bet 96/96 Sana 25.02.2022 Hajmi 5,62 Mb. #298441
Bog'liq
фитоэкспертиза УМК
(Rickettsiaceae)
микроорганизмлар гуруҳи бўлиб, америкалик
микробиолог Х.Т.Риккетс шарафига номланган.
Ҳужайралари
плеоморф
шарсимон
ёки
таёқчасимон (0,2-0,6 х 0,4-2,0 мкм), ҳаракатсиз,
грамманфий, спора ҳосил қилмайди, бинар
бўлиниши ҳисобига кўпаяди. Бўғимоёқлилар ва
сут эмизувчиларнинг
ҳужайрасини
облигат
паразити ҳисобланади.
Сапротрофлар
Saprotroph
Сапротрофы
ўлик органик бирикмаларни минерал моддаларга
айлантириб озиқланувчи микроорганизмлар. Улар
табиатда моддаларни айланишида асосий занжир
ҳисобланади.
Сапрофитлар
Sporophytes
Сапрофиты
ўсимлик
ва
ҳайвон
қолдиқлари
билан
озиқланувчи, ноорганик моддалар ҳосил қилувчи
организмлар.
Сарциналар
Carcina
Сарцины
тўп-тўп бўлиб куб шаклида жойлашган шарсимон
бактериялар (одатда 8 ёки ундан ортиқ шарлардан
иборат бўлади).
Сахаромицетлар
Saccharomyces
Сахаромицеты
Аскомицетлар
синфига
мансубачитқилар
(Saccharomyces)
(Saccharomyces)
туркуми. Эукариот, овал ёки шар шаклида, 10
мкм узунликгача, мицелий ҳосил қилмайди.
Куртакланиш
йўли
билан
ва
аскоспоралар
214
ёрдамида кўпаяди. 20 дан ортиқ тури маълум.
Маданий штаммларидан S.cerevisiae нон, пиво
пиширишда ва бошқаларда кенг қўлланилади.
Симбиоз
Symbiosis
Симбиоз
организмларни
бир-бири
билан
ҳамкорликда
яшаши. Бу атама биринчи марта 1879 йилда Де
Бари томонидан тавсия этилган. Симбиоз
муносабатни комменсализм, паразитизм ва
мутуализм турлари бор.
Синергизм
Synergism
Синергизм
икки ёки ундан ортиқ моддаларни биргаликдаги
таъсири бўлиб, ҳар бирининг самарасини
оширади. Масалан, фармацевтика препаратлари.
Соф культура
Axenic
Чистая культура
фақатбиртургамансубмикроорганизм
culture
ҳужайраларидан иборат бўлган культура.
Спирилла
Spirillum
Спириллы
грамманфий бактериялар бўлиб, лотинча S ҳарфи
шаклига ўхшаш 2-3 бурамали таёқчалар.
Спирохеталар
Spirochetes
Спирохеты
спираль ёки штопорга ўхшаш сербурамали
таёқчалар.
Спиртли бижғиш
Alcohol
Брожение спиртовое
бу жараён анаэроб шароитда ачитқи замбуруғлар
fermentation
ва бактериялар томонидан углеводларни парчалаб
этил спирти ҳосил бўлишидир.
Спорангий
Sporangium
Спорангий
замбуруғлар ва ўсимликлар споралари юзага
келадиган орган.
Стрептококклар
(Staphylococcus)
Стафилококки
мунчоққа ўхшаб тизилиб жойлашган шарсимон
Seaweed
(Staphylococcus)
ҳужайралардан иборат бактериялар.
Сув ўтлари
Seaweed
Водоросли
эукариот организмларнинг махсус гуруҳи бўлиб,
бир ҳужайралилари
микробиологияда
махсус
гуруҳ сифатида ўрганилади. Буларга хлорелла,
хламидомонада ва бошқалар киради.
