Олий таълим муассасаларининг ўзбек тили ва адабиёти бакалавриат йўналиши таълим дастурида талабаларга миллий қадриятларимиздан бўлган ўзбек шевалари тўғрисида илмий-амалий билимларни бериш кўзда тутилган

[ɔ > ə]
ҳодисаси: 
бəлə /
ад. орф
. бола; əлмə// 
ад. орф. 
олма; учəв //
ад. 
орф. учов.
[о > ɔ]
ҳодисаси: 
тɔ: ққъз// 
ад. орф
. бɔ: лдъ// 
ад. орф. 
бўлди, бɔ: йъдə// 
ад. орф
. 
бўйида.
Қарлуқ лаҳжасида
 ɔ
унлисининг яна бир хусусияти Тошкент шевасида 
в ундошидан олдин келса а эмас 
ɔ
таллафуз этилади: 
ɔвқат, 
з
ɔвур; 
товуш 
Самарқанд-Бухоро шеваларида в ундошидан олдин
ɔ
эмас а унлиси 
ишлатилади. 
тавуш, авқот, завур. 
 [ɔ]
унлиси бухоро-самарқанд гуруҳ шеваларида сўзнинг охирида кела 
олади: 
тъллɔ, Шукруллɔ, муллɔ
каби. 
[ɔ]
ва 
[ə]
унлиларининг сўз ичидаги 
ўрнашиш тартиби ҳозирги замон тожик тилининг талаффуз нормасига мос 
келади. Мас. : 
əвқɔт, əмɔн, устɔ, тъллɔ
// тож. ад. тилида: 
авқот, амон, 
усто, тилло 
каби.
Икки тилли шевада маъно фарқламайдиган иккинчи даражали 
чўзиқлик учрайди: 
тəғɔ, ге: лɔ: с, хəймъ:, еннъ:, керəкмъ: 
каби. Бу гуруҳга 
кирувчи Навоий вилоятининг бир тилли шеваларида орқа қатор 
[ɔ]
унлиси 

---

114 
ярим лабланган бўлиб чўзиқ талаффуз қилинмайди: 
ɔшпəз, ɔптɔп, кетɔптъ, 
ɔлɔптъ.
Ўзбек халқ шеваларида ундош фонемаларнинг баъзи бир ўзига хос 
характерли хусусиятлари бор. Айрим ундош товушларнинг алмашиниши, 
тушиши каби ҳодисалар учрайди. Масалан: 
[б > п] 
ҳодисаси: 
сə: ɔп, кътɔп, 
ухлəп, бɔръп 
каби. Бу ҳодиса бошқа туркий тиллар учун ҳам хос. Бу 
ўзгариш озарбайжон тилининг шарқий гуруҳ диалектида ва шеваларида 
борлиги қайд этилган.