2.2.
5-7 yoshli bolalarni tarbiyalashda xalq pedagogikasining o’rni va
hadislardan foydalanish imkoniyatlari
Xalq pedagogikasining talaba-yoshlarni oilaviy hayotga tayyorlashdagi o’rni
va xadislardan foydalanish imkoniyatlari haqida fikr yuritishdan oldin uning
tarbiyaviy imkoniyatlarini aniqlab olish zarur. Bu borada ma`lum ilmiy-amaliy
tajribalar to’plangan bo’lib, u xalq pedagogikasining yosh avlodni oilaviy hayotga
tayyorlashda qo’llanilishi muhim bo’lgan pedagogik bilimlar, tushunchalar,
tamoyillar sifatida ifodalanadi.
Bizningcha, xalq pedagogikasining o’rni va xadislardan foydalanish
imkoniyatlarini ta`lim-tarbiyaviy jihatdan uzviy birlikda qaramoq maqsadga
muvofiqdir. SHunga ko’ra xalq pedagogikasining tarbiyaviy imkoniyatlariga
tajribada uning ta`limiy (didaktik) imkoniyatlarini ham kiritish lozimdir.
Biz yuqorida shu nuqtai nazardan xalq pedagogikasining o’rni va xadislardan
foydalanishning ta`lim-tarbiyaga doir imkoniyatlarini «YOsh avlodni oilaviy
hayotga tayyorlashda qo’llanilishi muhim bo’lgan pedagogik bilimlar,
tushunchalar, tamoyillar» deb ta`rifladik.
Biz ko’rib chiqayotgan masalamiz xalq pedagogikasining o’rni va xadislardan
foydalanish, oilaviy hayotga tayyorlash imkoniyatlari deganda, uning oilaviy
hayotga doir pedagogik bilimlar, tushuncha va tamoyillarning yoshlarni tarbiyalash
tizimiga tadbiq etishdagi shart-sharoitlari tushuniladi.
SHunday ekan, oilaviy tarbiyaga doir tushuncha va tamoyillar uning
manbalari asosida yoshlarga etkaziladi. Bunda xalq pedagogikasining manbalari va
xadislardan foydalanish aynimuddaodir.
Aytish lozimki, xalq pedagogikasida ta`lim-tarbiyaga doir empirik bilimlar
ko’proq xalq og`zaki ijodida namoyon bo’lgan. Xalq og`zaki ijodi-folklor-xalq
donishmandligi bo’lib, xalqning didi va zavqi, ijtimoiy-tarixiy, siyosiy, falsafiy,
badiiy-estetik qarashlarini o’zida mujassamlashtiradi. Ana shu qarashlari tarkibida
turli sohalarga oid bilimlar ifodalanadi. CHunki xalqning butun hayotiy, ijtimoiy-
maishiy turmush tajribasi maqollar va iboralarda aks etadi.
41
SHuning uchun ham xalq og`zaki ijodining ijtimoiy qimmati ma`rifiy,
g`oyaviy-tarbiyaviy va estetik ahamiyati bilan belgilanadi. Uning ma`rifiy
ahamiyati shundaki, u xalqning tarixi, urf-odati, maishiy turmushi, dunyoqarashi,
hayotga munosabati, orzu-umidlari haqida bilim beradi. SHuning uchun ham
talaba-yoshlar ongiga milliy istiqlol mafkurasini singdirish muhim tarbiyaviy
ahamiyatga ega. Bularning barchasi xalq og`zaki ijodining tarbiyaviy imkoniyati
katta ekanligini ko’rsatadi.
YOshlarni oilaviy hayotga tayyorlashda «To’y qo’shiqlari» ham katta ahamiyatga
ega. To’y qo’shiqlaridan «yor-yor»lar yigit-qizning baxtini tilash, ularning
kelajagini ulug`lash bilan boshlangan. Bu «yor-yor»da qizning baxtli umrga qadam
qo’yishdek yupanch hissigina uning ota-onasi bilan xayrlashuviga, balog`at yoshga
etkizgan ota-ona xonadonidan chiqishda bir yupanch bo’ladi.