Сулема
Mercuric
Сулема
симоб хлориди, (HgCl2) кучли заҳар. Сулеманинг
chloride
1% ли спиртдаги эритмаси антимикроб бирикма
(corrosive
сифатида уруғларни дорилашда, кийим-кечак ва
sublimate)
чойшабларни дезинфекция қилишда ишлатилади.
Сут
кислотали
Lactic
Брожение
сут таркибидаги қандни (лактозани) бактериялар
бижғиш
fermentation
молочнокислое
ёрдамида бижғитиб сут кислота ҳосил қилиш. Бу
бактерияларга Streptococcus lactis, Lactobaсillus
sp. ва бошқалар киради.
Таксономия
Taxonomy
Таксономия
организмлар
классификацияси
ва
систематикасининг назарияси.
Термостат
Thermostat
Термостат
иссиқликни бир хил ҳолатда ушлаб турадиган
ускуна.
Микробиология
амалиётида
микроорганизм
культураларини
ўстиришда
оптималь шароит яратиш учун фойдаланилади.
Термофил
Thermophile
Термофилы
юқори ҳароратли
шароитларда ривожланадиган
микроорганизмла
микроорганизмлар.
Бу
табиатдаги
иссиқ
р
булоқлар, нам сомон, гўнг, тупроқнинг устки
қатламларида яшайди. Термофиллар 4 гуруҳга
бўлинади. Термотолерант турлари 10 о -60 о С гача
ривожланиб улар учун оптималь ҳарорат 35-40 о С
факультатив турлари 20 о С да ҳам яшай олади,
оптималь ҳарорат 50-65 о С, облигат термофиллар
70 о С да ривожланади ва 40 о С дан паст ҳароратда
яшай олмайди, экстремаль термофиллар учун 80-
105 о С оптималь ҳарорат бўлиб, 60 о С дан паст
ҳароратда ривожлана олмайди. 90о С дан ортиқ
ҳароратдаги қайноқ булоқларда ҳам қайд этилган.
Тион бактериялар
Thiobacteria
Тионовые бактерии
олтингугурт бактериялари бўлиб, улар ўзининг
ривожланиши учун олтингугуртни оксидлаб,
сульфат кислота ҳосил бўлгунча содир бўладиган
жараёнлардан ҳосил бўлган энергияни олади.
Тугунак
Rhizobia
Бактерии
Rhizobium,
Brydarhizobium
каби
туркумларни
215
бактериялар
клубеньковые
ўзига
бириктирган,
дуккакдош ўсимликлар
илдизида симбиоз ҳолда яшовчи бактериялар
гуруҳи. Улар молекуляр азотни ўзлаштириб
тупроқни азотга бойитади.
Тур
Species
Вид
генотипик бир хил бўлган, фенотип ўхшашлиги
яққол кўзга ташланадиган асосий таксономик
бирлик.
Фаглар
Phage
Фаги
бактерияларни зарарловчи вируслар.
Формалин
Formalin
Формалин
формальдегиднинг сувдаги эритмаси (одатда 37-
40%) таркибида 6-15 % метанол сақлайди.
Дезинфекцияловчи модда.
Фосфобактерин
Phosphorobacteri
Фосфобактерин
таркибида Bacillus megaterium var. рhoshaticum
n
бактериялари культурасини сақланган биоўғит.
Фосфобактерин
фосфорли
бирикмаларни
парчалаб, ўсимлик томонидан ўзлаштирилишига
ёрдам беради.
Фузариум
Fusarium
Фузариум
анаморф микроскопик замбуруғлар туркуми.
(Fusarium)
(Fusarium)
Маданий
ўсимликларда касалликлар
келтириб
чиқаради.
Фунгицидлар
Fungicide
Фунгициды
қишлоқ хўжалик экинларида касаллик келтириб
чиқарувчи замбуруғларга қарши қўлланиладиган
кимёвий моддалар ёки биологик агентлар.
Хемосинтез
Сhemosynthesis
Хемосинтез
бактериялар метаболизми бўлиб, CO2 ни
ўзлаштиришга
асосланган.
1887
йилда
С.Н.Виноградский томонидан кашф этилган.
