Олий таълим муассасаларининг ўзбек тили ва адабиёти бакалавриат йўналиши таълим дастурида талабаларга миллий қадриятларимиздан бўлган ўзбек шевалари тўғрисида илмий-амалий билимларни бериш кўзда тутилган

Профессор И. И. Зарубин 
ўзбек шеваларини тўрт гуруҳга бўлиб 
тасниф қилди: Хива, Фарғона, Тошкент, Самарқанд-Бухоро шевалари. И. И. 
Зарубиннинг ушбу таснифида қипчоқ шевалари ва шимолий ўзбек шевалари 
ҳисобга олинмаган.
Профессор К. К. Юдахин
ўзбек шеваларини икки вариантда тасниф 
қилади. Биринчи вариантда ўзбек шеваларининг сингармонизмни сақлаш 
даражаси ҳамда тожик тили билан муносабатини ҳисобга олиб ўзбек 
шеваларини тўрт гуруҳга ажратади. Ўзбек шеваларини мукаммалроқ 
ўрганган олим аввалги таснифига ўзгартиришлар киритади. Ўзбек 
шеваларининг ўзига хос хусусиятларини инобатга олиб ўзбек шеваларини 
беш гуруҳга бўлди: Тошкент, Фарғона, Қипчоқ, Хива (Хива-ўғуз) ва 
шимолий ўзбек шевалари.
Ўзбек шеваларини ўрганиш ва тасниф қилишда 
профессор Е. Д. 
Поливановнин
г хизматлари катта. Е. Д. Поливанов ўзбек шеваларини 
тасниф қилишда тилдаги 
метисация 
(қардош тилларнинг чатишуви), 
гибридизация
(қардош бўлмаган тилларнинг чатишуви ) каби икки 
тамойилни инобатга олади ва шу асосда ўзбек шеваларини ҳудудий 
жиҳатдан гуруҳларга ажратиб, ўзбек тили таркибида уч лаҳжа мавжуд 
эканлигини белгилаб беради:
1. Чиғатой лаҳжаси. 
Бу лаҳжани 7та типга ажратади. 1) Самарқанд-
Бухоро шевалари; 2) Тошкент типидаги шевалар; 3) Қўқон-Марғилон 
типидаги шевалар; 4) Андижон-Шаҳрихон типидаги шевалар; 5) 
Уйғурлашган ёки умлаутли Наманган шевалари; 6) Шимолий ўзбек шаҳар 
шевалари типи (Туркистон, Чимкент шевалари); 7) Шимолий ўзбек қишлоқ 
шевалари типи (Манкент, Қорабулоқ шевалари).

---

23 
2. Ўғуз лаҳжаси. 
Бу лаҳжага оид ҳудуд шеваларини 2 типга ажратади.
1. Жанубий-Хоразм гуруҳ шевалари (Хива, Янги Урганч, Шовот, 
Ғазовот, Ҳа- зорасп, Янгиариқ, Хонқа, Шўрахон шевалари).
2. Шимолий ўғуз гуруҳ шевалари (Иқон-Қорабулоқ шевалари ҳамда 
Фориш туманидаги Боғдод шеваси).