«YOr-yor» aytuvchilar ko’z yoshi bilan qadrdon ota-onasi va boshqa oila
a`zolari bilan xayrlashayotgan qizni oldinda obod xonadon, sevimli yor
kutayotganini aytib, uni yupatishga harakat qiladilar, yangi oilaga chorlaydilar.
YOshlarni oilaviy hayotga tayyorlashda, ayniqsa, diniy ta`limot o’ziga xos
xususiyatga ega. Zero, asrlar osha islom axloqi o’z vaqtida har bir mo’min-
musulmonning axloqiy tarbiyasiga ta`sir etgan.
Islom dini kishilarda axloqiy fazilatlarni tarbiyalashda ijobiy ahamiyatga ega.
YOshlarni axloqiy etuk inson sifatida tarbiyalash, yaxshi fazilatlar va ma`naviy
xislatlarni shakllantirishga ko’maklashadi.
«Qur`oni karim»da Olloh barcha yaratgan narsalarni, mavjudotlarni,
maxluqotlarni, odam va uning avlodlarini juft qilib yaratganini xabar berib
shunday deydi: «Er undirib – o’stiradigan narsalardan, odamlarning o’zlaridan va
yana ular bilmaydigan narsalardan iborat barcha juftlarni yaratgan Olloh har
qanday aybu nuqsondan pok zotdir» (YOsin-30).
Demak, Olloh bu dunyodagi hayot bo’lishi va odam naslining uzilmasligi
uchun juft bo’lib yashamoqlikni sunnati ilohiysi bilan belgilab qo’ygan (Nahl-72).
42
«Olloh sizlar uchun o’zlaringizdan juftlar yaratib, juftlaringizdan sizlar uchun
bolalar, nabiralar paydo qildi va sizlarni halol pok rizqlardan bahramand etdi»
(Nahl - 72).
Inson hayotidagi eng muhim voqea oila qurishga katta e`tibor bergan va
oyatlarda oila, uning tinch-totuvligi, mustahkam, ahil bo’lishi haqidagi ilohiy
ko’rsatmalar o’rin olgan.
Islomda har bir inson o’ziga doimiy sukunat va orom baxsh etishga sabab
bo’ladigan umr yo’ldoshini ixtiyor etishda shoshilib, zohiriy husnu jamol, molu
dunyo yoki naslu nasab kabi o’tkinchi narsalarga berilmay, balki bo’lajak jufti
halolining axloqi, odobi va diyonatiga ahamiyat berish targ`ib etilgan.
Ixtiyor etilgan ayol inson farzandlarining onasi, o’zining umri bo’yi yaxshi-
yomon kunlariga madad bo’ladigan va suhbatdosh turmush o’rtog`i bo’lishi kerak.
Payg`ambarimiz Muhammad S.A.V. ayol tanlashda quyidagilarga e`tibor
berish zarur ekanligini bayon etganlar: «Ayollarni to’rt xislati uchun nikohga
olinadi: moli dunyosi uchun, chiroyi uchun, nasli-nasabi uchun va dinu diyonati
uchun, sen ey muslim, dinu diyonatli ayolni tanlagin! CHunki dinu diyonatli qiz-
ayol axloqli, odobli, iffatli bo’lib, o’zining va erining sharafini saqlaydirgan,
erining ota-onasi, qarindosh-urug`larining hurmatini joyiga qo’yadirgan, erining
halol rizq topib kelishiga sabab bo’ladirgan, farzandlarini yaxshi tarbiyalaydirgan
mehribon ona bo’lishi tabiiy holdir».
Bunday ayolga musharraf bo’lish Ollohning eng ulug` ne`matidan ekanini
Rasululloh o’zlarining hadislarida bayon qilib shunday deganlar: «Mo’`min banda
Ollohga bo’lgan imonidan so’ng erishgan eng yaxshi narsa, soliha xotin bo’lib,
unga qarasa xursand qiladi va Ollohning amrini bajarishda eriga yordam beradi».
Ayollarning faqat chiroyiga maftun bo’lib, axloq-odobini, diyonatini, naslini
surishtirmay ixtiyor etishdan Rasululloh sallollohu Alayhi vassalam ogoh etadilar
va e`tiqodsiz, axloqsiz oilada voyaga etgan ayol-qizlarga uylanishdan o’zingizni
asrang, deydilar.
