Олий таълим йўналишлари ва мутахассисликларининг давлат таълим стандартлари асосида фанлар бўйича ўқув дастурларини ишлаб чиқиш ва татбиқ этиш Тартибига

O'z - o'zidan sinxrolanadigan sel'sin uzatish sistemasi
Zamonaviy avtomatik qurilmalarda sel'sin (induksion mashina) lar yordamida ishlaydigan o'z-o'zidan sinxronlashadigan sel'sin uzatish sistemalari keng qo'llaniladi. Sel'sinni rotor va statori nozik elektrotexnik po'latdan yasalgan bo'lib, stator uch fazali 1200 burchak ostida cho'lg'am bilan o'ralgan. Stator chulg'amlari besh yulduz yoki uchburchak usulida bog'langan bo'ladi.

Sel'sin rotori esa bir fazali qo'zg'atish chulg'ami bilan o'ralib, kontakt xalqalari orqali kuchlanish manbaini o'zgaruvchan toki beriladi. Bir fazali o'zgaruvchan tok rotor cho'lg'amlari bo'ylab oqib, unda o'zgaruvchan magnit maydoni hosil qiladi, magnit maydon esa o'z navbatida stator chulg'amlari bilan kesishib, kuchlanish manbai chastotasiga teng EYuKni

induksiyalaydi. Rotorni har xil aylanishiga mos stator chulg'amlarida har xil qiymatda EYuK hosil bo'ladi. Agar rotorning o'qi stator chulg'amlari bir fazasi bilan to'g'ri kelsa, statorda maksimal EYuK hosil bo'ladi, agarda rotor 900 ga burilsa, statorda EYuK hosil bo'lmaydi, agar rotor shu yo'nalishda yana 900 ga burilsa (dastlabki holatidan 1800 ga)

teskari ishora bilan EYuK maksimal qiymatga ega bo'ladi. Sel'sinlar bajaradigan funksiyasiga ko'ra juft sel'sin o'zgartgich va sel'sin - qabul qiluvchi bo'lib ishlaydi va informatsiyani masofaga uzatuvchi sel'sinli uzatish sistemasini tashkil etadi. 95. rasmda sel'sinli uzatish sistemasini sxemasi keltirilgan.

39-rasm. Sel'sinli uzatish sistemasining prinsipial sxemasi.
Birlamchi asbobda joylashgan sel'sin o'zgartgich va ikkilamchi asbobda o'rnatilgan sel'sin qabul qiluvchi bir xil konstruksiyaga ega.

Sel'sinli burilish burchagini sinxron uzatish rejimini ko'rib chiqamiz. Bu rejimda ishlaydigan sel'sinning ishi oddiy transformator ishiga o'xshaydi. Bu yerda birlamchi chulg'am sifatida rotor cho'lg'ami, ikkilamchi chulg'am - uch fazali stator chulg'ami hisoblanadi.

- sel'sin o'zgartgichni burilish burchagi

- sel'sin qabul qiluvchini burilish burchagi

- bu burchaklar o'rtasidagi farq bo'lganda, sel'sin o'zgartgich va sel'sin qabul qiluvchi statorlari cho'lg'amlarida bir xil EYuK hosil bo'ladi,

ya'ni

; ; ; (10.5.)
Fazalar bir-biriga qarama-qarshi ulanganligi sababli, har bir EYuK bir-birini kompensatsiyalaydi, natijada ulash simlari toksiz qoladi.

O'lchanayotgan kattalik o'zgarishi bilan sezgir element holatini o'zgarishi va sel'sin o'zgartgich rotorni burilishi natijasida EYuK lar muvozanati buziladi, nobalans hosil bo'ladi, ulash simlarida tok oqib, sinxronlashadigan moment hosil bo'ladi.

Natijada sel'sin o'zgartgich rotori kerakli burchakka o'zgaradi. Sel'sin qabul qiluvchi rotori sel'sin o'zgartgich rotori holatini egallagunga qadar harakatni davom ettiradi. Shunda nobalanslik nolga teng bo'ladi. Sel'sin qabul qiluvchini rotori esa ikkilamchi asbobning ijro etuvchi elementi (ko'rsatish strelkasi, elektrik kontaktlar, yozuvchi pero) bilan kinematik bog'langanligi sababli ikkilamchi asbob birlamchi asbob ko'rsatishini takrorlaydi.

Bu sistemalar har xil kattaliklarni masofadan o'lchashda, komandalarni uzatishda, signallash asboblarida, nazorat o'lchash sistemalarida, rostlash va boshqarish sistemalarida hamda hisob-kitob asboblarida keng qo'llaniladi.