Oligofrenopsixologiya surdopsixologiya logopsixologiya

Savol va  topshiriqlar
1.  Tasavvur tushunchasi  mohiyatini  izohlang.
2.  Kar  o'quvchilarning  ijodiy  tasavvuri  xususiyatlarini  tavsif- 
lang.
3.  Kar  o'quvchilarning  ijodiy  tasavvurini  o'rganish  natijalari 
haqida  gapirib bering.
4.  Kar  o'quvchi  shaxsini  tarbiyalashda  tasavvur  qanday  o'ringa 
ega?
93

---

5.5.  Eshitish  qobiliyati  buzilgan  bolalarning 
xayol  xususiyatlari
«Xayol  —  mavjud  tasavvurlar  asosida  yangi  obrazlarning 
yaratilishidan  iboratdir,  psixik  aks  ettirish  jarayonlaridan  biri.  U 
ixtiyorsiz va ixtiyoriy,  ijodiy xayol turlariga ajratiladi»1.  «Xayol  yoki 
fantaziya,  tafakkur  kabi,  yuksak  bilish  jarayonlari  qatoriga  kirib, 
kishining  o‘ziga  xos  ijobiy  harakatlariga  ega  boigan  faoliyatlarida 
namoyon  boiadi.  Mehnatning  tayyor  natijasini  xayolga  keltirmay 
turib,  ishga  kirishib  boimaydi.  Fantaziya  yordamida  kutilayotgan 
natijani  tasavvur  qilish  inson  mehnatining  hayvonlar  instinktiv 
faoliyatidan tub  farqidir»2  — deb  ta’kidlangan  darslikda.  Xayolning 
psixik jarayon sifatida birinchi va muhim vazifasi shundan iboratki, 
u  mehnatni  boshlashdan  oldin  uning natijasini  tasavvur qilish  im- 
konini  beradi.  Xayol  faol  va  passiv  boiishi  mumkin.  Ixtiyoriy  va 
ixtiyorsiz  tarzda  amalga  oshishi,  yuzaga  kelishi  mumkin.  Qayta 
tiklovchi,  ijodiy  xayollar  ham  bor.  Xayolni  yuksak,  xohlagan  turi 
orzudir.  Nuqsonli  bolalarda  xayol,  ayniqsa,  yosh  bolalarda  o'ziga 
xos  xususiyat,  ko‘rinishga  ega.  Eshitish  qobiliyati  buzilgan  bola- 
lardagi  xayolning  o‘ziga  xosligi  ulardagi  og'zaki  nutq  va  mantiqiy 
tafakkurining  kechikib  shakllanishi  bilan  uzviy  bogiiq.  Ko‘rish 
tasavvurlari  har  doim  ham  kerakli  darajada  tahlil  etilmaydi.  Shu 
sabab ular tomonidan yangi predmetlar tahlili qiyosiy amalga osha­
di.  Demak,  nuqson:  ko‘rishmi,  eshitishmi,  aqliymi,  nutqmi baribir 
xayol  jarayonlarining  kechishiga,  shakllanishiga,  rivojiga  o‘z  sal­
biy  ta ’sirini  o‘tkazmay  qolmas  ekan.  Bu  deyarli  isbot,  tushunti- 
rish talab etilmaydigan haqiqatdir.  Lekin,  bu taassurotlarni  qancha 
erta,  muvaffaqiyatli  korreksiyalasak  o‘quvchilarda  xayol  jarayon­
lari  shunchalik  tez  va  to iiq   rivojlanishi  mumkin.  Bu jarayonning 
tafakkur  bilan  chambarchas  bogiiqligini  e’tiborga  olsak,  masala- 
ning  mohiyati  yanada  tezroq  ravshanlashadi.  Bu  mavzuda  albat- 
ta,  O.I. Skoroxodovaning  «Как  я  воспринимаю,  представляю  и 
понимаю  окружающих  мир»  (—  М.:  1972)  kitobini  tahlil  etish 
darkor.  Ayniqsa,  kitobning  ko‘r,  kar  kishi  tomonidan  «dunyoni»
1