«Al-Isro» surasining 23-oyatida esa «Parvardigoringiz yolg`iz. Uning o’ziga
ibodat qilishlaringizni hamda ota-onaga yaxshilik qilishlaringizni amr etdi. Agar
43
ularning (ota-onangizning birovi yoki har ikkisi sening qo’l ostingda keksalik
yoshiga etsalar, ularga qarab «uf» tortma va ularning so’zlarini qaytarma! Ularga
(doimo) yaxshi so’z ayt! Ular uchun, mehribonlik bilan, xorlik qanoatini past tut,
hokisor bo’l va: «Parvardigorim meni (ular) go’daklik chog`imdan tarbiyalab
o’stirganlaridek, sen ham ularga rahm-shafqat qilgin», deb (haqlariga duo qil)!
Ushbu ikki oyat Islom barcha mo’min-musulmon farzandlar uchun ota-onaga
yaxshilikni yolg`iz Olloh taologa ibodatdan keyingi ikkinchi vazifa qilib qo’yadi.
Lekin ana shu oyati karimada ota-onaning huquqini qozonish uchun bola
tug`ishning o’zi kifoya qilmay, balki ularga ta`lim-tarbiya berish kerakligi ham
uqtirilgan.
«Qur`oni karim»da oila va uning mustahkamligi – farzand tarbiyasi, poklik va
soflik, insoniy xislatlar, adolat va mehr-muruvvat, saxovat kabilarga katta e`tibor
berilib, bu tamoyillar Hadisu shariflarda yanada rivojlantiriladi. Hadislarda ham
eng ko’p ta`riflar ota-onani rozi qilish, qarindoshlarga muomala-munosabat, aka-
uka, opa-singil haqida mehr-shafqat, karam haqida, yaxshi xulqlar va yomon
illatlar, shuningdek, oilaviy-maishiy yondashmalar haqida ham muhim fikrlar
aytilganki, ular yoshlarimizni to’g`ri yo’lga boshqaradi. Bu fikrlar oila va oilaviy
hayotga tayyorlagan barcha ta`limiy-axloqiy asarlarga asos bo’lgan. Hozirgi
davrda esa oilaning mustahkamligi, oilaviy munosabatlarni oqillik bilan yuritishda
islomiy tushuncha va tamoyillar katta ahamiyatga ega.
Hadisi sharifda o’z ifodasini topgan asosiy tamoyillarda Ollohni yagona deb
bilish va uning talablarini bajarishda asosan iymon-e`tiqodli bo’lish nazarda
tutiladi.
«Agar er bilan xotin bir-biriga muhabbat-do’stlik nazari bilan qarasalar, Alloh
taolo ularga rahmat nazari bilan qarar. Agar er xotinning qo’lidan tutsa, gunohlari
barmoq orasidan to’kilib ketar» deyilgan hadisda : oilaning tinchligi, ularning
rohatli turmushi shu oilaning boshida turgan er bilan xotinning oralaridagi do’stlik
muhabbatlariga bog`langan. Er bilan xotin totuv bo’lib, birining ishi ikinchisiga
yarasa, biri topgan narsani ikkinchisi qo’lini qo’liga berib ortirishga harakat qilsa,
bu oilaga Allohning rahmati tashar. Bular uchun dunyo rohat, tinchlik uyi bo’ladi.
44
Agar er bilan xotinnig orasida do’stlik, muhabbat bo’lmasa, birining ishlagan ishi
ikkinchisiga yaramasa, biri topgan narsani ikinchisi bittirishga tirishsa, ma`lumki
bular dunyoda rohat, tinchlik ko’ra olmay umrlarini zoyi` o’tkazadilar.
“Xotin erlarining yarim qismidirlar” deyilgan xadisda : turmush dunyosida
erlarning g`ayrati, tirishqoqligi naqadar kerak bo’lsa, xotinlarining ham
o’shanaday harakat qilishlari kerak. Oila boshlig`i bo’lgan er o’z ishida bor kuchi
bilan o’arakai qilsa-yu uning topgan molni xotin ko’paytirishga tirishmasa, balki
kerakmas o’rinlarga ishlatib birirsa, u oilaning turmushi hech olg`a keta olmaydi.
