Oligofrenopsixologiya surdopsixologiya logopsixologiya

digan,  yoxud
 ataylab takabburlik qiladigan,  tajovuzkor bo‘lib qoladi. 
Oqibat  natijada  tegishli  darajadagi  shaxslararo  aloqalarni  yo'qotib, 
o‘zi bilan  o‘zi  ovora  bo‘Iib  qolishi  mumkin.  0 ‘ziga  haddan  tashqari 
past  baho  berish  norasolik  deb  atalmish  xislatlar  kompleksining, 
o'ziga  qat’iyan  ishonchsizlikning,  tashabbuskorlikdan  voz  kechish- 
ning,  befarqlikning,  o‘zini  o‘zi  koyishning  va  qo‘rquvning  kuchay- 
ganligidan  darak berishi  mumkin.
Ammo,  shaxsning  nuqtayi  nazarini  ta’riflash  uchun,  aftidan, 
birgina  o'ziga  o‘zi  baho  berishini  bilish  yetarli  emas.  0 ‘ziga  o‘zi
250

---

baho  berish,  kutilgan  baho,  guruhning  shaxs  tomonidan  baholani- 
shi  shaxsning tuzilishiga  kiradi.
Jiddiy  ahamiyatga  molik  barcha  baholar  shaxsning  anglanilgan 
hayoti jarayonida tarkib  topishini  unutmaslik kerak.  0 ‘zini  o‘zi  ba- 
holash  orqali  shaxsiy  sifatlar  shakllanib  boradi.  «Shaxsning  shakl­
lanishi»  ikki  xil  m a’noda  qo‘llaniladi.
1.  Shaxsning shakllanishi  uning rivojlanishi,  ana  shu rivojlanish 
jarayoni  va  uning natijasi  ekanligidir.
2.  Shaxsni  maqsadga  yo‘naltirilgan  tarzda  tarbiyalash  sifatidagi 
shakllantirishdir.
Nuqsonli  bolalarda  yuqoridagi  holatlar  qanday,  qay  tarzda  ke­
chadi?  Shu  narsa  ma’lumki,  ko‘r  bolalardagi  o‘zlarini  baholash 
xususiyatlari birmuncha  kechroq yuzaga  kelar ekan.
Lekin  yuqori  sinflarga  kelib,  ko‘r  bolalarda  o‘zlariga  tanqidiy 
qarash  holatlari  yuzaga  kela  boshlar  ekan.  Aqlan  nogiron  bolalar 
ustida  qilingan  tadqiqotlarning  ko'rsatishicha1  bu  toifa  bolalarda 
quyidagicha kechar ekan:
—  yillar  o‘tishi  bilan  normal  bolalarda  ham,  ko'rish  nuqsoniga 
ega  bolalarda  ham  o‘ziga  o‘zi  baho  berishlari  obyektiv  holat  kasb 
etib borar ekan;
—  ko‘rish  nuqsoniga  ega  bolalarda  o‘z-o‘zlariga  baho  berishlari 
barcha  o‘rganilgan  yosh  davrlarda  o‘zining  adekvat  emasligi  bilan 
normal bolalardan  farq  qiladi.
Muammoga  oid  kengroq,  atroflicha  ma’lumotlarni  yuqoridagi 
manbadan  olish  mumkin.  Xo‘sh,  bu  masala  ko‘rish  nuqsoniga  ega 
bo'lgan  bolalarda  qanday kechadi?
Shu narsa aniq boldiki,  bu toifa bolalarda ham boshqa toifa  no- 
gironlar  singari  o‘ziga  o‘zi  baho  berishlari  adekvat  mos  emas  ekan. 
Ya’ni  ko'pchiligi  o‘z imkoniyatlariga ortiq,  kam  baho berar ekanlar.
Nuqsonli  bolalarni  o‘z vaqtida  faoliyatga  kiritish  ularni jamiya- 
timizning teng  huquqli  a’zolari  sifatida  o‘zlariga  va  Vatanga xizmat 
qilishlarini  ta’minlaydi.  Ko‘rlar  va  zaif  ko‘ruvchilar  faoliyat  yor­
damida  atrofdagi  narsalar  va  voqelik  bilan  bevosita  munosabatda 
bo‘ladilar.  Mehnat  jarayonida  bilim,  tajriba  va  malakalar  shaklla-