Океанларнинг материкка туташ қисмлари билан бирга

МЕСОПОТАМИЯ
Месопотамия сўзи икки дарё оралиғи демакдир. Бу табиий географик область Дажла ва Фрот дарёларининг ўрта ва қуйи оқимида бўлиб, деярли бутунлай Ироқ территориясида жойлашган, жануби-шарқда Эронга, шимоли-ғарбда Сурияга кириб туради.
Текис рельеф, жанубда тропик чўл иқлимига ўтадиган қурғоқчил-субтропик иқлим, иккита катта транзит дарёнинг мавжудлиги бу ўлка табиатининг асосий хусусиятидир. Месопотамия альп бурмаланиши минтақаси билан Арабистон платформаси оралиғидаги чеккадаги букилма ўрнида вужудга келган. Ер пўстининг букилиши, афтидан, мезозойда бошланиб, неогенга қадар давом этган. Қадимгироқ жинслар Месопотамиянинг фақат чеккаларида ер юзасига чиқади, ички қисмлари палеоген ва неогеннинг қумтош ҳамда оҳактошлари билан, Дажла ҳамда Фротнинг тўртламчи давр аллювиал ётқизиқлари билан тўлган. Бу барча чўкинди жинс қатламларининг умумий қалинлиги бир нсча минг метрга етади.
Рельефда иккита баландлик юза ажралиб туради, бу юзалар бир-биридан аниқ ифодаланган зинапоялар орқали ажралган. Месопотамиянинг Арманистон тоғлиги ва Сурия чўлига туташиб турган шимоли-шарқий қисмижазира платосининг ер юзаси ясси ёки баъзи жойда сертепа, дарёлар айрим қисмларга оўлиб-бўлиб юборган, баландлиги 200-400 м бўлган текислик. Уни баландлиги 1000 м га яқин келадиган қирлар кесиб ўтган. Жануби-шарқда бу текисликдан ясси аллювиал пасттекисликка ўтилади. Бу пасттекисликнинг денгиз сатҳидан баландлиги 100 м дан ошмайди ва у Форс қўлтиғи яқинида тўхтовсиз ўскб бораётган жуда катта дельта билан тугайди. Геологик ва тари-хий маълумотларга кўра, Форс қўлтиғининг қирғоқ чизиғи антропоген даври бошларида ҳозиргига нисбатан анча шимолда, яъни тахминан ҳозирги вақтда Дажла билан Фрот дарёлари туташиб, Шоттул-Араб дарёсини ҳосил қиладиган ерда бўлган. Лекин кенинги маълумотлар шуни кўрсатадики, қирғоқ чизиғининг жанубга чекинишига олиб келган кўтарилиш тарихий даврда қисман чўкиш билан алмашинган, бунинг натижасида Шоттул-Арабнинг қуйи қисмидаги қадимги ирригация иншоотлари сув остида қолиб кетди.
Месопотамиянинг ҳозирги соҳили жуда ёш ва унда яқинда бўлиб ўтган тектоник ҳаракатлар излари сақланиб қолган. Шот-тул-Арабнинг дельта текислигини дарёларнинг кўп тармоқлари кесиб ўтиб, қўлтиққа қуйилиш жойида яқинда бўлиб ўтган чўкиш натижасида вужудга келган турли хил катталикдаги эстуарийлар билан тугайди. Соҳилдаги пасттекисликни турли жойларда тўсиқ дамбалар ва улар ёнида суғорув каналлари кесиб ўтган.