Xotinlar erlarining yarim i qismi bo’lgach, ular erlarining turmushlariga yordam
bermoqlari kerak. Bu esa xotinlarning uquvlariga bog`liq. Turmushga kerak
bo’lganlaridan xabari bor xotin erining dunyosiga allaqachon engilliklar bergan
holda, nodonligi sababli er elkasiga chiqib olgan xotin erining turmushida og`ir
yuk bo’lib turadi.
“Jannat onalar oyoqlari ostidadir” – bola tarbiyasining eng og`ir, mashaqqatli
vaqti, bolaga odob-axloq o’rgatish ona qo’liga topshirilgan vaqtidir. Odam
bolasining turmush maydonida topgan narsalarning hammasini ona qo’ynida
berilgan tarbiyaning ozig`i deb bilmoq kerak. Dunyoda ham, oxiratda ham tinchlik
tilagan kishi butun og`irliklarini ko’targan, yuragiga millat ham turmush urug`ini
sochgan oasining rizoligini olishga, uni tegishigicha hurmat qilish lozim. Onalarini
ranjitgan, ularni hurmat qilmagan axloqsiz bolalar Alloh taolo tarafidan hech bir
vaqt yordam ko’ra olmaydi.
“Odamlarning yomonrog`i bor davlati bilan xotin va bola-chaqalariga torlik
qiluvchi kishidir” - Bahilligi bilan kishilik dunyosiga foyda qilmagan odamlar
Alloh oldida, xalq oldida eng yomon kishilardan sanalsalarda, davlati bo’la turib
oilasini qisgan, ularning tarbiyalariga zarar keltirgan kishi qadar yomoni ko’rilgan
emas. Ko’ngilda bola shafqati bo’lgan ota, xotin muhabbati bo’lgan erlar
qiyinchiligik bilan topgan davlatlarining hammasinishular foydasiga qurbon
etadilar. Bunday otalar xalq orasida ham, Alloh taolo oldida ham eng muhtaram
otalardan hisoblanadilar. Ammo ba`zi bir otalar dunyoning bor og`irliklarini xotu
bolalar ustiga yuklaydilar. Bunday otalarni Rasuli akram odamlarning eng
45
yovuzidan hisolangan. Zotan bunday shavqatsiz, baxil ko’ngillik otalar shu
darajada hisoblanadilar.
“Otaga bo’ysunmoq, Allohga bo’ysunmoqdir. Otani norozi qilmoq, Allohni
norozi qilmoqdir” – ota-onalar bolalarning mushkul kunlarida tarbiya qilib, kishilik
darajasiga etishiga sabab bo’lganliklaridan, Alloh taolo ularga itoat qilishni vojib
qilib, ularga qattiq so’z aytishdan ham tiygan. Hatto ularga qarshilik qilishni o’ziga
qarshilik qilish kabi buyuk gunohdan sanalgan.
“Ota o’zining bolasiga ko’rkam odobdan ortiq hadya bera olmas” – har bir ota
o’zidan keyin qolgan bolasining dunyoda baxli bo’lishini, rohatda yashashini
istaydilar. SHu yo’lda umrning oxiriga qadar tirishadilar, bolasining maishatini
engil qilish uchun ko’p vaqt allohning buyruqlarini qo’yib, o’z ustiga gunoh ham
yuklaydi lekin bolasining rohat turmushi uchun eng kerakli bo’lgan ko’rkam xulq
o’rgatilmaganligidan, bechora otaning necha yillar buyuk kuch, ortiq g`ayrat bilan
tirishib yig`gan molni bolasi ozgina bir vaqt ichida behudaga sarf qilib qo’yar-da,
bir umr baxtsiz bo’lib yashashga mahkum bo’ladilar. Bu esa, otalari qilgan
xatoliklarning mevasir.
