|
5.2-жадвал. Креативлик ва инновацион ёндашувни
шакллантиришга йўналтирилган дарс лойиҳаси
Мазмун,
мавзулар, кичик
мавзулар,
кўникмалар,
тушунчалар
Мавзулар:
• Қуёшнинг
иқлимга
таъсири
• Иқлимга
Кичик
мавзулар:
• Иссиқхона
эффекти
• Кенглик
Кўникмалар:
• Танқидий фикрлаш:
сабаб ва оқибат
• Креатив фикрлаш:
инновация ва эркин
90
таъсир этувчи
омиллар
• Дунёда юз
берувчи иқлим
ҳодисалари
• Океан
оқимларинигг
тезлиги
• Шамоллар
• Табиий
ландшафт
фикрлаш
• Баён ёзиш/изоҳ
бериш
Асосий савол
Инсонларнинг ҳатти-ҳаракатлари иқлимга қандай
таъсир кўрсатади?
Баҳолаш
Умумий
Кўникмалар
даражаси
Ўқиш: турли
даражалар
Қизиқиш
даражасининг
юқорилиги
Когнитив
услубнинг қайд
этилиши
Талабалар
эътиборини
жалб этиш
Ўқитувчи АҚШда жойлашган 5 шаҳарнинг йиллик
ўртача ҳаво ҳарорати рўйхатини келтиради.
Талабалар булар қайси шаҳарлар эканлигини топишлари
ва нима учун айнан шу шаҳарлар бўлиши кераклигини
изоҳлаб беришлари лозим
Дарсни
режалаштириш
Ўқитувчи
талабалар
билан ғарбий
шамолларнинг
об-ҳавога
таъсирини
муҳокама
қилади.
Талабалар
оғзаки
равишда бир
ҳил кенгликда
жойлашган
шаҳарлар ва
агарда Ер
сайёраси 66%
эгилиб ўз ўқи
атрофида
айланса,
қандай
табиий
Талабалар дарс
жараёнида
креатив ва
инновацион
фикрлаш
кўникмаларини
амалда
қўллайдилар.
Ўқувчилар
инновацион
натижага
эришиш учун 5
босқичдан
ўтади.
Талабалар
берилган
вазифалар
инновацион
фикрлаш ва
инновацион
ечимларни
Талабаларнинг
натижалари
инновацион жараён
натижасида келиб
чиқади.
Натижа/ғоя/фикрлар
қоғозга туширилади.
Ўқитувчи талабалар
кўрсатган
натижаларни таҳлил
қилади ва
талабаларга баҳолаш
методини
тушунтириб беради.
Юзага келган
тушунмовчиликлар
аниқлаштирилади.
Натижалар умумий
муҳокама шаклида
таҳлил қилиниши
мумкин
91
ҳодисалар юз
бериши
мумкинлигини
изоҳлаб
беради
қўллашни
талаб этишини
англайди.
Дарс жараёни:
Кириш:
Ўқитувчи талабаларга
иссиқхона эффектини
юзага келтирувчи
омилларни тасаввур ва
ўзлаштирилган
билимлари ёрдамида
аниқлашлари
лозимлигини айтади.
Кичик гуруҳларга
бўлинган талабалар
иккита вебсайтда
берилган
маълумотлардан
фойдаланиши мумкин.
Маълумотлар
“иссиқхона
эффекти”нинг олдини
олиш ёки унинг
таъсирини
камайтириш чора-
тадбирларидан иборат
бўлиши керак
Жараён:
Кичик тадқиқот олиб
боргандан сўнг талабалар
ақлий ҳужум стратегиясини
қўллаган ҳолда нима учун
иссиқхона эффекти кундан
кунга катта муаммоларга
сабабчи бўлмоқдалигини
аниқлашлари лозим. Талабалар
билимларига таянган ҳолда ўз
ғоялари ва фикрларини
билдирадилар.
Талабалар муаммони ҳал
этишда инновацион
ечимлардан фойдаланишнинг
босқичларини ёритиб
беришлари керак.
Инновацион ечим келгусида
қандай натижалар
кўрсатади?
Баҳолаш
Ўқитувчи инновацион жараённи баҳолайди ва ҳар бир
талабанинг қилган меҳнатига изоҳ беради
5.3-жадвал. Креативлик ва иновацион кўникмаларни
шакллантириш мезон ва даражаларини аниқлаш (намуна)
Натижа/
маҳсулот
элементи
Қониқарли
Яхши
Жуда яхши
Аъло
“Ақлий
Жуда кам
Бир қатор
Бир қанча
Жуда кўп
92
ҳужум”
Ер-Қуёш
боғлиқлиги
Қуёш
айланиши
Революция
“Иссиқхон
а
эффекти”
далиллар
келтирилган;
Тадқиқот
олиб
борилмаган;
Фақатгина
манбаъси
номаълум
далиллар;
Бир икки
деталлар
мавжуд
далиллар
келтирилган;
Кичик
тадқиқот
олиб
борилган;
Деталлар
билан
бойитилган
далиллар
мавжуд
далиллар
келтирилга
н;
Тадқиқот
олиб
борилган;
Мантиқий
, ўйлаб
топил-ган
ва ориги-
нал
деталлар
билан бойи-
тилган
далил-лар
мавжуд
далил-лар
келтирилган;
Тадқиқот ва
чуқур
изланишлар олиб
борилган;
Оригинал, ман-
тиқий, ўйлаб
то-пилган
ғоялар воқе-алар
мазмунини
кенгайтирган;
Қўшимча
қилин-ган
деталлар
воқеаларга
ҳиссий тус
берган
Гуруҳни баҳолаш
Сабаб ва
оқибатлар
ни
изоҳланг
Бир оқибат
Бир ечим
Иккита
оқибат
Бир ёки
иккита ечим
Учта
оқибат
Ҳар бир
оқибат
учун
иккитадан
ечим
Учтадан кўпроқ
оқибат
Ҳар бир оқибат
учун учтадан
ечим
Индивидуал баҳолаш
Қарор
қабул
қилиш
Қарор қабул
қилишда ҳеч
қандай
мезонлардан
фойдаланилма
ган
Қарор қабул
қилишда
маълум бир
мезондан
фойдаланилг
ан
Қарор қабул
қилишда
бир қатор
мезонларда
н
фойдаланил
ган
Қарор қабул
қилишда кўплаб
мезонлардан
фойдаланилган
Режа
тузиш
Берилган
вазифа
босқичма-
босқич
Берилган
вазифани
бажаришда
баъзи
Босқичлар
тўғри
тузилган ва
реалистик
Босқичлар
тўғри тузилган
ва реалистик
ғоялар тўғри
93
бажарилмага
н. Ҳеч қандай
режага амал
қилинмаган
босқичлар
кўздан четда
қолган
ғоялар
тўғри
танланган
танланган
бўлиб, чуқур
мазмунга эга.
