Odilqoriyev X. T

I bob. DAVLAT VA HUQUQ NAZARIYASINING PRЕDMЕTI VA MЕTODI

1-§.
Davlat va huquq nazariyasi – umumnazariy ijtimoiy fan

Dunyo jadal rivojlanayotgan, global- lashuv jarayonlari mamlakatlar hayotini to- bora qamrab olayotgan bugungi sharoitda insonlarda barcha ijtimoiy voqelik va hodisa- larga qiziqish ortmoqda. Bu, o‘z navbatida,

mazkur voqeliklarni o‘rganishni, chuqur tadqiq etishni taqozo etadi. Insonlarni qiziqtirib kelayotgan shunday muhim ijtimoiy masalalar qatorida davlat va huquq alohida o‘rinni egallaydi.
Jamiyatning har bir komil a’zosi o‘zi tug‘ilgan zaminning, o‘z mamlaka- tining xususiyatlarini, dunyo davlatlari o‘rtasidagi mavqeyini anglashga hara- kat qiladi. Binobarin, davlat va huquq masalasi doimo ijtimoiy ongning diqqat markazida turadi va har qanday ijtimoiy hodisani tadqiq etish ma’lum ilmiy yo‘nalish, biron-bir fan tomonidan amalga oshiriladi. Davlat va huquq hodisalari
«Davlat va huquq nazariyasi» fani yordamida o‘rganiladi.
Tahlilimiz avvalida «nazariya» so‘zining ma’nosi nimadan iborat ekanligi- ni oydinlashtirib olish lozim. «Nazariya» iborasi «ko‘rib chiqmoq», «tadqiq et- moq», «tahlil qilmoq» degan ma’nolarni anglatadi. «Nazariya» – keng ma’noda voqea-hodisalarning o‘zaro aloqasi va qonuniyatlari haqida yaxlit tasavvur hosil qiluvchi ilmiy bilim shaklidir. Tor ma’noda esa – u yoki bu sohadagi bilimning asosiy g‘oyalari, tushunchalari va qonunlari tizimidir. Nazariya ilmiy bilimning voqea va hodisalarning jiddiy aloqalari hamda qonuniyatlari haqida mukammal tafakkur asosidagi hosilasidir. Nihoyat, nazariya – g‘oya, fikr va bilimlarning tafakkur vositasida tizimli ifodalanishidir. «Nazariy ta’limot» va «konsepsiya» iboralari aynan bir ma’noni anglatadi.
Davlat va huquq nazariyasi yuridik fanlar tizimida fundamental mavqe va nufuzga ega. U, bir tomondan, ijtimoiy yo‘nalish va mazmunga, ikkinchi tomondan, yuridik voqelikni, davlat va huquq hodisalarini ilmiy, nazariy jihat- dan tahlil etish xususiyatiga ega. Fanimiz o‘z tadqiqotlari natijasida yaratadi- gan nazariy bilimlar, xulosa va tavsiyalar barcha sohaviy yuridik fanlar uchun umumnazariy, metodologik ahamiyat kasb etadi. Yuridik voqelikni aks ettiruv- chi umumiy tushuncha va kategoriyalarni bilmay turib, yurisprudensiyaning biron-bir masalasini, sohaviy yuridik fanlarning mavzularini o‘rganib bo‘lmaydi.

Masalan, «davlat», «davlat apparati», «davlat organi», «huquq», «huquq tizimi»,
«huquqiy munosabat», «normativ-huquqiy hujjat», «huquqbuzarlik», «yuridik ja- vobgarlik» degan tushunchalarning ta’rifini anglamay turib, maxsus fanlarning predmetini o‘zlashtirib bo‘lmaydi.
Davlat va huquq nazariyasi asosiy, yetakchi yuridik o‘quv fani sifatida quyidagi xususiyatlarga ega:
birinchidan, o‘zining aniq predmetiga, o‘rganadigan mavzulari doirasiga ega;
ikkinchidan, davlat va huquq haqida yaxlit umumiy nazariy bilim beradi, davlat va huquqning mohiyati, taraqqiyot bosqichlari va qonuniyatlarini ochib beradi;
uchinchidan, davlat va huquq sohasida to‘plangan bilimlarni «davlat»,
«huquq», «qonun», «hokimiyat», «demokratiya» va boshqa kategoriyalarda (tushunchalarda) ifoda etadi;
to‘rtinchidan, davlat va huquqning ijtimoiy hodisa sifatida rivojlanishi-
dagi obyektiv jarayonlarni, dialektikasi va taraqqiyot qonuniyatlarini aks ettiradi.
Xullas, davlat va huquq nazariyasi yuridik ta’lim tizimidagi o‘quv fanlari orasida asosiy o‘rinni egallaydi. Bu fan bo‘lajak huquqshunoslarda huquqiy ta- fakkur va dunyoqarashni, huquqiy ong va huquqiy madaniyatni shakllantirish- da alohida ahamiyatga ega. Davlat va huquq nazariyasini huquqshunoslikning alifbosi deyish mumkin. U umumyuridik fan sifatida sohaviy huquq fanlari uchun poydevor bo‘luvchi ilmiy kategoriyalar tavsifini shakllantirib beradi.
Davlat va huquq nazariyasining quyidagi jihatlariga alohida e’tibor qaratish lozim:

• 
  davlat va huquq nazariyasi jamiyatdagi muhim ijtimoiy hodisalar – davlat va huquqni o‘rganadi;
  
• 
  davlat va huquq inson hayotining asosiy hamrohi va tartibga soluvchi mezoni hisoblanadi;
  
• 
  davlat va huquq bir necha asrlik tarixiy davrni bosib o‘tgan va bugun- gi qiyofaga erishguncha umumbashariy va umuminsoniy qadriyatlar hamda tajribani o‘z mazmuniga jo etgan;
  
• 
  inson o‘zi istiqomat qilayotgan zaminga, davlatga hamisha qiziqish bilan qaraydi, uni anglash va mushohada etishga intiladi;
  
• 
  inson o‘z faoliyati davomida muayyan qoida, norma, ya’ni huquqqa amal qilish barobarida uning mohiyatini anglashga ehtiyoj sezadi;
  
• 
  davlat va huquq jamiyat taraqqiyoti bilan aloqadorlikda hamda uyg‘unlikda rivojlanib boradi, shu bois, ijtimoiy tamaddun qonuniyatlariga bo‘ysunadi.