Олий ва ўрта махсус таҳлим вазирлиги ўзбекистон республикаси қишлоқ хжалиги вазирлиги

37- расм. Катта қоринли кананинг урғочиси: 1—хомиладор бўлмасдан олдин; 2 -хомиладорлик бошида; 3— ҳомиладорлик олдидан


Кемирувчилар туркуми (Родентиа)
Кемирувчилар хордали ҳайвонлар (Cбордата) типига, сут емизувчилар (Маммалиа) синфига киради.
Хордалиларнинг ўзига хос хусусияти танаси ичида ўқ скелети ёки хордаси борлигидир (умуртқасиз ҳайвонларда хорда бўлмайди, унинг вазифасини тананинг ташқи хитин пўсти бажаради).
Бошқа ҳамма сутемизувчилар сингари кемирувчиларнинг ҳамма тана ҳарорати доимий, атрофдаги муҳит ҳароратига боғлиқ бўлмайди бу еса йил бўйи актив холатда бўлишга (озиқланиш ва кўпайишга) имкон беради.
Кемирувчиларда олдинги тишларнинг тузилиши характерлидир. Кемирувчиларда қозиқ тишлар бўлмайди, аммо исканага ўхшаш ўткир, сиртқи томони қаттиқ емал билан қопланган кўкрак тишлари яхши ривожланган. Кемирувчилар кўкрак тишларининг илдизи бўлмасада, аммо улар тез, ҳайвоннинг бутун умри бўйи усади. Шунинг учун кемирувчилар доимо қаттиқ буюмларни кемиради, акс холда уларнинг узун кўкрак тишлари уларнинг овқатланишига халал бериши мумкин.
Ун, дон, озиқ-овқат маҳсулотлари, ем-хашаклар сақланадиган омборларда, чорва фермаларида ва одам уйида кўпинча кўп миқдорда кемирувчилар — сичқонлар ва каламушлар яшайди. Улар хилма-хил озиқлар, дон, ун крупалар, турли хил уруғлар, гўшт ва сут маҳсулотлари, қуруқ мевалар, пилла ва бошқа кўпгина маҳсулотларни ейди.
Кемирувчилар жуда хўра бўлади. Каламуш бир йилда 18 кг, баoзи маoлумотларга қараганда 34 кг гача донни ейди. Агар бир жуфт каламуш бир йилда 800—1000 дона, сичқонлар еса бундан ҳам ортиқ бола берса, каламуш билан сичқонларнинг, хусусан каламуш сичқон босган йиллари, бир йилда нақадар катта зарар келтириши очиқ-ойдин кўриниб туради. Революсиядан илгари каламуш ва сичқонларга қарши амалда ҳеч қандай кураш олиб борилмаган, натижада Россияда каламуш ва сичқонлар хар йили 3,5 миллион тонна донни, бундан кам бўлмаган бошқа маҳсулотлар ва товарларни еб битирарди.
Кемирувчилар маҳсулотларни ебгина қолмай, балки уларни ўзларининг зарарли, кўпинча юқумли касаллик тарқатувчи тезаклари билан бузадилар, маҳсулотларни тупроқ ва гардга аралаштириб юборадилар, тар (идиш, қоп) ларни, уй жихозларини кемирадилар, полларда, шипларда ва деворларда кўпдан-кўп йўллар қазиб уларни кемирадилар.
Каламуш ва сичқонларнинг вабо, куйдирги, юқумли сариқ касаллиги, оқсил касаллигини, шунингдек, қушлар ва чўчқалар ўртасида ҳар хил юқумли касалликларни тарқатиши аниқланган.
Сичқонсимон кемирувчилар (Муридае оиласи) дан Ўзбекистонда Туркистон каламуши (Раттус туркестаниеус сатун) ва Северсов сичқони (Мус мусcулус севертзови Касеҳк) қишлоқ хўжалик маҳсулотларига жуда катта зарар етказади.
Бундан ташқари, мамлакатимизнинг жанубий вилоятларида плакча тишли каламуш (Несокиа индиcа грай) жуда кенг тарқалган. Бу каламуш —незокия дала екинларига жиддий зарар етказиши билан бирга суғориш системаларини ҳам емириб катта зарар етказади.
Тошкент, Сирдарё ва баoзи бир бошқа вилоятларда кул ранг каламуш учрайди. Бу каламуш хаддан ташқари агрессив ҳисобланади. У дунёнингҳамма мамлакатларига тарқалган.
Бу каламуш Ўзбекистонда яқиндагина 1941 —1945 йилларда пайдо бўлиб қолди. Уни аввало Тошкент шахрида борлиги қайд қилинди. Ҳозирги вақтда Тошкент ва Сирдарё вилоятларига ҳам тарқалиб кетди.
Кул ранг каламуш омборларда, чорва фермаларида турли хил қишлоқ маҳсулотларини ейиш билан хўжаликка жуда сезиларли даражада зарар етказади. Бундан ташқари у биноларни, жиҳозларни, мебелларни, кийимкечакларни, кутубхонадаги китобларни, металл турларни ва хоказоларни кемиради.