миллатлар Ташкилотининг (БМТ) озиқ овқат ва қишлоқ хўжалиги (ФАО-ООҚХ) бўйича халқаро ташкилоти нинг 1997 йилдаги 29 сессиясида қабул қилинган. Европа ва Ўрта ер денгизи региони давлатларининг ўсимликлар ҳимоя си ва карантини бўйича Халқаро ташкилотга собиқ Иттифоқ 1957 йилда қабул қилинган ва унинг Низоми рус тилида таржима қилинган.

Европа ва Ўрта ер денгизи региони давлатларининг ўсимликлар ҳимояси ва карантини бўйича Халқаро ташки лотга инглиз ва франсуз тилида иш юритишига рухсат этилган. Бу ташкилотнинг рус тилида иш юритишига унинг ижро этиш кенгашининг махсус сесиясида рухсат этилган.

Бу халқаро ташкилотларнинг асосий вазифаси конвенцияга аъзо давлатларни энг хавфли касаллик ёки зарарли организмлар тўғрида консултация ташкил қилиш ва маълумот беришдан иборатдир.

Хозирги кунда Европа ва Ўрта ер денгизи региони давлатларининг ўсимликлар ҳимояси ва карантини бўйича Халқаро ташкилотга МДХ давлатларидан Россия, Украина, Эстония, Латвия, Литва, Қирғизистон (2002), Беларусия (2003), Қозоғистон (2004), Ўзбекистон (2005) аъзо бўлиб кирган. Грузия яқин йилларда қабул қилинмоқчи. Француз тилида иш юритувчи Европа ва Ўрта ер денгизи региони давлатларининг ўсимликлар ҳимояси ва карантини бўйича Халқаро ташкилотнинг аъзолари қаторига Франция, Белгия, Швейцария ва Люксембург давлатлари киради.

Европа ва Ўрта ер денгизи региони давлатларининг ўсимликлар ҳимояси ва карантини бўйича Халқаро ташки лотнинг асосий вазифаси бу конвенцияга аъзо давлатларга ўсимликлар химояси ва карантинини такомил лаштириш, долзаб маслаларни хал қилишда имкониятларни бирлаштириш, янгидан карантин касалликларининг пайдо бўлганлиги, уларга қарши кураш

15
чоралари бўйича тавсилар бериш ва илмий тадқиқот ишларида хамкорлик қилиш йўлларини кўрсатиб берган.

Европа ва Ўрта ер денгизи региони давлатларининг ўсимликлар ҳимояси ва карантини бўйича Халқаро ташки лоти аъзо давлатларга карантин объектларининг иккита рўйхатини тақдим қилган. Бу рўйхатнинг биринчиси Европа ва Ўрта ер денгизи региони давлатларининг ўсимликлар ҳимояси ва карантини бўйича Халқаро ташкилот худудида учрайдиган карантин объектлари ва учрамайдиган объектлар рўйхати.

Собиқ Иттифоқ давлати ўсимликлар карантини ва химояси бўйича Афғонистон, Болгария, Венгрия, ГДР, Хитой, Полша, Руминия каби давлатлар билан халқаро хам корликни йўлга қўйган эди.

Карантин объектларига қарши курашни ташкил қилиш мақсадида Биологик кураш бўйича халқаро ташкилот ва Уруғ сифатини аниқлаш бўйича халқаро ассоциация таш килотлари билан бўлган хамкорликлар кўпчилик масалаларни хал қилишда халқаро андозаларди иш олиб бориш имконини бермоқди.