“Qaysi bir odam ota-onasini e`zozlasa, u kishi baxli bo’lsin. Alloh taolo unga
uzoq umr bersin”- bolalrni yosh vaqtlarida butun og`irliklarini ko’tarib, tarbiya
qilish, ularga dinu dunyo yo’llarini o’rganish, ota-onalarning vazifalari bo’lib,
ularda shu buyuk mashaqqatli vazifalarni ortiq kuchu g`ayrat bilan bajarishga
intiladilar. Bolalarning dunyoda rohatu saodatlari, hammasi ota-ona qo’lidagi
tarbiya mevasidir. Ota-onalarning shu buyuk xizmatlriga mukofot o’laroq, ularning
keksa kunlaridagi butun tarbiyalari bola ustiga yuklatilgan. Bu insoniyatu islomiyat
burchi bo’lgan ishni kerakligicha o’tay olgan bolalrga Alloh tarfidan katta baxt
va`da etilgan va har bir kishi bundan g`ofil bo’lmasligi kerak.
Hadislarda insonning kamolotga erishishi uchun talab etiladigan insoniy
fazilatlar ifoda etilgan bo’lib, ushbu fazilatlar sirasiga o’zgalarga meHr-oqibat
ko’rsatish, saxiylik, ochiq ko’ngillik, ota-ona, kattalar va qarindoshlarga nisbatan
muruvvatli bo’lish, ularga g`amxo’rlik qilish, vatanga muHabbat, meHnat va kasb-
Hunarni ulug`lash, Halollik, poklik, do’stlik, oliyjanoblik, raHm-shafqatlilik,
46
kamtarlik, rostgo’ylik va vijdonlilik kabi xislatlar kiritiladi. Bundan tashqari,
insonning o’zini yomon illatlardan tiyishi, yaxshilik sari intilishi kerakligi
borasidagi pand-nasiHatlar Ham o’z aksini topganki, bularning barchasi Qur`oni
Karimda
qayd
etilgan ko’rsatmalarga
asoslanilgan va
komil
insonni
shakllantirishda asosiy mezon bo’lib xizmat qiladi.
Islom ta`limoti g`oyalariga ko’ra Har bir musulmon eng avvalo iymonli
bo’lishi kerak. Qur`oni Karimda ta`kidlanganidek, Islom dini ta`limotining
yaratilishidan muddao, murod kishilarda iymon, e`tiqodni shakllantirishdir.
Hadislarda iymonning mukammal va mustaHkam bo’lishi quyidagi uch shartga
qat`iy amal qilinishiga bog`liqligi ko’rsatilgan:
- to’g`ri e`tiqodli bo’lmoq;
- kishilar bilan yaxshi munosabatda bo’lmoq;
- kishi o’z ustida ishlamog`i va o’zini ibodat va itoatga chaqirmog`i.
Xulosa qilib aytganda, oilaviy munosabatlarni shakllantirishda va farzand
tarbiyasida hadislardan foydalanish, yosh avlodni oilaviy hayotga tayyorlashda
ta`lim-tarbiya metodlari, usullari keng qo’llanilganki, o’zining amaliyligi,
avloddan-avlodga o’tib, tajribada sinalganligi va hayotiyligi bilan tarbiya tizimida
katta ahamiyatga egadir. Biz bu borada yoshlarni oilaviy hayotga tayyorlashda
qo’llanilgan metod va usullar, farzand tarbiyasida ota-ona ibrati, oilada bolalarni
aqliy, axloqiy, mehnat va hunar, estetik va jismoniy tarbiyasida xalq hikmatlari,
maqol va iboralar, hikoyatlar, rivoyatlar, ertaklar, dostonlarda xalq foydalangan
metod va usullarni hozirgi davrda yoshlarni oilaviy hayotga tayyorlashda qo’llash
muhim hisoblanadi.
47
UMUMIY XULOSALAR
Muhim
ijtimoiy
institut
hisoblangan
oila
yoshlar
ma`naviyatini
shakllantirishda asosiy tayanchdir. Haqiqatan ham har bir oilaning mustahkamligi,
oila a`zolarining tinch va farovon hayot kechirishi, o’zaro hurmat va izzatda
yashashi
uchun
yoshlarni
kelgusi oilaviy
hayotga
tayyorlashda
xalq
pedagogikasining boy tajribasidan foydalanish katta ahamiyat kasb etadi.
Keyingi yillarda yosh avlodni oilaviy hayotga tayyorlashda milliy
qadriyatlardan foydalanish kontseptsiyasi yaratildi. Oilaviy tarbiya sohasida xalq
pedagogikasining imkoniyatlari, shakl va metodlari ishlab chiqildi. YOshlarni
oilaviy hayotga tayyorlashda xalq pedagogikasining imkoniyatlari va farzand
tarbiyasida hadislardan foydalanish muhim ahamiyat kasb etadi.
