Олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги

Замахшарий ҳикматларидан намуналар:
— А гар т и л и н гн и н г о р т и қ ч а сў зл аш и га э га б ў л а олмасанг, 
у н д а т и зг и н и н г ж и л о в и н и ш а й т о н га т о п ш и р ган бўласан .
— М е н р ў за д о р м а н д ей са н -у , ам м о ў зи н г б ў л са б и р о д ар и и г 
гўш ти н и ей с а н , (ги й б атлар в а х ў р л и к л ар д ан с ў зл ай сан ).
— Т и ли н гдан ч и қ қ а н с а д а қ а (яъни п ан д у н а с и ҳ а т и н г ва 
м а в ъ и за ю ҳ аса н а н г) б а ъ з а н қўл и н гдан (м ол-дунёнгдан) ч и ққ ан
сад ақ ан гд а н к ў р а х а й р л и р о в д и р .
— К ўп с ў з-и б о р а л а р б о р к и , о д ам ларга у л ар ф асо ҳ атл и
к ў р и н са -д а , А ллоҳ н а зд и д а у л ар н ом ақ б у л д и р - сў зл о вч и н и
ҳам, эп ш т у в ч и н и ҳ а м м у л зам қи лур.
— К ўп о р т и қ ч а с ў зл а ш у в эш и ту в ч и н и р а н ж и т ар .
— В и ж д о н а з о б и ю т а ъ н а д а н тўгри
б ў л м аган од ам н и 
(ки м сан и) 
т аъ л и м -т а р б и я
в а
қ и й н аш
ҳ а м
тўгр и л аш и
ам ри м аҳол.
1 Қаранп Абу-л-Қосим М аҳмуд аэ-Замақш арий. Ўша a cap. 5 - бет.
2 Абу-л Қосим Млҳмуд аэ-Зам ахш арик, Уша асар. 6-бет.

---

— Т и л и ю дили тў гр и в а ҳ ақ гў й б улган о д ам н и н г х ато ю
н у қ с о н и к ам бўлур.
Ў з в аъ д аси д а т у р м ага н д а т у р л и -ту м ан
в а ж к а р с о н л а р
к ў р с а т у в ч и
к и м с а
ҳеч
қ ач о н
м а р д
ва 
ҳ и м м атл и
и н с о н
бўлолм айди.
— А лдам чилик ва ҳ и й л а к о р л и к б и л а н м а ш ҳ у р бўлган
б у р с а қ д еган й и р т қ и ч х а й в о н д а н ҳам к ў р а б а ъ з и Б а н и о д ам л ар 
к ў п р о қ ал д ам ч и р о қ д и р .
— Т ог т е п а с и д аги қ о я л а р н и к ў ч и р и ш м и н н а т эш и т и ш
ю к л а р и га н и с б а т а н е н ги л р о қ д и р .
— 
Б и р о р м аса л ад а ф и к р - м у л о ҳ а за қ и л а б о ш л аган и н гд а 
ҳ еч б и р ош и қм а, ҳ а р т о м о н л а м а ўй л аб , о б д о н ф и к р л а б иш
тутгин.
— С и д қ и д и л в а с а х и й к и м с а н и н г қ а л б и д а н б о ш қ а н а р с а н и
с и р л а р н и н г сан д и ғи қи лм а, я ъ н и ҳ а р б и р у ч р ага н к и м с ан и
с и р д о ш этм агин.
— Э й бўтам, т и л и н гн и ё м о н с ў зл а р д а н сақл а.
— К и м к и б ах т - и қб о л л и , со л и ҳ к и ш и л а р н и н г этаги га 
ё п и ш са, у а л б а т т а м у р о д у м а қ с а д и га эр и ш и б , х а й р у б а р а к а
т о п а р .1
Ю с у ф Х о с Ҳ о ж и б . Ю с у ф Х ос Ҳ о ж и б XI а с р н и н г ато қл и
ш ои ри , д о н и ш м а н д и в а д ав л а т а р б о б и д и р . У н и н г ҳ а ё ти ва 
ф а о л и я т и
ҳ а қ и д а
м аъ л у м о т б е р у в ч и
я го н а м а н б а у н и ш ' 
«Қ утадгу билиг» («С аод атга йўлл овчи билим ») д о ст о н и д и р . Б у 
д о сто н ҳ и ж р и й й и л ҳ и с о б и б и л а н 462- (м и лод и й 1069-70) й и лд а 
ёзи л ган . М у ал л и ф д о ст о н н и н г м у қ ад д и м аси д а ё ш и элл и к д ан
о ш га н и н и таъ к и д д ай д и . Ш ун га қ а р а б Ю с у ф Х ос Ҳ о ж и б XI 
а с р н и н г 20 - й и л л а р и а р а ф а с и д а туги лган , д е б а й т а о лам и з. 
Ю с у ф Х о с Ҳ о ж и б н и н г в а т а н и - Б ал асо гу н (Қ уз ўрда) Х1-ХП 
а с р л а р н и н г й и р и к с а в д о -с о т и қ ҳ ам д а м а д а н и й м а р к а зл а р и д а н
б и р и эди. Б у ш аҳ а р и к к и м а р та қ о р а х о н и й л а р н и н г п о й тах ти
ҳ а м б ўлган эд и .2
‘ Абу-л Қосим аз -Замахшарии. Ўша асар. 48-77-етлар.
2 5оласо1уннивг вайроналари Қ иргиэистоннинг Туқмоқ ш аҳри яқинида булган қадимги 
Оқпеш ин шаҳри урнида ҳ о эвр ҳам бор. Н.М аллаев. «Ўзбек адабиёти тарихи». -T. 1976. 111-бет.

