Олий таълим муассасаларининг ўзбек тили ва адабиёти бакалавриат йўналиши таълим дастурида талабаларга миллий қадриятларимиздан бўлган ўзбек шевалари тўғрисида илмий-амалий билимларни бериш кўзда тутилган

ɔқлъқ 
сўзи ўғуз 
шеваларида оқ матони англатса, қарлуқ, қипчоқ шеваларида қуйидаги 
маъноларни ифодалайди. 1) 
кəфəн
; 2) 
оқ матони
; 3) 
сут - қатиқ; 
4) 
томизғи (ақлық) 
; 5) 
ɔқлъқ _ 
совчиларнинг олдига розилик сифатида 
қўйиладиган буюм.
Демак, омонимлар сўзларнинг талаффуз жиҳатдан бир хиллиги бўлиб, 
бу ҳодиса юқорида айтилганидек турли сабаблар асосида содир бўлади.
 
Ўзбек шевалари лексикасидаги лексик антонимлар 
Ўзбек тилшунослигида антонимлар хусусида ҳам бир қатор илмий-
тадқиқот ишлари қилинган.
Ўзбек адабий тилидаги сингари ўзбек шеваларида ҳам антонимлар 
кўплаб учрайди. Антонимлар маънолари жиҳатидан бир-бирига қарама-
қарши бўлган сўзлардир. Антонимия ҳодисаси юзага келиши учун 
маънолари зид бўлган икки сўзнинг бўлиши, албатта, зарур. Демак, 
антонимия сўзларнинг ўзаро зид (қарама-қарши) маъновий муносабатга 
киришуви асосида юзага келади. Антонимик хусусияти мавжуд бўлган 
сўзлар белги, ҳаракат-ҳолат, миқдор, ўрин, вақт каби турли хил маъно 
муносабатларни билдиради. Антонимни ташкил этаётган сўзларнинг 
маъносида семалардан ташқари фарқловчи семалар ҳам бўлиши керак. 
Масалан: Ўзбек тили ва ўзбек шеваларидаги 
дунглъй - чуқурлъй
// қипч. 
дуңлық - чуқурлиқ 
сўзларини маъно тузилишини олиб қарасак фикримиз 
ойдинлашади. 
Дунглъй // дуңлиқ
- атрофдаги ерларга нисбатан бир оз 
дўмпайиб турадиган кўлами эса унчалик катта бўлмаган жой; чуқурлъй // 
чуқурлиқ - атрофдаги ерларга нисбатан бир оз чўкиб турадиган, кўлами эса 

---

108 
унчалик катта бўлмаган жой. Ёки 
анқɔв - хушйɔр 
сўзларини олиб кўрайлик. 
Анқɔв
- вазиятни тезда сезиб, баҳолаб, бирор чора тадбир белгилашга 
нўноқ; хушёр - вазиятни тезда сезиб, баҳолаб бирор чора-тадбир белгилашга 
қодир каби маъноларни билдиради. Маънолари бир-бирига зид бўлган 
бундай сўзлар антонимик жуфтликни ҳосил қилади.
Ўзбек тили ва ўзбек шеваларида сўзларнинг кўчма маънода 
қўлланишидан ҳам антонимлар юзага келади. Жуфт ҳолда қўлланган зид 
маънони ифодаловчи бундай сўзлар ўзаро антоним бўлиб келади. Масалан