YOshlarni oilaviy hayotga tayyorlashda ham xalqimiz boy tarbiyaviy merosga
ega. Ana shu boy merosimizdan foydalangan holda, yoshlarni oilaviy hayotga
umuminsoniy, ma`naviy-axloqiy, huquqiy, ruhiy, fiziologik-gigienik, pedagogik,
estetik, iqtisodiy-xo’jalik yo’nalishlarda tayyorlash maqsadga muvofiqdir.
YOshlarni mazkur yo’nalishlarda oilaviy hayotga tayyorlash o’ziga xos
xususiyatga ega bo’lib, bular ularning ijtimoiy huquq va burchlarini egallab olishi,
o’z-o’zini anglashini rivojlantirish asosida yoshlarning kasb tanlashi va oilaviy
hayotga tayyorlanishga oid shaxsiy hayot tarzi ham shakllana boradi. Bu davrda
fiziologik o’zgarishlardan ko’ra, ijtimoiy o’zgarishlar ko’proq namoyon bo’ladi.
YOshlarning to’g`ri kasb tanlashi, salomatligini yo’lga qo’yishi, sevgi-muhabbat
tuyg`usini jilovlay olishi, turmush tarzi, bo’sh vaqtini to’g`ri tashkil eta olishi
muhimdir.
YOshlarni oilaviy hayotga tayyorlash ilmiy asosga va amaliyotga tayanadi.
SHunga ko’ra, ayniqsa mustaqillik yillarida ko’pgina ishlar amalga oshirilmoqda.
YOshlarni oilaviy hayotga ijtimoiy-maishiy, ma`naviy, ruhiy, jinsiy
tayyorlashda oila muvofiqligiga e`tibor, ma`naviy-axloqiy shakllanganlik yoki
48
muomala me`yorlariga rioya etish, nikoh to’g`risidagi qonun asoslari bilan
qurollantirish alohida ahamiyatga ega.
Oila qurishga psixologik jihatdan tayyor bo’lish; fiziologik-gigienik
tayyorgarlik; pedagogik bilim bilan qurollanish, oilaviy hayotga estetik
munosabatni shakllantirish muhim bo’lib, bunda oilaning maishiy imkoniyatlarini
bilish, oilada ma`naviy-psixologik muhit yarata olish, qurilajak oilaning modelini
loyihalash malaka va ko’nikmalarini hosil qilishdan iboratdir. Buning uchun
yoshlarni oilaviy hayotga tayyorlash muammosini pedagogika fanida ilmiy-amaliy
jihatdan ishlab chiqish, oilada yangi ijtimoiy sharoitda mustaqil fikrlaydigan
barkamol shaxs tarbiyasining bir butun tizimini yaratish; mustaqillik sharoitida
yoshlarni oilaviy hayotga tayyorlashda milliy va umuminsoniy qadriyatlardan
foydalanishda hozirgi davr talablari bilan uyg`unlashtirish yo’llari, mazmuni,
shakl va metodlari, vositalari mavjud.
YOshlarni oilaviy hayotga tayyorlashda xalq pedagogikasi va hadislardan
foydalanishning imkoniyatlari katta bo’lib, bular didaktik va tarbiyaviy, ya`ni
pedagogik bilimlar,
tushunchalar,
tamoyillar
tarzida ifodalanadi.
Xalq
pedagogikasi va hadislardan foydalanishning yoshlarni oilaviy hayotga tayyorlash
imkoniyatlari deganda, oilaviy hayotga doir pedagogik bilimlar, tushuncha va
tamoyillarning yoshlar tarbiyasiga tadbiq etishdagi shart-sharoitlariga aytiladi.
Bunda xalq pedagogikasi va hadislardan foydalanishning mazmuni keng va boy
material beradi.
Hozirgi davrda yoshlarni oilaviy hayotga tayyorlashda, avvalo, ularning oila
haqidagi tasavvurlarini shakllantirish maqsadga muvofiqdir. Oila-nikoh masalalari,
oilada yuzaga keladigan turli vaziyatlar va yoshlarning ularni hal etishga tayyor
emasliklaridan dalolat beradi.
