Олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги

М а р к П арт иус Като
ё к и
Катону
ир. К ато н н о т и қ с и ф а т и д а н у т қ с а н ъ а т и н а за р и я с и ва
1 Қаранг. С.Иномхужаев. Ўша асар. 91-92 - бетлар.
2
Қарлнг. С.Иномхужаев. Ўша асар. 92 - бет.
3 Қаранг. С.Иномхужаев. Уша асар. 94 - бет.

---

ам ал и ёти м а сал ал ар и б и л ан м ахсус ш у гулл ан ган . Л е к и н у н и н г 
н у т қ л ар и д а н ж у д а кам қ и с м и б и зга ч а е т и б келган .
К атон ў з н у т қ и д а қ а р а м а -қ а р ш и қ ў й и ш у с у л и н и ж у д а
ўри н ли қўллайди. У н и н г н у т қ и д а д ал и л л ар ку ч л и л и ги д ан ҳеч
ки м қ а р ш и гап и р а олм асди. 
Ш у б и л а н б и р га н у т қ н и н г 
ж он ли л и ги , м асал ан и қ и с қ а ч а б аён қ и л а билиш , қ ў й и л ган
м асал ан и
ё р қ и н
к ў р с а т а
б и л и ш
у ч у н
н у т қ и га
н а ф о с а т
б ағи ш ларди.
К ато н н о т и қ с и ф а т и д а n iy қ а д а р куч л и м а ҳ о р а т эгаси
эдики, 
б у б о р ад а у н га Ц и ц е р о н ҳ а м т а н
б е р и б
ёзади . 
«Ҳ ам м аси н и я н а д а ч и р о й л и р о қ , я н а д а н а ф и с р о қ қи л и б а й т и ш
м ум ки н, ам м о ҳ еч н а р с а н и у н д ан к у ч л и р о қ в а ж о н л и р о қ қ и л и б
ай ги ш
м у м к и н
эм ас». 
Т е м п е р а м е н т
б и л а н
сў зл аш
б о р ас й д а
Ц и ц е р о н д ея р л и ҳ еч к и м га ш у қ ад ар ю к с а к б аҳ о б ер м ай д и .
А к а -у к а Г р ак х л ар . А к а - у к а Г р а к х л ар эр а м и зд а н о л д и н ги И 
аср д а
я ш а б
ўти ш ган . 
А каси
Т и б е р и й
в а 
у к а с и
К а й
Г р ак х л ар н и н г н о т и қ л и к и с т еъ д о д и у л а р н и н г ғ о я в и й -и ж т и м о и й
қ а р а ш л а р и за м и н и д а о ч и лди в а ш у ҳ р ат қо зо н д и . У лкан д авл ат 
ар б о б л а р и б ў лга н а к а - у к а Г р акх л ар И т а л и я д а е р р е ф о р м а с и
уч ун к у р а ш о л и б б о р д и л ар .
Хуллас, а к а - у к а Г р ак х л ар ж а ҳ о н н о т и қ л и к с а н ъ а т и
т а р и х и д а ў зл а р и н и н г ё р қ и н д у н ё қ а р а ш и га , а н и қ и д еал ва 
м у стақ и л и ф о д а у с л у б и га э г а б улган си й м о л ар д и р . Ш у н и н г 
уч ун ҳ а м ул ар а с р л а р о ш а ж а ҳ о н н о т и қ л и к м а д а н и я ти н и н г 
к у р к и б ўли б к ел я п т и .2
М а р к А н т о н и й (э р а м и зд а н о л д и н ги 143-87 й и лл ар ). Рим
н о т и қ л и к с а н ъ а т и н и н г й и р и к н а м о ё н д а с и , д ав л ат а р б о б и
Ц и ц е р о н ў з и н и н г « Н о т и қ ҳақи д а» н о м л и р и с о л а с и д а М а р к
А н то н и й н и ў з и б и л ан т е н г кўрган .
М а р к
А н то н и й
д ав л ат
к о н с у л и
в а
ц е н зо р л и к
м ар та б а л а р и д а и ш л аб, асо сан , х а л қ м а ж л и с л а р и в а се н а т д а
сў зларди . Н о т и қ с и ф а т и д а х а р а к т е р л и х у с у с и я т и ш у н д ак и , у
к ў п и н ч а аввал д а н т а й ё р л ан м а с д а н , э к с п р о м т ~ б ад и ҳ а т а р зи д а
н у т қ сў зл а р д и .3
Ц и ц е р о н . М а р к Т уллий Ц и ц е р о н э р а м и зд а н о л д и н ги 106 
й и л н и н г 3 -я н в а р и д а Л а ц и я д ега н к и ч и к ш аҳ а р га
қ ар аш л и

