Олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги ўрта махсус, касб-ҳунар таълими маркази тадбиркорлик ва бизнес асослари

Кичик бизнес субъектлари


Кичик корхоналар


Оилавий корхоналар



Kasanachilik bilan shug‘ullanish va uning afzalliklari

Respublikamizda kasanachilik bilan shug‘ullanish ko‘p jihatdan ma’lum kasbga ega bo‘lib, uy sharoitida ishlashni ma’qul ko‘radigan fuqarolar uchun juda qulaydir. Umuman olganda, kasanachilik tushunchasi tuzilgan mehnat shartnomasiga muvofiq jismoniy shaxs — kasanachining yashash joyi bo‘yicha unga yoki uning oila a’zolariga tegishli bo‘lgan boshqa binolarda ish beruvchining buyurtmalari bo‘yicha tovarlar ishlab chiqarish yoki xizmatlar ko‘rsatish tushuniladi. Mamlakatimizda kasanachilikni rivojlantirish maqsadida bir necha imtiyozlar joriy etilgan. Masalan, korxonalar bilan mehnat shartnomasini tuzgan kasanachilarga xuddi biron korxonada shtat asosida ishlayotgan xodimdek mehnat daftarchasi ochiladi va band aholi toifasiga kiradi, eng muhimi ularga, pensiyalar va ijtimoiy sug‘urta bo‘yicha nafaqalar tayinlashda kasanachilik asosida ishlagan vaqti mehnat stajiga qo‘shiladi. Shu bilan birga, korxonalar uchun ham kasanachilar mehnatidan foydalanish qulay, chunki ular 2014-yilning 1-yanvariga qadar mehnat shartnomasi asosida kasanachilarga to‘lanadigan mablag‘larga teng miqdorda, mehnatga haq to‘lash fondidan yagona ijtimoiy to‘lovni to‘lashdan ozod etilgan. Agar korxona kasanachi mehnatidan foydalanmasdan fuqaroni ishchi xodim sifatida qabul qilsa, unga hisoblangan ish haqiga nisbatan 25 % miqdorida yagona ijtimoiy to‘lov to‘lanishi kerak, ushbu xizmatni kasanachi mehnatidan foydalanib tashkil etsa, u holda 25 % miqdorida yagona ijtimoiy to‘lovni to‘lashdan ozod etiladi. Mazkur imtiyoz bilan birga agar kasanachilik bilan shug‘ullanayotgan jismoniy shaxslarni jalb qilgan holda kichik korxonalar ko‘rinishida ishni tashkil etsalar, xodimlar sonining

cheklangan me’yorlarini 30 % ga oshirishga ruxsat etiladi.
Kasanachi o‘zining uyida mehnat faoliyatini ko‘rsatayotgan bo‘lsa, turar joylarni yashash uchun mo‘ljallanmagan joylar toifasiga o‘tkazish talab etilmaydi, ya’ni ortiqcha hujjatlar yig‘ib hokimiyatdan noturar joy obyekti sifatida ruxsatnoma olish kerak emas. Agarda fuqarolar o‘z turar joyidan kasanachilikdan tashqari tadbirkorlik faoliyati bilan shug‘ullanishda foydalanmoqchi bo‘lsa, o‘rnatilgan tartibda noturar joy obyekti sifatida ruxsatnoma olishi shart.
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2009-yil 15-maydagi Qaroriga ko‘ra, kichik korxona o‘z uylarida ishlayotgan (kasanachilik bilan shug‘ullanayotgan) fuqarolar bilan, qonun hujjatlarida belgilangan xodimlar sonining cheklangan normatividan ko‘pi bilan 30 % oshgan miqdorda mehnat shartnomalari tuzganda, kichik korxonalar uchun nazarda tutilgan kafolatlar, imtiyozlar va preferensiyalar mazkur korxona uchun saqlanib qoladi.
Hozirda tadbirkorlikni rivojlantirish, kichik biznes va xususiy tadbir- korlik sohasiga xorijiy sarmoyalarni olib kirish uchun mikrofirmalar, kichik korxonalar tashkil etilib, maqbul sharoitlar yaratilmoqda.
Тadbirkor bo‘lishni xohlagan insonlar ega bo‘lishi lozim bo‘lgan (yoki rivojlantirish imkoniyatiga ega bo‘lgan) ma’lum xususiyatlar mavjud. Agar tadbirkorlarni boshqa insonlar guruhi bilan turli xususiyat va ko‘nikmalarni baholash orqali solishtiradigan bo‘lsak, tadbirkorlar bir qator o‘ziga xos xususiyatlar mavjudligi bilan ajralib turadilar, xususan:

1. 
   Yuqori mehnat qobiliyati: biznesni boshqarish yuqori hara- katchanlikni va intiluvchanlikni talab qiladi. Bu — zarur bo‘lganda, uzoq muddat davomida ishlay olish, tang vaziyatlarda ham juda qattiq ishlash va yaxshi uxlay olish imkoniyati bo‘lmaganda ham mehnat qobiliyatini saqlay olish bilan bog‘liq.
   
2. 
   O‘z kuchiga ishonish: biznesda rivojlanish uchun insonlar o‘z kuchlariga va o‘zlari oldiga qo‘ygan maqsadlarga erisha olish qobiliyatlari borligiga ishonishlari lozim. Bu, odatda, quyidagi ibora bilan ifodalanadi: «Agar siz biron nimaga juda intilsangiz va shu narsa ustida ishlashga tayyor bo‘lsangiz, siz o‘zingiz istagan narsaga, albatta,erishasiz».
   
3. 
   O‘z kelajagini qurish: o‘ziga ishonchli ish va daromad yaratish barcha tadbirkorlarning maqsadi bo‘lib hisoblanadi; bu maqsadga erishishga bo‘lgan ishonch ularning shaxsiy qobiliyatlariga asoslanadi. Bu — biznesdan olinayotgan daromadning miqdori muvofiq mezonga yetishi uchun bir necha yil o‘tishi mumkinligini anglatadi.
   
4. 
   Foyda olishga yo‘nalganlik: pul ishlab topishga bo‘lgan qiziqish insonning o‘z korxonasini boshqara olishga qodirligini belgilovchi aniq ko‘rsatkich hisoblanadi. Bu biznesning birinchi darajali ekanligini anglatadi. Pullar korxona doirasida ishlashi lozim, tadbirkorning bundagi vazifasi esa korxonada mavjud pullar yangi pullarni ishlab chiqarishi uchun ular qay tarzda qo‘llanishi lozimligi yechimini topishdir.
   
5. 
   Maqsadlarga erishishga intilish: biznesda muvaffaqiyatga erishish aniq maqsadlarni qo‘ya bilish qobiliyatiga, shuningdek, ushbu maqsadlarga erishishda qat’iylik bilan ishlashga bog‘liq. Ushbu maqsadlarni qo‘ya bilish qobiliyati (inson nimaga o‘rganishi lozimligi borasida) va ushbu maqsadlarga erishish yo‘nalishida ishlash tadbirkor uchun poydevor hisoblanadi.
   
6. 
   Тirishqoqlik: ko‘pgina insonlarga har qanday biznes vaqt-vaqti bilan qiyinchiliklar va ko‘ngil qolishlarni olib keladi. Ishni qat’iy davom ettirish va muammoni uning yechimi topilgunga qadar, uni yengish qat’iyat — muvaffaqiyatga erishishning asosiy omillari hisoblanadi.
   
7. 
   Omadsizliklarni bartaraf qila olish: har bir biznes, albatta, o‘zida ko‘ngil qolishi va omadsizliklarning suvosti toshlariga, lekin shu bilan
   

birga, muvaffaqiyat cho‘qqilariga ega. Omadsizliklarni bartaraf qila bilish uning manbayini aniqlashni, tegishli xulosalar chiqarishni va unda yangi imkoniyatlar kurtaklarini topishga harakat qilishni nazarda tutadi. Agar bunday xususiyat insonda yo‘q bo‘lsa, dastlabki omadsizliklarning o‘ziyoq insonning o‘zini o‘zi band qilish harakatlariga chek qo‘yadi.

8. 
   Qaytma aloqadan foydalanishni bilish: ishlar qanday ketayotganligi, rejalar qanday amalga oshayotganligi haqida bilish, qaytma aloqa belgilarini tahlil qila bilish, shuningdek, boshqalar bilan maslahatlashish yana bir asosiy sifat bo‘lib hisoblanadi.
   
9. 
   Тashabbuskorlik: tadqiqotlar shuni ko‘rsatadiki, muvaffaqiyatli biznesmenlar tashabbuskorlikni namoyon qilib, uni o‘z qo‘liga olish imkoniyatini qidirishgan holda o‘zlarini shunday holatga qo‘yishadiki, muvaffaqiyat uchun ham, mag‘lubiyat uchun ham mas’ul bo‘lishadi.
   
10. 
    Eshitish istagi: muvaffaqiyatli rivojlanuvchi biznesmenlar guruhiga boshqalarga quloq solmaydigan va tashqi resurslardan foydalanmaydigan, o‘z ichiga kirib ketgan individiumlar guruhi kirmaydi. O‘z kuchiga ortiqcha ishonish, zarur bo‘lganda, bank xizmatlari, buxgalterlar va biznes maslahatchilar kabi malakali mutaxassislardan yordam so‘rash qobiliyatini inkor etmaydi.
    
11. 
    Shaxsiy mezonlarni o‘rnatish: faoliyat yuritish mezonlarini o‘rnatish va ularga erishish bo‘yicha keyingi ish olib borish — gullab- yashnovchi korxonaning yana bir ko‘rsatkichi hisoblanadi. Bu mezonlar daromad, sifat, sotuv hajmi yoki aylanma mablag‘ darajasini aniqlab berishi mumkin. Ko‘pgina korxonalar ularning ishlari yildan yilga yaxshiroq borishiga intilishadi, ular joriy yil uchun o‘rnatilgan mezonlarga nisbatan yuqoriroq mezonlarni o‘rnatib, ularga erishadilar.
    
12. 
    Noaniqlik sharoitida ishlay bilish: tadbirkorlik yollanma mehnatga nisbatan ko‘proq noaniqlik bilan bog‘liq. Bu noaniqlik sotuv hajmi va aylanma mablag‘ga tegishli bo‘lishi, shu bilan birga, materiallarni ta’minlash, narx, bankning qo‘llab-quvvatlashi kabi boshqa sohalarni ham qamrashi mumkin. Bunday noaniqlik sharoitida ruhiy charchashsiz ishlash qobiliyati juda muhim omil sanaladi.
    
13. 
    Ishga butunlay berilib ishlash: korxonani yaratish va uni boshqarish faoliyatiga butunlay berilib ketish, shuningdek, hayot tarzi o‘zgarishini talab qiladi. Biznes tadbirkor hayotida birinchi ustuvorlik bo‘lishi lozim.
    
14. 
    Xarakterning kuchli tomonlariga tayanish: muvaffaqiyatga erishuvchi biznesmenlar ularda mavjud bo‘lgan kuchli tomonlarga tayangan holda ish olib borishadi, bu tomonlar qo‘l ishini sifatli bajara olish ko‘nikmalari, insonlar orasidagi yaxshi munosabatlarni o‘rnata olish ko‘nikmalari, sotishni bilish, yaxshi tashkil qilish qobiliyati, hujjatlar va boshqa yozma materiallarni chiroyli rasmiylashtira olish,
    

aniq bir mahsulot yoki xizmatni bilish, savdo tizimidagi insonlarni bilish, shuningdek, aloqalarni o‘rnata olish va ularni qo‘llay bilish qobiliyati bo‘lishi mumkin.

15. 
    Ishonchlilik va to‘g‘rilik: haqiqatgo‘ylik, ish munosabatlarida to‘g‘rilik va va’da qilingan ishni bajarishdagi ishonchlilik korxonani muvaffaqiyatli boshqarishning asosiy omillari bo‘lib hisoblanadi.
    
16. 
    Тavakkalni o‘z zimmasiga ola bilish: har bir korxonaning faoliyati tavakkal bilan bog‘liq. O‘lchangan yoki hisoblab chiqilgan tavakkalni o‘z zimmasiga ola bilish qobiliyati ko‘rsatkich bo‘lib hisoblanadi. Тavakkalga bunday yondashuv ushbu tavakkal butunlay yo‘q bo‘lishi uchun taxminiy narxlar va foydani aniqlash, muvaffaqiyatga erishish ehtimoli va o‘z qobiliyatlariga ishonishni ko‘zda tutadi.
    

4.