Sotsiologlarning fikricha, yoshlarning oilaviy hayot haqidagi tasavvurlarini
boyitish maqsadida oilada sog`lom psixologik muhit yaratishda yoshlarni maxsus
bilimlar bilan qurollantirish, pedagogik-psixologik maslahatxonalari tashkil etish,
oila ma`naviyati bilan har bir talabani tanishtirib borish, oila –mahalla-oliy o’quv
yurti tizimida oila-nikoh masalalarida ish olib boruvchi faollar guruhini tashkil
49
etish, yoshlarni tibbiy ko’rikdan muntazam o’tkazib borish va tibbiyot hamda xalq
tabobatiga doir bilimlar bilan qurollantirib borish maqsadga muvofiqdir
SHunga ko’ra yoshlarni oilaviy hayotga tayyorlashning eng maqbul metod va
shakllarini izlab topish, ularni ta`lim tizimida qo’llash ajdodlarimiz boy merosidan
o’rinli foydalanish, ma`ruzalar va amaliy mashg`ulotlarda «Oila pedagogikasi»
maxsus kursi hamda «Ijtimoiy va oila pedagogikasi», «Ijtimoiy va oila
psixologiyasi» o’quv fanlari, «Pedagogika», «Pedagogika tarixi» kabi fanlardan
oila munosabatlari va farzand tarbiyasi to’g`risida ma`lumotlar berib boriladi.
YUqoridagi fikrlarga asoslanib quyidagilarni amalga oshirish maqsadga
muvofiq:
Oila va Vatan tushunchasidagi uyg`unlikning asl mohiyatini anglab etish;
Oila va mafkura tushunchalarining o’zaro bog`liqligi, oilaning ijtimoiy
omillardan ekanligini talaba-yoshlar ongiga etkazish;
Oilaning jamiyatdagi o’rni, uning ijtimoiy institut sifatida mavqeini
ko’tarish;
Oilaning tarbiyaviy–axloqiy ahamiyati darajasini oshirish;
Oilaning qadr-qimmatini yuqori ko’tarish;
Oila va millat manfaati uchun faollik ko’rsatish;
Oilaning ma`naviy tayanchlari, bobolar o’giti, otalar ibrati, ona mehriga
e`tiborni qaratish;
Oila a`zolarining o’zaro munosabatlarini to’g`ri yo’lga qo’yish, oila
barqarorligi va mustahkamligini ta`minlash;
YOshlarni oilaviy hayotga tayyorlashda xalq pedagogikasi va hadislardan
foydalanishning mohiyatini chuqur etkazish va boshqalar.
Xalq pedagogikasi namunalariga tayangan holda yoshlarni oilaviy hayotga
tayyorlashning o’ziga xos kontseptsiyasi mavjud bo’lib, unda mehnat tarbiyasi va
hunar o’rganishga doir an`analarimizni, Vatanga muhabbat va vatanparvarlik
tuyg`ularini va barcha insoniy xislatlarni yoshlar ongi va qalbiga uzluksiz
singdirib borish, mahalla-oila-oliy o’quv yurti tizimida barcha tadbirlarni amalga
oshirish, oilada katta yoshlilarga, ustoz-murabbiyga hurmat tuyg`usini
50
shakllantirishda milliy an`analarimizni tiklash, o’zbek xalqining mehmondo’stlik
xislatlarini xalqlar o’rtasida hamjihatlik, do’stlik, millatlararo totuvlik, ijtimoiy
hamkorlik darajasiga ko’tarish, turmush estetikasini tarkib toptirish, tabiatni
sevish va uni avaylab asrash, ko’paytirish va boshqa masalalar o’z ifodasini
topgan.
Demak, yoshlarni oilaviy hayotga tayyorlashda xalq pedagogikasidan va
farzand tarbiyasida hadislardan foydalanish asosida quyidagi xulosalarga keldik:
1. Barkamol shaxs dastlab oilada shakllanadi va oila an`analari uning
hayotida jamiyat taraqqiyotida o’z o’rniga ega bo’lishda katta ahamiyat kasb etadi.
