Oligofrenopsixologiya surdopsixologiya logopsixologiya tift opsixot ogtya

Dizartriyada shaxs xususiyatlari
Nuqsonli bolalar o'z nuqsonini qay darajada ekanligini anglash 
va uning oqibatlarini ko'ra bilish darajasiga ko'ra intellekti va m o - 
torikasi qo'pol buzilgan bo'lib, ular ko'proq o'z nuqsonlaridan izti- 
rob chekadilar.
Bolani o 'z kuchiga ishonchsizlik tuyg'usi va xulqidagi o'zgarishlar 
ko'proq darajada bolaning nuqsoniga nisbatan o ta-onalar va yaqin 
q a rindoshlarining munosabatlariga bog'liq. Ayrim oilalarda ota- 
onalar bolaning o'rniga barcha ishlarni bajarishga harakat qila- 
dilar va buning oqibatida bolalarda tobelik, boqim andalik hislari 
uyg'onadi va ular o'zgalar yordamisiz biror-bir faoliyatni bajara ol­
maydilar. Bolalar serebral falaji asoratidagi dizartrik bola o'z faoli- 
yatiga ehtiyoj sezmaydi, atrofdagilarga nisbatan negativ m unosabat- 
larda bo'ladilar.
Bolalar serebral falajida nutq nuqsonlarining darajalariga ko'ra 
sog'lom tengdoshlari bilan muloqotga kirishishlari m u m k in. Bunday 
bolalarni sog'lom aka-ukalari bilan muloqoti ularga ijobiy ta ’sir e ta ­
di. Bolalar serebral falaji nuqsoniga ega bolalar kamsitish, masxara 
qilishlarga juda t a ’sirchan bo'ladilar va bularning barchasi ularning 
xulqlarida salbiy aks etishi m u m kin.
Nutqning tem p-ritm buzilishlarida shaxs xususiyatlari
O datda, kichik yoshdagi bolalar, agar duduqlanish ju d a kuchli 
b o'lm asa o'z nuqsonlarini anglab yetmaydilar. Agar duduqlanish 
biror-bir hodisadan so'ng to'satdan yuz bersa, bunda bola bu holat 
va nutq m uloqotining chegaralanishida qattiq t a ’sirlanadi, tu sh k u n - 
likka tushadi. Ayrim hollarda bola u m u m a n gapirmay qo'yadi, bu 
holatni biz m utizm deb ataymiz.
Duduqlanuvchi bola o'z nuqsonini anglagach, o d a m la rd a n uzoq- 
lashishga va nutqiy m uloqotdan qochishga harakat qiladi.
D uduqlanishni davolashda va ikkilamchi nuqsonni oldini olish- 
da atrofdagilarning munosabati katta rol o'ynaydi. O ta -o n a lar o'z 
farzandlariga duduqlanishi paydo bo'lish davrida yordam berishlari
182

---

va u n in g nutqiy rivojlanishiga sam arali t a ’sir etish hollari k a m d a n
kam kuzatiladi. Ko‘p hollarda o ta - o n a la r duduqlanuvchi farzand- 
lariga h a dd an ziyot e ’tiborli b o ‘ladilar. Ayrim o ta-o n a la r dud uq - 
lanishga katta aham iyat bermay, boladagi nutq nuqsonini o'zlari 
b a rta ra f etishga harakat qiladilar, masalan: bolaning nutqdagi xa- 
tolarini bolaga ko'rsatadilar va to'g 'ri nutqqa taqlid qilishni talab 
etadilar. B uning oqibatida bola o 'z nuqsonini yanada c h uqurroq 
anglab yetadi. Bola to'g'ri gapirishga harakat qiladi. Bola qanchalik 
qiynalsa duduqlanish shuncha kuchayadi, ya’ni duduqlanuvchi bola 
o'z in in g diqqatini nutqiy nuqsonga qanchalik qaratsa, uning nutqi 
shunchalik yomonlashib boraveradi.
Ayrim ota-on alar duduqlanuvchi farzandlari bilan xuddi bemorlar- 
ga bo'lgandek m unosabatda bo'ladilar. U la r bolalarning ko'ngillariga 
qaraydilar, ham dardlik bildiradilar. B unda bolalarda nevroz rivojla­
nishi m um kin. Bola duduqlanish unga turli imtiyozliklar yaratganini 
tushunadi va b undan «unumli» foydalanishga harakat qiladi. Ayrim 
bolalar o'z nuqsonlarini turli harakatlar bilan berkitishga harakat 
qiladilar, lekin bu usul bilan duduqlanishni b a rta ra f etish m u m k in
emas. H atto nutqiy nuqson belgilari ju d a kam darajada namoyon 
bo'Isa ham , ikkilamchi ruhiy buzilishlar ortib boradi.
D ud uqlanishni keltirib chiqaruvchi asosiy asab buzilishi — bu 
logofobiya.