Олий таълим муассасаларининг ўзбек тили ва адабиёти бакалавриат йўналиши таълим дастурида талабаларга миллий қадриятларимиздан бўлган ўзбек шевалари тўғрисида илмий-амалий билимларни бериш кўзда тутилган

 Фонетик жараёнлар
. Товуш ўзгаришларидан ўзбек халқ шеваларида 
энг кўп учрайдиган ҳодисалардан бири 
товушларнинг сингиши-
ассимиляция
дир. Қарлуқ лаҳжасига оид шеваларда фонетик ҳодисалардан 
ундошлар ассимиляцияси кўпроқ учрайди. Ундош товушлар қатор келганда 
бири иккинчисига таъсир қилиб, уни ўзига мослаштиради ва товушларнинг 
сингиши (ассимиляция) ҳодисаси юзага келади. У икки хил бўлади: 
прогрессив, регрессив ассимиляция. Агар олдинги товуш ўзидан кейинги 
товушни ўзига мослаштирса, 
прогрессив ассимиляция
бўлади. М
. : 
кəммəғəл, шуннəй, муғɔммър, топпəй, сəннуқ (сандуқ), шəммъ (шанба). 
Кейинги товуш олдинги товушни ўзига мослаштирса, ўхшаса
, 
регрессив
ассимиляция
бўлади. Бу қарлуқ лаҳжасига оид шеваларда 
кўпроқ қўлланилади: 
əллəс (атлас), мəккəм (маҳкам), мəссъ (маҳси), 
ҳəллəмə
(ҳатлама), қəллəмə (қатлама).
Ўзбек шеваларида учровчи прогрессив ва регрессив ассимиляция 
ҳодисалари узоқ тарихий аҳамиятга эга эканлиги билан эътиборни тортади. 
Қадимги ёзма ёдгорликлардан “Девони луғотит-турк”да ҳам бундай 
ҳодисалар учрайди: 
отти-ўтди 
(ДЛТ, 1, 182) 
атти-отди 
(ДЛТ, 1, 18
1), 
улатты- улатди 
(ДЛТ. 1, 220).
Нутқда товушлар уйғунлиги -
диссимиляция
ҳодисаси ҳам учрайди. 
Бундай фонетик ўзгаришлар ўзбек шеваларида сонор товушларга эга бўлган 
сўзларда учрайди. Бу ҳодиса кўп тарқалган эмас. М. : 
девɔл
//ад. орф
. девор; 
зарул //
ад. орф. 
зарур; əнжъл//
ад. орф. анжир, 
зəнжъл// 
ад. орф. занжир; 
абджъл
//ад. орф. абжир
. 
Ўзбек халқ шеваларида 
спирантизация
– бирор портловчи ундош 
товушнинг портловчилик хусусиятини йўқотиб, сирғалувчи товушга ўтиш 
ҳодисаси ҳам учрайди. Қарлуқ лаҳжасига оид шеваларда бу ҳодиса 
қўлланилади: