Oligofrenopsixologiya surdopsixologiya logopsixologiya tift opsixot ogtya

• 
Diqqat xususiyatlari
D iqqat xususiyatlariga u n in g hajm i, taq sim lan ish i, yig'ilishi, 
tu rg 'u n lig i, o 'tish i kiradi.
D iq q a tn in g k u ch li va b a rq a ro r b o 'lish i b ir q a n ch a sabablarga 
bog'liq. O d am o 'z in in g d iq q atin i uzoq m ud d at qiziq yoki m azm u n - 
li b o 'lm a g a n narsag a q a ra ta olm aydi. A gar d iq q a tim iz qaratilg an 
n arsa qiziqarli va yangi m az m u n d o r bo'Isa, shu narsaga diqqatni 
an ch a vaqt q aratib tu rish m u m k in . Shu sababli yordam chi m ak- 
tab la rd a t a ’lim n i qiziqarli ta sh k il etish borasida ko 'p gapiriladi. 
A yrim b o lala rn in g diqqat hajm i keng bo'Isa, ayrim b o lalarn in g
diqqat hajm i to r b o 'lad i. B o lalarn in g diqqati ayni b ir vaqtda faqat 
bitta n arsag ag in a em as, balki ik kita yoki u c h ta narsaga ham bir- 
danig a q a ra tilish i m u m k in . D em ak , d iq q atn in g b o 'lin ish i deganda 
biz ayni bir v aqtda d iq q a tim iz n in g ikki yoki uch narsaga q arati- 
1 ish ini tu sh u n a m iz . D iq q a tn in g an a shunday x usu siyatini diqqat-
43

---

n ing ko'chuvchanligi deb y u ritam iz. D iq q atning y uqorid a aytib 
o 'tilg a n xususiyatlari tufayli odam atrofdagi m uhitga, undagi tu rli- 
tu m a n o 'zgarishlarga tez m oslasha oladi.
D iqqatning bu asosiy xususiyatlari bolaga tug‘m a ravishda, irsiy 
yo‘l bilan berilm aydi. Bu kabi xususiyatlar yoshlikdan boshlab turli 
faoliyatlar — o ‘yin, o'qish, m ehnat jarayonlarida tarkib topib boradi. 
A na shuni nazarda tutib m axsus m aktab larnin g barcha o'qituvchilari 
tu rli-tu m an dars va o'yin jarayonlarida bolalar diqqatini h ar tom on- 
lam a ham da izchil ravishda shakllantirib borishlari kerak.
L.S. Vigotskiyning ko'rsatishicha, aqli zaif bolalarda diqqatning 
oliy shakllarining buzilishi biologik va m adaniy rivojlanishi orasi- 
dagi bog'liqlikning buzilishidir.
Aqli zaif bolalar bilan korreksion ishlarni m uvaffaqiyatli am alga 
oshirish uchun bola diqqatining fiziologik m exanizm larini bilish 
talab etiladi.
Aqli zaif bolalardagi ixtiyoriy diqqat ixtiyorsiz diqqatdan pastdir. 
B uning sababi, ichki to rm o zlanishn in g zaifligi va tashqi torm ozla- 
nishn ing yaqqol ko'zga tashlanishidir. Qiyin boshqariladigan tashqi 
torm ozlanish aqli z a if bolalarda diqqatning turg'unsizligiga olib 
keladi. Aqli zaif bolalardagi diqqatning taqsim lanishi, o 'tish in in g
qiyinligi torm ozlanish va qo'zg'alish jaray o n larining m o'rtligi asosi­
da yuz beradi. Aqli zaif bolalar diqqatini tarbiyalab borishda ular­
ning oliy asab faoliyatining tiplarini e’tiborga olish darkor. Aqli zaif 
bolalar diqqatini shakllantirib borish shaxsni shakllantirib borish 
bilan uzviy bog'liq. Aqli z a if bolalar diqqatini qator psixologik m e- 
to d ik alar bilan o'rganish m um kin. Ayniqsa, «Shulte jadvali» m e­
todikasi, «K orrektur sinov» m etodikasi va «Belgilarni qo'yib chiq» 
m etodikalar yaxshi natija beradi.