Олди сотди шартномаси

танлаб олиши
тўғрисидаги 
шарт белгиланиши мумкин. Товарларни танлаб олиниши сотиб олувчи 
жойлашган ерда ёки маҳсулот етказиб берувчи жойлашган ерда амалга 
оширилиши мумкин. Аммо аксарият товарларнинг ҳусусиятларидан келиб 
чиқиб, товарларни танлаб олиш улар ишлаб чиқариладиган ёки сақланаётган 
жойда амалга оширилиши мақсадга мувофиқ бўлади. Шу боис маҳсулот
етказиб бериш шартномасида сотиб олувчининг етказиб берувчи жойлашган 
ерда товарларни танлаб олиши назарда тутилган бўлса, сотиб олувчи ўзига 
топширилаётган товарларни улар топшириладиган жойда кўздан кечириши 
лозим. Товарларнинг шартномага номувофиқлиги
аниқланганда, у бундай 
товарларни олишдан бош тортишга ҳақли бўлади.
Сотиб олувчининг товарларни танлашни товарнинг хусусиятидан 
келиб чиқиб маҳсулот етказиб берувчи билан келишиб шартномада 
белгиланган муддат ичида, бундай муддат белгиланмаган бўлса, маҳсулот 
етказиб берувчи сотиб олувчига жўнатишга мўлжалланган товарларнинг 
тайёрлиги тўғрисида билдириш хати орқали маълум қилгандан сўнг, агар 
сотиб олувчи оқилона муддатда товарларни танлаб олмаса маҳсулот етказиб 
берувчи шартномани бажаришдан бош тортиб, уни бир томонлама бекор 
қилиши ва кўрган зарарларини қопланишини талаб қилиши мумкин. 
Шунингдек, сотиб олувчи буюртмасига кўра ишлаб чиқарилган ёки сотиб 
олиб келинган товарларни ҳақини сотиб олувчи томонидан тўлашни талаб 
қилиш ҳуқуқига эга бўлади.
Маҳсулот етказиб бериш шартномасида етказиб берилган товарлар 
учун 
ҳисоб-китобларни
амалга оширишнинг ўзига хос жиҳатлари мавжуд. 
Умумий қоидага кўра тарафлар келишувида ҳисоб
-
китобларнинг алоҳида 
тартиби ва шакли белгиланмаган бўлса, ҳисоб
-
китоблар тўлов 
топшириқномалари билан амалга оширилади. Агар сотиб олувчи товар 
ҳақини тўлашни бошқа шахс (товарни қабул қилувчи) зиммасига юклаган 
бўлса ҳам, маҳсулот етказиб берувчи олдидаги ҳақ тўлаш мажбуриятидан 

---

озод бўлмайди. Шунинг учун товарни қабул қилувчи етказиб берилган товар 
ҳаққини тўламаса, маҳсулот етказиб берувчи товар ҳақини тўлашни сотиб 
олувчидан талаб қилишга ҳақли бўлади. Агар сотиб олувчи бир турдаги бир 
неча шартномалар орқали маҳсулот етказиб берувчи билан ҳуқуқий 
муносабатга киришган бўлса ва барча шартномаларнинг умумий ҳисоб
-
китобини амалга ошириши келишилган бўлса
-
ю, аммо умумий суммадан 
камроқ ҳақ тўланса, маҳсулот етказиб берувчи сотиб олувчига қайси 
шартномага ҳақ тўланган деб ҳисобланиши лозимлиги танлаш имконини 
бериши лозим
7
. 
Шартнома хусусиятидан келиб чиқиб, етказиб берилаётган товарлар 
оддий ва мураккаблигини инобатга олган ҳолда шартномада улар учун ҳақ 
тўлашнинг ўзига ҳос қоидалари ФКнинг 449
-
моддасида ўрнатилганини 
кўришимиз мумкин. Жумладан, шартномада товарларни тўпламга кирадиган 
алоҳида қисмлар бўйича етказиб бериш назарда тутилган бўлса, сотиб олувчи 
товарлар ҳақини, башарти шартномада бошқача тартиб назарда тутилган 
бўлмаса, тўпламга кирадиган сўнгги қисм жўнатилганидан (танлаб 
олинганидан) кейин тўлаши белгиланган.
Агар маҳсулот етказиб бериш шартномасида товарлар ҳақи олувчи 
(тўловчи) томонидан тўланиши назарда тутилган бўлса ва у ҳақ тўлашдан 
асоссиз бош тортса ёки товарлар ҳақини шартномада белгиланган муддатда 
тўламаган бўлса, етказиб берувчи сотиб олувчидан етказиб берилган 
товарлар ҳақини тўлашни талаб қилишга ҳақли бўлади.
Шунингдек маҳсулот етказиб бериш шартномасида бошқача тартиб 
назарда тутилмаган бўлса, сотиб олувчи (олувчи) товар келтирилган