SHuning uchun ham oilani mustahkamlash davlat ahamiyatiga ega bo’lgan
muammolardan hisoblanadi. YOshlarning g`oyaviy-mafkuraviy sohada o’ziga xos
yo’l topa olishiga intilish kuchli namoyon bo’lib, ularni oilaviy hayotga
tayyorlash, oiladek muqaddas dargohga, u orqali Vataniga sodiq bo’lishga, har
qanday ta`sirlarga berilmay, g`oyaviy e`tiqodi mustahkam inson bo’lib
shakllanishiga zamin tayyorlaydi.
2. YOshlarni oilaviy hayotga tayyorlash muhim pedagogik muammo bo’lib,
bu jarayonni quyidagi yo’nalishlarda amalga oshirish maqsadga muvofiq deb
topildi:
- yoshlarning oila qurishida har ikki tomon, ya`ni qiz va yigit oilalarining
muvofiqligiga e`tibor berish;
- fiziologik–gigienik tayyorgarlik;
- pedagogik bilim bilan ta`minlash;
- hayotga estetik munosabatni shakllantirish;
- oila hayotiga iqtisodiy jihatdan tayyorlash;
3. O’zbek xalq pedagogikasida va farzand tarbiyasida hadislardan
foydalanish yosh avlodni oilaviy hayotga tayyorlash keng ifodalangan bo’lib, bu
borada ma`lum tajribalar to’plangan hamda avloddan-avlodga o’tib, sayqallanib
ma`lum bir tizimni tashkil etgan. Bu tizim nikoh va oilaning sevgi-muhabbat
asosiga qurilishi, farzandlarni nikohga tayyorlash, ularni uzatish va uylantirishga
doir talablar, ota-onalar va farzandlarning burch hamda vazifalaridan iborat bo’lib,
51
oila qurishda ma`lum bir kontseptual asosni tashkil etadi va katta imkoniyatlar
yaratadi. Mazkur imkoniyatlar o’zbek xalq og`zaki ijodi, milliy urf-odatlar va
an`analar, diniy ta`limotlar, xalq amaliy san`ati va hunarmandchiligi, milliy
musiqa va qo’shiqchilik san`ati, tasviriy san`at, tarixiy yodgorliklar va milliy
me`morchilik, raqs san`ati, mutafakkirlarning boy ilmiy, ma`naviy-axloqiy
merosida namoyon bo’lib, ular asosida yoshlarni oilaviy hayotga tayyorlashda
turli metod va vositalardan foydalaniladi.
4. YOshlarni oilaviy hayotga tayyorlashni zamon talablari asosida
takomillashtirish, bunda ijtimoiy, ma`naviy-axloqiy, huquqiy, psixologik,
fiziologik, gigienik, pedagogik, estetik, iqtisodiy omillar hisobga olindi va talaba
yoshlarni oilaviy hayotga tayyorlashni tashkil etishda ma`ruzalar va amaliy
mashg`ulotlarda eng ilg`or metodlardan foydalanish, testlar, suhbatlar, ovozli ekran
vositalaridan foydalanish, mutaxassislar bilan uchrashuvlar, bahs va munozaralar
o’tkazish, adabiyotlar, vaqtli matbuot materiallari muhokamasi samarali natijalar
beradi.
5.YOshlarni oilaviy hayotga tayyorlash samaradorligini oshirish uchun
O’zbekiston Respublikasi Prezidenti I.A.Karimov ko’rsatmalari asosida yoshlar va
oila muammolarini hal etishga e`tibor qaratildi:
-Vatan va vatanparvarlik g`oyasini yoshlar ongiga singdirish asosida ona-
Vatan, oila muqaddasligini uyg`un holda ularga etkazish;
-oila va mafkuraning o’zaro bog`liqligi;
- oila-jamiyat negizi ekanligi;
- oilaning tarbiyaviy-axloqiy qadr-qimmati;
- oilaning ma`naviy tayanchlari;
- sog`lom muhit-sog`lom oila tayanchi ekanligi;
- oilaning
mustaqillik
yillarida
ravnaq
topishi
masalalari
uning
samaradorligini oshirishda asosiy mezon qilib olindi.
52
Do'stlaringiz bilan baham: |