---

А рпи на д еган ж о й д а туги лган . У, асосан , суд н о ти қ л и ги д а 
ш уҳрат қ о зо н г а н с ў з с а н ъ а т к о р л а р и д а н б ирид ир. Ц и ц е р о н
эр ам и зд ан ол д и н ги 6 3 -й и л д а о ли й л ав о зи м га - к о я с у л л и к к а
сайланади. Ц и ц е р о н э р а м и з д а н олди нги 43-йилда 6 -д ек аб р д ан
7-д екабрга 
ў т а р
к е ч а с и
А н то н и й
к и ш и л ар и
т о м о н и д ан
ўлдирилади. Т а р и х и й м а ъ л у м о тл ар га к ў р а Ц и ц е р о н д ан 150 т а
нутқ, қол ган б ўли б ш у н д а н 58 т а си б и згач а етиб келган.
Булар:
1. Ф а л с а ф а м а в зу л а р и д а ё зи л га н 12 т а асар.
2. Н о т и қ л и к т а р и х и в а н а за р и я с и га о и д 7 та рисола.
3. Ж а м и 800 т а ч а м а к т у б
Ц и ц е р о н н и н г
ҳ а ё т и , 
и ж оди , 
ф а л с а ф и й
в а
ад аб и й
қ араш лари , н о т и қ л и к м а ҳ о р а т и в а б у со ҳ адаги т аъ л и м о ти
ҳ о зи р ги к у н д а ҳ а м а м а л и й в а н а з а р и й а ҳ ам и я тга м о л и к д и р .1
Ц и ц е р о н
в а
Д е м о с ф е н
қад и м ги
н о т и қ л ар н и н г 
эн г 
б ую к лари эди. Д е м о с ф е н к ў п р о қ ў зи н и н г си ёси й н оти қ л и ги
билан ш у ҳ р ат т о п г а н бўлса, Ц и ц е р о н суд н о т и қ л и ги б и л ан
танилди. А лбатта, Ц и ц е р о н н у т қ л а р и с и ё с и й ж и ҳ атд ан ҳ ам
кучли эди.2
М а р к Ф а б и й К в и н т и л и а н . Р и м н о т и қ л и к с а н ъ а т и н и н г б у ю к
н а за р и ёт ч и л ар и д ан б и р и К в и н ти л и а н д и р (35 й и лд а тутилиб, 96 
йилда в а ф о т этган). У н и н г «Н о ти қ б и л и м и ҳақи да» н ом ли 
асар и
м авж улд и р. 
К в и н т и л и а н
Ц и ц е р о н
в а
б о ш ҳ а 
Р им
н о т и қ л ар и ф и к р и г а қ ў ш и л га н ҳ о л д а ҳ а м м а н о т и қ б и р и н ч и
н авб атд а б и ли м ли б ў л и ш и л о зи м л и ги н и айтади . Ш у б и л ан
б и р га К в и н ти л и ан а х л о қ п р и н ц и п л а р и н и о л ға суради . У н о т и қ
ахлоқли, о л и ж ан о б б ў л и ш и л ози м , б у си з ҳ еч к ач о н ҳ а қ и қ и й
н о ти қ д а р а ж а с и г а к ў т а р и л а олм айди, д еб билади.
Т о п ш и р и қ
Г о м ер н и н г 
«И лиада» 
в а
«О д и ссея» 
д о сто н л ар и д ан
н о ти қ л и к 
с а н ъ а т и
т а св и р л а н га н
аса р
қ а ҳ р а м о н л а р и н и н г 
н у тқл ари д ан н а м у н а ёзи н г.
1 Қаранг: С.Иномхўжаев. Ўша асар. 104-106 - бетлар.
2
Қаранг: Б.Ўрннбоев, А.Солиев. Ўпм асар. 22 - бет.
3 Қаранг Б.Уринбоев, А-Солиев. Ўша асар. 24 - бет.

---

А д аб иётлар.
1. 
С .И н о м х ў ж а ев Н о т и қ л и к с а н ъ а т и асо сл ар и . Т. 1982.
2. 
Б .Ў ринбоев, А .С ол и ев Н о т и қ л и к м а ҳ о р ати . Т : 1984.
3. 
А .А лим уҳам едов А н т и к ад а б и ё т т ар и х и . Т. 1969.
4. 
Р .Қ ўн ғуров, Э .Б егм атов, Ё .Т о ж и ев Н у т қ м а д а н и я т и в а
у сл у б и я т ас о сл ар и . Т. 1992.
5. 
К .Н а за р о в , С .У см онов, Қ .Т о ҳ и р о в Ю р и с т н и н г н у т қ
м ад ан и я ти . Т. 2003.