Масалан, нитрификаторлар, тион бактериялари ва
бошқалар хемосинтезни аэроб шароитда амалга
оширади.Хемосинтезниамалгаоширувчи
прокариотлар
O2
ўрнига
олтингугурт
бирикмаларини ишлатиши мумкин.
Хемотроф
Сhemotroph
Хемотрофы
ривожланиш учун (бактериялар) зарур бўлган
озиқланиш
энергияни
экзотермик
кимёвий
реакция
натижасида чиққан иссиқликдан фойдаланиб ўзи
учун органик модда ҳосил қилишдир.
Хивчин
Flagellum
Жгутик
прокариот организимларни (бактериялар, сув
ўтлари ва содда ҳайвонлар) ҳаракатлантирувчи
органеллалари.
Цианобактерияла
Сyanobacteria
Цианобактерии
фототроф прокариот организмлар гуруҳи. Бир ва
р ёки кўк-яшил
кўп
ҳужайрали,
ҳужайралари
типик
сув ўтлар
прокариотларникидек, ядроси алоҳида девор
билан ўралмаган. Цианобактериялар 5 та
тартибга: Chlorococcales ва Pleurocapsales лар бир
ҳужайрали,
Oscillatoriales,
Nostocales,
Stigonematales лар кўп ҳужайрали.
Штамм
Strain
Штамм
микроорганизмларнинг соф культураси, бир турга
мансуб бўлиб айрим хусусиятлари билан
фарқланадиган микроорганизмлар тури.
Эндоспора
Endospores
Эндоспоры
бациллалар,
клостридийлар
вегетатив
ҳужайралари ичида пайдо бўладиган споралар.
Стресс
ташқи
таъсир
(юқориҳарорат,
қурғоқчилик ва бошқа) ларга чидамли бўлади.
Эндоспорларни ҳосил бўлиши спора ҳосил
қилувчи бактерияларни табиатда яшаб қолиши
учун асосий омил ҳисобланади.
Эукариотлар
Eukaryotes
Эукариоты
ядроси
алоҳида
қобиқ
билан
ўралган
организмлар.Эукариотларгаҳаммаюксак
ўсимликлар, ҳайвонлар, сувўтлари ва замбуруғлар
киради. Эукариот организмлар Eucaryota кенжа
дунёсига киради.
216
ФОЙДАЛАНИЛГАН АДАБИЁТЛАР
Шералиев А.Ш.,Ўлмасбаева Р.Ш. Қишлоқ хўжалик экинлари карантини, Талқин, Тошкент, 2007. (дарслик)
Шералиев А. Ўсимликлар карантинида фитоэкспертиза. Тошкент. 2008. (дарслик)
Рахимов У.Х. ва бошқалар. Ўсимликларнинг карантин касалликлари. Тошкент. 2019. (Услубий қўлланма)
Хасанов Б.А. ва бошқалар. Сабзавот, картошка ҳамда полиз экинларининг касалликлари ва уларга қарши кураш. “Voris-nashriyot”, Тошкент., 2009. (ўқув қўлланма)
Хасанов Б.А. ва бошкалар. Мевали, ёнғоқ мевали дарахтлар, цитрус, резавор мевали буталар хамда ток касалликлари ва уларга карши кураш. Тошкент. 2010. (ўқув қўлланма)
Agrios G. N. Plant pathology. 5th ed. Elsevier, 2008, xviii + 922 pp.
Шералиев А.Ш. Техник экинлар касалликлари,ТошДАУ типографияси, Тошкент,2006.
Шералиев А. Ш.Рахимов У., Саттарова Р. Қишлоқ хўжалик фитопатологияси, Маъсулиятли маотбуо, Тошкент, 2008.