---

«Қ утадгу б и л и г» н и н г уч қ ў л ё зм а н у сх аси м аълум . Б у 
н усхалар «Вена» 
(ёки «Ҳ ирот»), «Қ оҳира» в а «Н ам ан ган » 
н у сх ал а р и д еб ю ри ти л ад и . Б и р и н ч и н у сх аси XIX ас р н и н г 20 
й и лл ар и д а И стам б у л д а то п и л д и . - Ҳ и р о т нусхаси . И к к и н ч и
қ ўлёзм а н у с х а с и 1896 й и л д а Қ о ҳ и р а д а топилди. - Қ о ҳ и р а
нусҳаси, 1913 й и лд а Н а м а н г а н д а топ и лд и - Н ам ан ган н у с х а с и .1
«Қ утадғу билиг» ж а м и Н ам ан ган н усх аси д а 6500 б ай тга 
13000 м и с р а г а я қ и н були б, у 73 ф а сл -б о б га б ули нган. Ун б и р
б оби д о с т о н н и н г м у ҳ а д д и м а с и булиб, а с о с и й қ и с м и 12-бобдан, 
К унтугди д еган ҳ у к м д о р н и н г т а ъ р и ф и б илан б о ш л ан а д и .2 
«Қ утадғу билиг» а х л о қ и й - т а ъ л и м и й асар д и р .У н и н г а х л о қ ва 
одоб м ас а л а л а р и г а б аги ш л а н га н м ахсус б о б л а р и ги н а эм ас, 
б алки
и ж т и м о и й -с и ё с и й
м а са л а л а р га б аги ш л ан ган
м ахсус 
б о б л ар и д а ҳ а м Ю с у ф Х ос Ҳ о ж и б у з а х л о қ и й - т аъ л и м и й
қ а р а ш л а р и н и и ф о д ал а й д и . Х а л қ н и н г турли т а б а ҳ а л а р и г а ўги т 
беради, у л а р га п а н д -н а с и ҳ а т қи л ад и . У нинг ах л о қ и й - т аъ л и м и й
ф и к р л а р и
ж и д к и й
а ҳ а м и я т г а
эга 
булиб, 
м ад ан и я т
в а
м а ъ р и ф а т н и
р а в н а қ
т о п ти р и ш га , 
о л и ж ан о б
и н с о н и й
х и сл ат л ар н и т а р ги б қ и л и ш га қ ар ат и л га н .
« Қ утадгу билиг» д и д а к т и к д о с т о н и ах л о қ в а о д о б га д о й р
қ и м м атли пан д - н а с и ҳ а т л а р н и уз и ч и га олади. Д о с то н ти л
одоби, с е в ги в а сад о қ ат, р о с т гў й л и к ва ҳ ал о л л и к
к а б и
м асалал ар ҳ а қ и д а ҳ и к м а т л и с у зл а р сузлайди, м а й х у р л и к в а 
м у т ак а б б и р л и к н и т а н қ и д қи л ад и , к и ш и н и н г ю р и ш - т у р и п ш , 
у зи н и т у ти ш и ҳ а ҳ и д а у ги т б ер ад и . Б улар д о ст о н н и н г бутун 
м азм у н и в а м о ҳ и я т и га с и н гд и р и л а д и
«Қ утадгу билиг» н и н г б и р н е ч а б о б и б е в о с и т а а х л о қ в а одоб 
м асалал ар и га