5.4-жадвал. Инновацион қарашларни ривожлантириш:
Муваффақият учун туртки
Йўналтирувчи “нур”
Ўша жойга қанай бориш мумкин?
Инновацион фикрни ҳосил қилинг
Контекст (тугал фикрни)
шакллантиринг
Инновацион муҳитни ҳосил қилинг
Фостернинг креатив имконияти
Талабаларни умумий муваффақиятга
жалб этиш
Муваффақиятга эришиш чораларини
таъминлаш
Инновациялар моҳиятини тушуниш
Ўқитувчи ва талабалар учун
мўлжалланган умумий кўрсатмага
эга бўлиш
Ғояларни амалга ошириш
Янгиликнинг муҳим ва ўринли
эканлигини тушуниш
Қаерга янгиликни киритишни билиш
Инновациялар асосида тузилган
режа
Жараённи моделлаштиринг
Ким нимани қачон бажаришини
аниқланг
Янгилик содир бўлишини таъминланг
Янги ғояларни топинг
Вариантларни таҳлил қилинг
Ғояларни танланг
Ғояларни амалиётга тадбиқ этинг
Ғояларни йўналтиринг (бошқаринг)
Натижалар акциясини ташкил
этинг
Жараённинг умумий таҳлили
5. Педагогларда креативлик сифатларини ривожлантирувчи метод,
восита ва технологиялар.
Юқорида айтиб ўтилганидек, шахсда креативлик
94
сифатларини ривожлантириш мураккаб жараён саналади. Таълим жараёнини
кузатиш, бевосита педагогик жараённи ташкил этиш жараёнида қуйидаги
методлар
40
талабаларнинг педагогик тафаккурини ривожлантириш билан
бирга педагогикларда касбий фаолиятни ташкил этишда намоён бўлувчи
ижодий малакаларни мустаҳкамланишига хизмат қилади (10-расм):
Қуйида мазкур методларни қўллаш имконияти “Умумий педагогика
назарияси ва амалиёти” фанининг негизидан жой олган “Педагогика
тарихи”
41
бўлими бўйича мисолларни келтириш орқали очиб берилган
(келтирилган мисоллар ўз моҳиятига кўра шахс креативлигини
ривожлантиришга ёрдам беради:
1.
Гуруҳлаштириш
. Методни қўллашда талабалар ўқув материалини
мазмунан ёки унда фаол қўлланилаётган таянч тушунчалар асосида
гуруҳларга ажратиб оладилар. Бу усул ўқув материалининг кичик бўлагида
илгари сурилган ғояларни пухта ўзлаштириб олиш асосида навбатдаги бўлак
матни билан ишлашга асосланади. Гуруҳлаштиришда дастлабки бўлак ўқув
материали моҳиятини чуқур англамай туриб, кейинги бўлак матни билан
ишлашга йўл қўйилмайди. Зарурият бўлса, ҳар бир бўлак материали
талабалар томонидан қайта-қайта ўрганилади. Гуруҳлаштириш режа тузиш
усули учун дастлабки асос бўла олади.
40
Турдиева М. Олий таълим муассасалари талабаларида педагогик тафаккурни шакллантириш. –
Т.: Низомий номидаги ТДПУ, 2008. – 36-40-б.
41
Турдиева М. Олий таълим муассасалари талабаларида педагогик тафаккурни шакллантириш. –
Т.: Низомий номидаги ТДПУ, 2008. – 38-42-б.
10-расм. Шахс креативлигини ривожлантирувчи методлар
Методлар
Туркумлаштириш
Гуруҳлаштириш
Режа тузиш
Таянч тушунчаларни аниқлаш
Мавзу ичида кичик мавзуларни ҳосил
қилиш
Схемалаштириш
Қайта баён этиш
Мавжуд тушунчаларни бойитиш
Педагогик вазиятларни ҳал қилиш
95
Таълим жараёнида талабаларда гуруҳлаштириш методини қўллаш
кўникма ва малакаларини ҳосил қилишга эътибор қаратилди ва улар билан
ҳамкорликда ишлаш учун гуруҳлар шакллантирилди.
Мисол учун: Маҳмуд Қошғарийнинг педагогик қарашларини ўрганишда
яхлит ўқув материалини қуйидагича гуруҳлаштириш мумкин:
Do'stlaringiz bilan baham: | 