Хасанов Б.А. ва бошқалар. Вирусология. Тошкент. 2013. (ўқув қўлланма)
Хасанов Б.А. Қишлоқ хўжалик экинлари касалликлари ва уларга қарши кураш. Тошкент. 2011. (ўқув қўлланма)
Воронкова.А.В и др. Карантин растений. Москва., Агропромиздат. 1986. 255 стр. (дарслик)
Поспелов.С.М., Шестиперова.З.И., Долженко.И.К – Основы карантина растений. Москва., Агропромиздат. 1985. (дарслик)
Шералиев А.Ш.Умумий ва қишлоқ хўжалик фитопатологияси, Чўлпон нашриёти, Тошкент,2004.
Пересыпкин.В.Ф. – Сельскохозяйственная фитопатология. Агропромиздат.
Москва., 1989.
Израильский.В.П. – Бактериальные болезни растений. Сельхозиздат. 1960
Рогова.Т.И. – Методическое руководство по лабораторной карантинной экспиртизе растельных материалов и почвы. Изд-во Сельское хозяйство. Москва.
1960.
Ўзбекистон Республикаси ҳудудини “Ўсимликлар карантинидаги зарарли организмлардан ҳимоя қилиш ва ўсимликлар карантини соҳасида рухсат бериш тартиб-таомилларидан ўтиш тартиби тўғрисидаги” НИЗОМ. Тошкент. 2018.
Ўсимликлар карантини назоратидаги маҳсулотлар учун карантин рухсатномасини бериш тартиби тўғрисида НИЗОМ. Тошкент. 2018.
Ўсимликлар карантини назоратидаги маҳсулотлар учун фитосанитар сертификатини бериш тартиби тўғрисида НИЗОМ. Тошкент. 2018.
Ўсимликлар карантини тўғрисидаги қонун ва қоидалар (янги таҳрири) Тошкент.
2018.
Ўзбекистон Республикаси давлат стандарти. “Қишлоқ хўжалик махсулотлари Карантин текшируви ва экспертизасида намуналарни танлаш усуллари”. Тошкент.
2018.
217
МУНДАРИЖА
Кириш
Фаннинг мақсади, вазифаси ва ривожланиш тарихи
Микологик, бактериологик ва вирусологик таҳлиллар ўтказиш учун зарур жихозлар
Лабораторияда фитоэкспертизани ўтказиш қоидалари
Қишлоқ хўжалик фитосанитар назоратида намуналарни танлаш усуллари
Микроорганизмларни турли ўсимлик аъзоларидан ажратиб олиш ва турларини аниқлаш
Микологик ва бактериологик экспертиза Вирусологик ва гельментологик экспертиза Энтомологик экспертиза қилиш усуллари
Қишлоқ хўжалик экинлари уруғларини таҳлил қилиш.
Карантин бегона ўтлар уруғларини аниқлаш усуллари
Карантин бегона ўтлар ва уларни экспертизаси
АМАЛИЙ МАШҒУЛОТЛАР
Фитоэкспертиза килиш учун лабораторияни жихозлаш ва ишга тайёрлаш
Микроорганизмларни усимлик аъзоларидан ажратиб олиш усуллари
Микологик экспертиза ўтказиш усуллари
Бактериологик, вирусологик ва гелментологик экспертиза ўтказиш усуллари
Энтомологик экспертиза усуллар
Карантин бегона ўтлар уруғларини аниқлаш усуллари
Карантин экспертизасидаги хужжатларни расмийлаштириш
ЛАБОРАТОРИЯ МАШҒУЛОТЛАРИ
Ғузанинг антракноз касаллигини аниклаш
Бошокли дон экинларини кора куя касалликларини аниклаш
Маккажухорининг карантин касалликларини аниклаш
Картошканинг рак ва фитофтороз касаллигини аниклаш
Соя ва зиғирнинг карантин касалликларини аниклаш
Мевали дарахтларнинг карантин касалликларини аниклаш
Ток кучатларини экспертиза қилиш усуллари
Цитрус усимликларини фитоэкспертиза килиш
Гул ўсимликларини фитоэкспертиза қилиш
Глоссарийлар
Фойдаланилган адабиётлар
218Do'stlaringiz bilan baham: