Олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги

Шарқ маданияти тарихида нотиқлик санъатининг ўрни.
С а в о л л а р
1. 
Ваъз нима? Воиз деб кимларга айтилади?
2. 
Ш арқ нотиқлиги ҳақида нималар биласиз?
3. 
Гарб нотиқлиги билан Ш арқ нотиқлигининг қандай 
ўхш аш ва ф арқли томонлари бор?
4. 
Ш ареда нотақлик ва нутқ маданияти масалалари билан 
шугулланган олимлардан кимларни биласиз?
5. 
Н отиқлар қайси ж иҳатлари билан воизлардан аж ралиб 
туради?
Топшириқлар
Қуйидаги буюк мутафаккирларнинг нотиқлик санъати ва
нутқ маданияти масалаларига бағишланган асарлари
ҳаҳида маълумот тошшг.
А б у Н а с р Ф о р о б и й . А б у Н а с р М у ҳ ам м ад и б н М у ҳ ам м ад
и б н У злуғ и б н Т п а р х о н Ф о р о б и й 872-873 - й и л л ар д а (260 
ҳ и ж р и й й и ли да) А р и с с у в и С и р д а р ё га қ у й и л ад и ган ер д аги
Ф о р о б д е г а н ж о й д а туги лган . XIII - XIV а ср т а р и х ч и л а р и н и н г
хувоҳл и к 
б е р и ш и ч а
Ф о р о б
Ш о ш н и н г 
(Т ош кен тн и н г) 
ш и м о л р о ги д а 
ж о й л аш ган . 
Ш ун и н гд ек, 
м ан б алар д а 
Ф о р о б
я қ и н и д а г и С у т к а н т ш аҳ р и ҳ а қ и д а ҳам м аъ л у м о тл ар у ч р ай д и .1
А бу Н а с р Ф о р о б и й ҳ ам EX - X а с р л а р д а - и қ т и с о д и й ва 
с и ё с и й зи д д и я тл а р к у ч а й га н б и р д ав р д а я ш аб и ж о д этди. У
1 М.М.Хайруллаев. Форобий. -Т. 1991. 3-бет

---

и л м н и н г ту р ли с о ҳ а л а р и н и м у к ам м а л билган ва улар ҳ ақ и д а 
м у с т а қ и л ф и к р л а р б аё н қ и л ган б у ю к алломадир. Н у тқ в а ақ л
т а р б и я с и г а о и д и лм лар тў ғр и с и д а Ф о р о б и й қ и м м атл и ф и к р л а р
айтган.
Ф о р о б и й н и н г ай ти ш и ч а, м а н т и қ ш ундай бир сан ъ атки , 
к и ш и н о т и қ л и к д ан адаш и б қ о л ад и ган булса, тў ғр и ф и к р л а ш г а
ол и б к ел у в ч и ва а қ л ё р д а м и д а б и р о р х у л оса ч и қ ар и ла д и ган
булса, х а т о л а р н и н г о лди н и о л увчи н а р с а л а р н и уз и ч и га олади. 
У н и н г 
а қ л г а
м у н о саб ат и
гр а м м ат и к а
са н ъ а т и н и н г 
ти л га 
м у н о с а б а т и к а б и д и р .1
А б у А л и и б н С и н о (980-1037). У рта а с р Ш ар қ и н и н г б у ю к 
ал л о м ал ар и о р а с и д а м аш ҳ у р т а б и б , ф ай л асу ф , ш о и р А б у Али 
и б н С и н о ало ҳ и д а ў р и н тутад и . У н инг турли соҳалар би л ан
б и р г а т а ъ л и м - тар б и я, ах л о қ в а н у тқ ҳ а қ и д а ҳам ф и к р л а р и
м ав ж у д к и , ул ар б и л ан я қ и н д а н т а н и ш и ш н о ти қ л и к с а н ъ а т и н и
м у к а м м а л у р ган и ш га ё р д ам б ерад и . Я хш и дуст қ а й с и й у л
б и л а н а х л о қ и й к а м ч и л и к л ар н и т у за ти ш д а б он щ ал ар га ёр д ам
б е р и ш и м у м ки н л и ги м а с а л а с и га и б н С и н о ал оҳи д а эъ т и б о р
б е р а д и в а н о т и қ қ у й и д а ги л ар га ам ал қ и л и ш и л о зи м д еб
билади:
1. 
Н аси ҳ ат
(Н утқ -
Б.Ў в а А С ) 
қуп ол о ҳ ан гд а 
б ер и л и ш и к е р а к эм ас.
2. 
С у ҳ б атд о ш н и н г 
илм
д а р а ж а с и н и
ҳ и со б га 
ол и ш
за р у р .
3. 
Н а с и ҳ а т га (в аъ зх о н л и к к а) к у п б ер и л м асл и к к е р а к , 
у н и ў р т о қ л и к су ҳ б а т и т а р з и д а о л и б б о р и ш к е р а к .
4. 
Н а с и ҳ а т н и м у л о й и м оҳангда, ёл ги з олиб б о р и ш
к е р а к .
5. 
А гар т а ъ н а қ и л м о қ ч и б ўлсан г, б о ш қ алар к ам ч и л и ги
б и л ан қ и ё с л а б т а ъ н а қил.
6. 
А гар у з эъ т и қ о д и н гн и а й т м о қ ч и булсанг, ф а қ а т